Алтайдын Чолмоны

«Тем болор кӱӱним бар…»

31.05.2019

Интернеттиҥ телекейи кезик улуска – аза бергедий јыш. Оныла јакшы «нӧкӧр» болоры, анда казынып, керектӱзин табары анчада ла ӧйлӧ кожо теҥ алтаган јиит улуска јеҥил болот.  Интернетте кечегизи тӱрген эскирип, кажы ла кӱн јаҥы ачылталар экелет. Тӱрген агынду јӱрӱмде база андый ок. Бу агында бойыныҥ јилбӱзин тапкан 17 јашту јиит  Амаду АРБАЕВ бӱгӱн бистиҥ айылчы. Чыккан јери –Кан-Оозы аймак, баштапкы школы – каланыҥ 5-чи таҥмалу школы. Биледе олор эки уул, карындажы Тимурга 10 јаш. Эмди Амаду каладагы  республикан классический лицейдиҥ 11-чи клазыныҥ ӱренчиги. Је… бу ок ӧйдӧ ол аргачы ла башкараачы.

–Амаду, сен школдо ӱренип ле тура, аргачылык ачып, кӧндӱре иштей бердиҥ. Бу ончозы недеҥ башталган?

–Мен оогоштоҥ ло ала миллионер болорым деп сананып јӱретем.  Је карманы калыҥ болзын деп, нени деэдер,  иштеер керек ине. Оогош тужымда кандый ла эп-арга таап, иштеп ийетем, кафелерде де иштегем. Биледе акчала кызам болгон  учурал  болбогон. Адам, эјем, таадам, јаанам куру јӱргӱспейтен: јаантайын карманда шылырап, шыҥырап јӱретен. Је кижи бойыныҥ кӱчиле иштеп алган акчаныҥ «амтамы» база башка. Оныҥ учун ӧйдиҥ некелтелерине келиштире Интернетте иштенер эп-арга тапкам. Ого до једерге, кӧп катап јастыргам, јаҥыдаҥ баштап, тӱзедип, бойымныҥ јастыраларымнаҥ ченемелим јаанаган.

Эҥ ле озо аргачылыктыҥ ижин тӧзӧӧри, ачары керегинде бистиҥ республикан классический лицейде ӱренген нӧкӧрим Данияр Матаевле куучындашканыс. Эмди ле санаама јакшы кирип туру: Данияр та неге де санааркап калган отурарда, мен оныла куучындажып баштагам. Оноҥ ло нӧкӧрлӧжип баштаганыс, јакшы ӧйлӧр болгон. Эмди ол Москвада ӱренет. Куучыныла кӧӧрӧдип, бизнестиҥ јажыттарын ачып јӱреле, школды божодып, јӱре берген. Је тӱҥей ле керектерим кандый болгоныла соныркап турат. Оноҥ башка кураа уулчактарла кожо 14 јаштуда кузуктап иштеерге туратаныс.  Је бисти ол улус тӧгӱндеп салган. Кузукташ анда ла токтогон.

–Кӧп аргалар ортодоҥ «amoCRM» система  незиле талдама болды?

– Быјыл «amoCRM» система тренд болуп јат. Эмди тургуза оныҥ ижиниҥ чыҥдыйын, канча кире болушту болгонын кӧп аргачылар билбес. Бистиҥ амаду – аргачыларла таныштырары, олорго бу программаларды тургузары.

Олорго иштеп алып турган акчазын база канча катапка кӧптӧдӧ иштеп алар арга ачылат. «АmoCRM» система бизнести јарт кӧрӱп, оныҥ «чичке» јерлерин ӧйлӱ ӧйинде табар арга берет.

–Аргачылык ишти баштаарга, акча-манат керек. Сен, кредит-ссуда деген сӧстӧрдӧҥ ыраак ӱренчик, канайып баштадыҥ?

