Алтайдын Чолмоны

НКО. Ӱредӱ ӧтти

04.06.2019

Бӱгӱнги кӱнде аргачылык тӧзӧгӧн кӧп улус бойлорына акча иштеп алар арга бедирейт. Је ол ок ӧйдӧ эл-јонго болуш јетирер, килемји эдер, оныҥ культуралык ӧзӱмине камаалажар, социальный ӧзӱмин јарандырар ла оноҥ до ӧскӧ амадула иштеп турган организациялар тӧзӧгӧн улус база бар. Шак олор коммерциялык эмес ӧмӧликтер деп адалат. Ижи-тожы эл-јонныҥ текши јӱрӱмин јарандырарыла колбулу учун, ороонныҥ башкартузы НКО-лорго акча-манатла јӧмӧлтӧ эдет. Мындый јӧмӧлтӧ-акча јаҥыдаҥ ачылып јаткан аргачылыкка, анайда ок ижи кӧнӱгип те калган НКО-лорго берилери јарадылат. Андый јӧмӧлтӧлӧрдиҥ бирӱзи – президенттиҥ гранты. Айдарда, кандый да ууламјыла ачылган НКО болзо, оныҥ амадузы акча иштеп аларына ууландырылбас учурлу.
НКО-ны ачарында јербойында јаткандардыҥ акча-манатла болужы, бойыныҥ кӱӱниле болужы, оноҥ ӧскӧ гранттарда туружып, ойноп алган акчалары кӧргӱзилер. Башкару кажы ла јыл коммерциялык эмес организацияларды јӧмӧӧрине ас эмес акча чыгымдаарын планга кийдирет. Бу тоо кажы ла катап милиардтарла чотолот.

Президенттиҥ гранттарыныҥ фонды Алтай Республиканыҥ НКО-лорына ӧткӱрген ӱредӱ эки кӱнниҥ туркунына улалды. Тренингте коммерциялык эмес ӧмӧликтердеҥ јӱстеҥ ажыра чыгартулу улус турушты. Ӱредӱни президенттиҥ гранттарыныҥ Фондыныҥ генеральный директорыныҥ советниги Владимир Татаринов ло тергеелик ӧзӱмниҥ департаментиниҥ јааныныҥ ордынчызы Анна Глазкова социальный проектирование јанынаҥ лекциялар, эдилген отчеттор јанынаҥ семинарлар ӧткӱрди. Фондтыҥ Новосибирск каладагы бӧлӱгиниҥ эксперт-ишчилери аргачылыкла сонуркаган улуска башка-башка ууламјыла ӱредӱлер ӧткӱрди. Ол тоодо тӱӱкилик учурлу кереестерди чеберлеп алары, билим, ӱредӱлик, просвещение, албатылар ла јаҥдар ортодо колбуларды, јӧптӧжӱлерди тыҥыдары јанынаҥ ла эл-јонныҥ су-кадыгын корыыры ла оны чеберлеп алары јанынаҥ болды. Ӱредӱ ӧйинде улус группаларга бӧлӱнип, мынаҥ озо јылдарда бичилген ӱлекер-проекттердиҥ јастыраларыла иштеп, социальный проектти канайда јастыралар јок бичиириниҥ јажыттарын ачты.

«Аргачылар бойыныҥ проекттерин бичиир тушта кӧрӱп алган јастыраларын этпес деп иженедис. Кажы ла конкурс ӧдӧр тушта бис мындый ӱредӱлер ӧткӱредис. Кижиниҥ бойында кандый бир санаа, амаду бар болзо, оны јӱрӱмге кийдирерге бис болужып, проектти куру јердеҥ бичип баштаарга ӱредедис» — деп, В. Татаринов куучындады.

2017 јылдаҥ алала Алтай Республиканыҥ коммерциялык эмес ӧмӧликтеринеҥ 239 угузу-заявка келген. Олордыҥ ортозынаҥ 37 проект талдалып, болуш алган. Проекттердиҥ кӧп сабазы социальный јеткилдеш, эл-јонныҥ су-кадыгын корыыры, јербойыныҥ улузын социальный јанынаҥ корулаары ла јӧмӧӧри, билим, ӱредӱлик, культура ла санат, анайда ок албатылар ла јаҥдар ортодо колбуларды, јӧптӧжӱлерди тыҥыдары јанынаҥ бичилген. Бу 2019 јылдыҥ баштапкы конкурсыныҥ иштериниҥ уч-турулталары кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинде јарталар. Экинчи конкурс кичӱ изӱ айдыҥ 10-чы кӱнинде башталар.

