Алтайдын Чолмоны

Кӱндӱӱде арткан чекист

17.05.2019

Николай Юдинович Алчубаев Кан-Оозы аймактыҥ Јалаҥай-Бажы јуртында чыккан, анда ок чыдаган. 1944 јылда јууга атанала, јуучыл молјузын авиацияда бӱдӱрген.  1951 јылда јанып, государственный јеткер болдыртпазыныҥ органына ишке кирген.

Ф.Э. Дзержинскийдиҥ адыла адалган академияны ӱренип божоткон кийнинде, Николай Юдиновичти гран-кыйуда турган ыраак Кош-Агаш аймакка иштеерге ийгендер. 1969 јылдыҥ кандык айында капитан Алчубаев ижине каруулу ла кичеемкей болгонын кӧргӱскени учун УКГБ-ныҥ Кош-Агашта јаҥы ачылган бӧлӱгиниҥ јаанына кӧстӧлгӧн.

Бу ижинде Николай Юдинович он эки јылдыҥ туркунына иштеген. Ижиниҥ јакшы турулталары аайынча 1979 јылда ол «Почетный сотрудник госбезопасности СССР» деп кӱндӱлӱ темдекле кайралдаткан. Туулу Алтайда ол мындый кайрал алган эҥ баштапкы чекист. 1980 јылда КГБ-ныҥ подполковниги амыралтага чыккан.

Туулу Алтайдыҥ тууларыныҥ колтыгында ӧзӱп, јерин адаткан, тоомјыга чыккан уулдарыныҥ бирӱзи Николай Алчубаев болгон. Бу кижиге учурлай тургузылган мемориал досконыҥ ачылтазы ол эзен јӱрерде јаткан Коммунистический проспекттеги туразыныҥ јанында кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧтти. Мында оныла кожо иштеген ветерандар, РФ-тыҥ ФСБ-зыныҥ Алтай Республикадагы башкартузыныҥ ишчилери, кадеттер, тӧрӧӧн-туугандары ла кӧрӱш-таныштары турушты.

Мемориал досконы Алтай Республикадагы УФСБ-ныҥ јааны подполковник Роман Павлович Плотников ло Николай Юдиновичтиҥ уулы Александр Николаевич  Алчубаев ачты. Оноҥ Р. П. Плотниковко  сӧс берилген.

–Бис бӱгӱн Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ветераны, КГБ-ныҥ подполковниги Николай Юдинович Алчубаевтиҥ ады-јолын, эткен ижи-тожын эзедерге јуулыштыс. Государственный јеткер болдыртпазыныҥ  тӱӱкизинде Николай Юдиновичтиҥ алган кайралындый кайрал сӱрекей ас улуска берилет. Бистиҥ јерлежис бу ас улустыҥ тоозына киргени оморкодулу. Ол бистиҥ јерлештерис ле ФСБ-да иштеп јӱргендер ортодоҥ ондый бийик кайрал алган сок јаҥыс кижи болгонын темдектеп айдар керек. Бу кижиниҥ ады-јолы УФСБ-ныҥ ишчилери ортодо качан да ундылбазы јарт – деп, Роман Павлович куучындады.

Ээчиде сӧсти Алтай Республика аайынча баш федеральный инспектор Д. Колозин айткан: «Николай Юдиновичке учурлалган мемориал досконыҥ бӱгӱнги ачылтазы јаҥыс ла быйан айтканы  ла бу кижини эзедип јӱргени эмес, је анайда ок јашӧскӱримди тӧрӧлчи кӱӱнге таскатканы база болуп јат. Алтай Республикадагы УФСБ-ныҥ ишчилери јууда турушкандардыҥ агару керегин эзедип јӱрет, бу доско ачылганы база јакшынак керек болот».