–Мен бойымныҥ керегимди ӧткӧн јылдыҥ кӱчӱрген айында ачкам.  Оны «UnionTek» деп адагам.  Баштапкы ӧйлӧрдӧ адам акча-манатла јӧмӧгӧн. Тӧлӱге де алгам.

–Аймактарла база иштеп туруҥ ба?

– Аймактарла иштеер керек, је эмди тургуза јӱк ле Чамал аймактаҥ угузу болды. Интернетле ишти јаҥыс ла республика ичинде эмес, текши Россияныҥ кандый ла толыгыла колбу тудуп, иштеп ийер. Келер ӧйдӧ ижиме аймактар база кожулып келер деп иженип турум.

–Амаду, аргачы боло берерге кемниҥ де  јӧмӧлтӧзи, сӱмези тууразынаҥ болды ба?

–Мен школдо «Ты предприниматель» деп программаныҥ туружаачызы. Кӱскиде  конференцияда доклад кычыргам. Корыган ӱлекеримди јарадып угала, Светлана Николаевна Конунова деп экономист кижи мени аргачылардыҥ  телекейине кычырган.

– Кемнеҥ тем аладыҥ? Аргачылар ченемелиле ӱлежет пе?

–Новосибирск каладаҥ Владимир Бурковло Интернет ажыра таныжала, оныла  кӧп куучындажып, ченемелинеҥ алышкам. Ол бойыныҥ билерин ончо айдып, јартап, бизнеске келген јолымды ачарга јӧп-сӱмезиле сӱрекей тыҥ болушкан. Оноҥ Калмык јеринеҥ Альман Тихонова деп кысла танышкам, база ла Интернет ажыра.  Альманныҥ иштерин кӧрӱп, шиҥдеп, бойыма нени аларын талдагам. Бойы ачык-јарык, куучынчы кыс. Оныҥ публичный страницазында бичидеечилердиҥ тоозы да кӧп. Айдарда, Альманныҥ ченемели кӧп улуска јарап турган. Пермь таланыҥ Куеда јуртынаҥ Аяз Шабутдинов, немец укту Оскар Хартман. Кажызыныҥ ла салымы ла ченемели башка. Олордоҥ кӧпти ӱренерге јараар.

Школдыҥ конференциязында Андрей Николаевич Ялбаков жюриде болгон. Ол ло тушта Андрей Николаевичле танышкам. Бойыныҥ визитказын берерде, саҥ башка,  јараш кӧргӧм. Аргачы болзом, база мындый ок килеҥ, ӱренишкен визиткалардаҥ башка бӱдӱмдӱ визиткалу болорым деп ичимде сананып алдым. Кӧп ӧй ӧтпӧди — логотипту килеҥ визитканы јазадып алдым.  Андрей Николаевич бойыныҥ ачкан керегиниҥ, кӱнниҥ кӱчиле иштеер станциялардыҥ салымыныҥ баштапкы ӧйлӧрин куучындаганы меге база тем ле ченемел алар арга болгон.

Баштапкы ӧйлӧрдӧ кӱнниҥ чогынаҥ иштеер станциялар керегинде угуп, кӧп улус бӱтпей де турган, эмеш каткырышкан да болгон эмтир. Је качан ол станциялар јӱрӱмниҥ тебӱзин алынарда, улустыҥ кӧрӱми солына бербей. Мен бу кижиниҥ куучынын угала, бойымныҥ ачарга турган керегиме тӱҥейлегем, нениҥ учун дезе  улус «amoCRM» системалар керегинде бӱгӱн база ас билер. Ол шак ла бу станциялар ошкош: јарты јок, таныш эмес, јап-јаҥы эп-аргалар. Је араайынаҥ «amoCRM» системалар јӱрӱмге кире берер. Оныҥ керектӱзин, канча кире ӧй чеберлеп берип турганын аргачылар билзе, бу программала јуук иштеп баштаарында алаҥзу јок. Ӧйдиҥ некелтези деп айдар эдим.

–Школдогы ӱредӱге ижиҥ буудак болбойт по?