Ӱредӱ ӧйинде айдылганыла болзо, грантты ойноп аларга баллдар чогор керек. 500 муҥ салковой акчага келиштире бичилген иш болзо, 60 балл чогор. Мындый проекттерди анчадала јурт јерлерде иштеерге сананган аргачы бичигени јарадылат. 500 муҥнаҥ 3 миллионго јетире акчаныҥ проекти болзо, 65 балл. Бу тушта бир тергееди алар эмезе бир канча аймак бир уунда проект аайынча јеткилделери кӧргӱзилер керек. 3-теҥ 10 миллион салковойго бичилген проект 68 балл јуунатса, бир канча регион, ол эмезе бӱткӱл ороон проектте бичилгени јарамыкту. 10 миллион салковойдоҥ кӧп акчаны 70 балл учун берер. Бу проекттиҥ масштабы федеральный учурлу болгон учун, мында јӱк ле јаан, јарлу компаниялар туружат. Проектти бичиириниҥ јажыттарын баштапкыда уксаҥ, кӱчиҥ јетпес деп санангадый. Је специалисттер ончозын тереҥжиде јартап, озо бичилген проекттердиҥ јастыраларын табарга ӱределе, группага бӧлӱнген аргачыларга јаҥы проект бичиирге болушканы аргачылыкка баштапкы алтам эдип јаткандарга тузалу јетирӱ болды. Проектте эҥ ле озо кемге ууламјылалганы чокумдалат. Оноҥ амадузы, кандый иштер, мероприятиелер ӧткӱрилип турганы, календарный планы, канча ишчи, кандый иш иштеери, проекттиҥ керектӱ болгонын јӧмӧгӧн ӧмӧликтердеҥ самаралар ла бу ишке чыгымдалатан акча-манат ончо чотолып, кийдирилер учурлу. Бу тоого белетеништӱ иштер база кирер. Анайда ок фотојурукка согуп, проектке салганы база балл кожот.

Мындый ӱредӱ јаҥы форматла баштапкы катап бистиҥ республикада ӧтти. Анда 2018 јылда ӧткӱрилген ӱредӱниҥ ченемели ле бичилген проеттердеги јастыралар јанынаҥ иш ајаруга алылган. Владимир Татариновтыҥ сӧстӧриле болзо, НКО-лор ачарга турган кӧп улус бойыныҥ ижине критикалу кӧрӱп билбейт. Мынаҥ улам јастыралар башталат. Проект бичилер тушта эҥ јаан ајаруны целевой группага, проекттиҥ ижи кемге ууланганын чокумдап салганы чындык баштаҥкай болор.

Президенттиҥ гранттарыныҥ конкурсы керегинде толо јетирӱни президенттиҥ гранттарыныҥ фондыныҥ окылу сайтынаҥ кӧрӧр арга бар. Анда ок социальный проектирование јанынаҥ онлайн-курстарда туружар арга бар. Ого ӱзеери конкурсты ӧтпӧгӧн, талдалган проекттердеги јастыраларды илезине чыгарган видео-курстар ла бухгалтерский отчеттор јанынаҥ јакшы ла толо јетирӱлер бар.

Россияныҥ региондорыныҥ 80 процент јеҥӱчилдери ӧткӧн эки јылдыҥ туркунына миллиардтаҥ кӧп акча алган. Олордыҥ кӧп сабазы кичинек калалардыҥ ла јурт јерлердиҥ коммерциялык эмес ӧмӧликтер тӧзӧгӧн аргачыларынаҥ келген проекттер болгон.

Спикердиҥ айтканыла, баштапкы катап бичилип, је конкурсты ӧтпӧгӧн угузу-заявканы база катап јетире јазап, экинчи конкурска табыштырар арга бар.

М. Ябыкова