Россияныҥ ФСБ-зыныҥ Алтай Республика аайынча пограничный башкартузыныҥ јааны полковник А. В. Кайгородов ороонго кӱч 60-70-чи јылдарда Николай Юдиновичтий улус иштеп, гран-кыйуда тегин кижиге кӧрӱнбес-билдирбес иштер ӧткӱргенин аҥылап айтты. Ол кадеттерге, келер ӧйдӧ Тӧрӧлиниҥ коручылдарына, Н. Алчубаевтий улустыҥ јӱрӱмин, бӱдӱрген ижин билип, олордоҥ тем алзын деп баштанды. Александр Вячеславович чекист Николай Юдиновичтиҥ јӱрӱмин керегинде кыскарта куучындаганы солун угулды.

Н. Ю. Алчубаев јууга атанала, Забайкальский фронтто јуулажып, оноҥ пулеметчиктиҥ ӱредӱзин ӧткӧн эмтир. Николай Юдинович јопондорло јууны  јеҥӱлӱ ӧдӱп чыккан.

Тӧрӧли авиацияныҥ јажыттарын ачарына кычырарда, Николай Юдинович авиацияныҥ Иркутск каладагы училищезинде ӱренген. Училищени божодоло, анда ла ӱредӱчи-преподаватель болуп артып калган. Кӧрӱмјилӱ ижин училищениҥ башкартузы баалап, оны государственный јеткер болдыртпазыныҥ органдарына ишке кӧстӧгӧн. Анайып ол Кош-Агаш аймактагы гран-кыйуга пограничниктерле кожо келип, каруулу ишти баштаган. Оныҥ алган кайралдары бу кижиниҥ канча кире  ак-чек иштегенин керелейт. Ол Тӧрӧлин сӱӱген, бойыныҥ айлы-јуртын, албатызын, ороонын корыган. Бу кижиниҥ билгирин ле јозокту ижин јаҥыс та бистиҥ ороон эмес, је анайда ок ӧскӧ дӧ ороондор бийик баалаганын оныҥ тӧжине тагылган ӧскӧ ороонныҥ тӧрт кайралы керелейт. Ол тоодо Монгол јериниҥ медали. Айдарда, Александр Вячеславовичтиҥ кадеттерге баштанып, Николай Юдиновичтеҥ тем алзын деп јакылта аайлу айдары да јолду.

Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ јааныныҥ ордынчызы С. С. Тюхтенев бойыныҥ куучынын ол Николай Юдиновичтиҥ јеени болгонынаҥ баштаган. Бу айылдыҥ эжиги ого айылдап кирерге јаантайын ачык болгонын Станислав Степанович јылу эске алды.  Качан Н. Ю. Алчубаевке учурлай мемориал доско ачылары керегинде куучын башталарда, оны кайда илери јанынаҥ бир де алаҥзу јок болгон деп, ол айтты. Таайы јаткан турага илери јарт болгон.

Николай Алчубаевтиҥ ороонго тузалу ижи керегинде РФ-тыҥ Јондык палатазыныҥ турчызы, Алтай Республиканыҥ ветерандарыныҥ совединиҥ председатели Б. К. Алушкин куучындаарда, тӧрӧӧн-туугандарыныҥ адынаҥ Алчубаевтердиҥ билези, олор кандый кӱндӱзек ле јалакай улус болгоны керегинде Николай Юдиновичтиҥ бу турада айылдаш јаткан јеени Т. М. Чечегоева јылу эске алып, куучындады.

–Адамныҥ меге берген таскамалыныҥ шылтузында бӱгӱн мен ырысту кижи. Ол јаантайын мениҥ ӱредӱмле соныркайтан. Школды божотсом, бойыныҥ јолыла барзын деп айдып туратан. Је мен оогоштоҥ ала чоттонорго сӱӱп, тоолорго кӧп јайылгам. Ороондо јеткер болбозын кичееген ле корыган ишчилердиҥ ижин бийик баалап та турзам, адамныҥ јолыла барбай, башка јолло бардым. Бӱгӱн, адамныҥ ады-јолы адалган кӱнде, оныла кожо иштеген ветерандарга ла бӱгӱнги ФСБ-ныҥ ишчилерине ого кӱндӱӱ ле тоомјы эдип турганын кӧрӱп, јаан быйанымды айдып турум – деп, А. Н. Алчубаев айтты.

М. ЯБЫКОВА