–Јок, карын да ончо керектер тӱрген бӱде берет. Клиенттерле јӧптӧжӱ тургузар ӧй урокторло «јарыжып» калза, канайдар — уроктоҥ качып та турган ӧй болгон.

–Оогош туштагы амадуларыҥ керегинде?

–Эмеш оогош тушта ыраак, јаан калада, панорамный кӧзнӧктӧрлӱ турада иштеерим деп амадап туратам. Кӧрӧр болзо, андый кӧзнӧктӧрлӱ тура бистиҥ де калада бар эмтир, ол «ВиаПлаза». Анда кыптар арендага берилип турганын угала барзам, мениҥ ле амадаганым эмтир. Бистиҥ иштеп турган јерис тургуза ӧйдӧ анда, кӧп ӧйди мында ӧткӱредим. Озо баштап кӧрӧримде, кыпта ремонт эдилбеген, ижи кӧп деп билдирген. Је панорамный кӧзнӧктӧрлӱ! Аренда учун баштапкы айдыҥ акчазын кийнинде саларга куучындажып алдым. Ого ӱзеери коштой кыптарда кӧп аргачылар иштеп турган эмтир. Бу салымныҥ сыйы турбай деп сананып, анда ишти баштап ийгем.

Айылга јанала, адамнаҥ 17 јаштуда панорамный кӧзнӧктӧрлӱ офисте иштегеҥ бе деп сурадым. Је ол бойымныҥ нени де эдерге албаданганым, јӱткип, амадап јӱргеним келижип баштаганына кӧӧрӧм кӱӱним туткан, адама мактанган айас сурап турбай. Олор 17 јаштуда совет ороонныҥ улузы болгон, панорамный кӧзнӧктӧр санаада да јок болбой. Иштеп алган баштапкы акчама мен сӱрекей тыҥ сӱӱнген болгом. Оноҥ озо ӧйлӧрдӧ таадам, јаанам, тӧрӧӧн-туугандар да акчаны берип ле туратан. Је бойымныҥ ижим учун алган бир муҥ салковой акча миллиондый болгон — сӱӱнгем, оморкогом! Баштапкы заказ-јакылта Кадастровый инженерлердиҥ бюрозынаҥ болгон. Оны Александр Артурович Сулуков башкарып јат. Чикезинче ле айткам: менде ченемел јок, је мен слерге бу программаны тургузып кӧрӧйин деп. Александр Артурович алаҥзыбай, меге бӱдӱмји эдип, ол ишти баштаар јӧп бергени учун эмди јаан быйанду јӱредим. Олордыҥ да ижи-тожы кӧндӱгип, бутка тургулап алды.

–Программа тургускан  ӧмӧликтерге оныҥ кийнинде бурылып, база кандый да болуш јетиредигер бе?

–Эйе, ол программала канайда иштеерин кӧргӱзедис, ӱредедис. Ол программа учун ӱч айдыҥ туркунына каруулу болуп јадыс.

–Соцсетьте сен ачкан блог «Хочу быть примером» деп адалат. Нениҥ учун?

–Нениҥ де учун оогоштоҥ ло ала акчаны кӧптӧдӧ канай иштеп алар аргалар бар деп сананатам. Оноҥ Интернеттеҥ миллионерлердиҥ салымын шиҥдеп баштагам. Ол јилбӱӱм кӧндӱгип калган аргачыларга, Михаил Токовинин сананып тапкан «amoCRM» системала иштеп турган улуска токтогон. Јӱрӱминде кандый јолло баратанын кажы ла кижи бойы талдап јат. Бу улустыҥ јолы мениҥ амадаган јолыма тӱҥей, олордоҥ тем не албас? Оныҥ учун мен база тыҥ ла сананала, блог ачкам, «Хочу быть примером» деп адап салдым. Ӧрӧ адалган улустыҥ соцстраницаларында олордыҥ кажы ла эткен кереги, бойына, таныштарына, клиенттерине тузалу кӱн болгон бо деп кӱнӱҥ сайынгы бичимелдери мени кӧпкӧ ӱреткен. Эмди бойым база бичип јадым. Кем билер: качан бирде кем де мениҥ ченемелимди тузаланар, меге тӱҥейлежер?

–Ӱренерге ле иштеерге, јаантайын не де керегинде сананарга, бедиренерге арыбайдыҥ ба?

–Кезикте јалкуурып тургам дезе, чын болор. Је арып эмес. Ӱредӱдеҥ иште, иштеҥ ӱредӱде тыштанып тургамдый. Эмезе бир канча кӱнге нени де сананбай, иштенбей, отурып ийер кӱӱним келип јат Оноҥ ойто ло ӱренишкени аайынча клиенттерле јӧптӧжип, ижиме барып, јалкуурышка ӧй артпай калат. Кезикте   клиенттер де јок боло берет. Ол тушта база эмеш тыҥыда сананарга келижет — клиентти табар, оны программала таныштырып, јилбиркедер керек. Андый ӧйлӧрдӧ бойымныҥ блокнодыма оны «кӱч айалга» эмес, «аргалар бедиреп, једетен амадулар» деп бичип аладым.

–Бош ӧйди канай ӧткӱредиҥ?

–Гитарала ойноп јадым. Фортепианоныҥ урокторына бир ӧйдӧ јӱргем, је кандый да шылтактардаҥ улам ӱредӱмди улалтпаганыма эмди кезикте ачурканып турадым. Спорт керегинде айтса,  чанала јыҥылайдым.

–Бизнесмен кижиге кӧп јорыктаарга келижип турган болбой?

–Интернеттиҥ ле компьютердиҥ аргазыла иштеп турган ижим јорыктаарын сурабай да турган болзо, бу ла јууктарда Москвага барып келдим. Кайкамјык ла неме: самолетко отурып, тӧрт саатка учала, чек башка талада болуп калар. Анда ла мында јӱрӱм тыҥ башкаланат. Канча кижиле куучындашкам, ончозы ла «јаҥыс ла јалку кижи акча иштебейт» дешти. Кайнап јаткан јӱрӱмде тура калзаҥ, кала сени јок эдип салар деп оҥдомолго келдим. Ач-таҥыла улузы кыймыражып, кайдаар да меҥдеп ле барадар. Мынаҥ озо јаан калалардаҥ јаҥыс Астанада ла Новосибирскте болгом. Москвада эҥ бийик башняны кӧрдим, оны ӱч катап эбире бастым, оноҥ 30-чы кат-этажка канай чыгар деп улустаҥ сурап туруп чыктым, анда јаттым. Аяз Шабутдиновло тушташтым. Оны эбире јуулган улус ончозы арбынду акча иштеерге ӱренип келген. Анайып, бӱгӱнги ижим кайдаар экелетен јол деп билбес те болзом, бойымды ченеп кӧрӧринеҥ јалтанбадым. Бу јол-јорыктыҥ кийнинде кӧрӱмим тереҥжиди, телкем де боло берди дезем, јастыра болбос. Мен эр кижи, бойым бойыма сӧзимди берген болзом, керекти учына чыгарар керек деп сананып јадым.

–Бизнесмен болгоныҥа јажыт-кураа балдар, нӧкӧрлӧриҥ канайда кӧрӧт?

–Ижим иште ле артат. Школдо мен ончозыла тӱҥей ӱренчик. Бир кезик балдар мен ле чилеп, нени де эдер, иштеер кӱӱндӱ. Је тургуза ӧйдӧ бис экзамендер керегинде сананар учурлу. 9-чы класстыҥ кийнинде ӱренбестеҥ иштеп те барарга туратам. Канча ла кире эрте баштазаҥ, једимдерге анча ла кире эрте једериҥ деп сӧстӧргӧ јайыладым.

–Куучын-эрмек учун быйан, Амаду. Сеге једимдер!

М. ЯБЫКОВА