Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Тергееде јети ӱлекер ижин баштады

04.06.2019

Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Андрей Макин республикан СМИ-ниҥ журналисттериле тушташкан. Ол  су-кадыкты корыырында ӧткӧн јылдыҥ кӧргӱзӱлери, тергеениҥ су-кадыкты корыыр бӧлӱгинде  кандый   ӱлекерлер башталганы керегинде јетирӱлерле таныштырган ла журналисттердиҥ сурактарына каруулар берген.

Министрдиҥ јетирӱзиле, 2018 јылда Алтай Республикада балдар чыкканыныҥ кӧргӱзӱзи (эл-јонныҥ 1000 тоозына 15,3 ) текши ороонныҥ (РФ – 10,9) ла СФО-ныҥ (12,3) кӧргӱзӱлеринеҥ бийик болгон. Бийик кӧргӱзӱлер онойдо ок јаш балдардыҥ (эл-јонныҥ 1000 тоозына 8,2), кату оорудаҥ (эл-јонныҥ 100 муҥ тоозына 155,1) ла канныҥ айланар системазыныҥ (эл-јонныҥ 100 муҥ тоозына 421,3) ооруларынаҥ  ӧлӱмдер аайынча болгон. Ол ок ӧйдӧ чемет оорудаҥ,   јолдордо јеткерлердеҥ улам  божогондордыҥ ла иштеер аргалу улустыҥ ӧлӱминиҥ тоозы астаган болуптыр. 2019 јылдыҥ ӧткӧн тӧрт айындагы кӧргӱзӱлерле болзо, балдар чыгары, 2018 јылдыҥ бу ок ӧйине кӧрӧ, астаган. 2019 јылдыҥ тӧрт айында јаш балдардыҥ ӧлӱми эмеш киреленген.

Республикада су-кадыкты корыырында тергеелик јети ӱлекер иштейт. Ол тоодо «Алтай Республикада балдардыҥ су-кадыгын корыырын, ол тоодо балдарга медболуш јетиреринде бӱгӱнги инфраструктуралар тӧзӧӧрин ӧскӱрер  программа». Бу программа   балдар јашта божоорын аҥылу, бийиктехнологиялык медболуш јетиргени, ооруларды профилактикалык иштерле болдыртпазы ажыра 1000 јаҥы чыккан балага 7,8-га јетире астадарына ууламјылалган.

Программада балдардыҥ поликлиникаларыныҥ материально-технический јанынаҥ јепселгенин  2021 јылга јетире јарандырар ла ого федерал бюджеттеҥ 30,4 млн. салковой, республикан бюджеттеҥ 1,6 млн. салковой чыгарылары темдектелген. Балдардыҥ республикан эмчилигине коштончы тудумды учына чыгарарга федерал ла республикан бюджеттердеҥ ас эмес акча-манат чыгарылар: келиштире 394,9 млн. салковой ло 23,6 млн. салковой.

Балдардыҥ поликлиникаларыныҥ ла медицинский организациялардыҥ поликлиникалык бӧлӱктериниҥ 95 процентинеҥ ас эмези бӱгӱнги кӱнниҥ некелтелериле јазалар ла јепселер учурлу.

Экинчи ӱлекер: «Алтай Республикада баштамы медико-санитарный  болушты ӧскӱрери». Ол аайынча республикада баштамы медико-санитарный болуш јетиреечи медицинский организациялардыҥ тоозын элбедер, тергееде ончо эл-јонго јылына бир катаптаҥ ас эмес профилактикалык медицинский шиҥжӱ ӧткӱрер, очередьтерди астадар, врачтарга кирип кӧрӱнер аргаларды кӧптӧдӧр лӧ ӧскӧ дӧ иштер ӧдӧр. Бу ӱлекер аайынча 2019 јылда јаҥы фельдшерско-акушерский эки  пункт, 2020 јылда аймактардыҥ тӧс эмчиликтериниҥ структуразында јети бӧлӱк тудулары темдектелет. 2021 јылда эл-јоныныҥ тоозы 100 кижиге јетире јурттарда улуска медицинский болуш јетирерге мобильный 30 медициналык комплекс алылар. Бу ок ӱлекерле санитарный авиация ӧзӱм алынар.

Ӱчинчи ӱлекер: «Алтай Республикада јӱрек-тамырдыҥ ооруларыла тарыжары». Оныҥ амадузы – кан айланар системаныҥ ооруларынаҥ ӧлӱмди астадары (100 муҥ эл-јонго 320 учуралга јетире). Программада  јӱрек-тамырдыҥ тергеелик тӧс јерин јетире јепсеери ле јаҥы јепселдерле, ол тоодо эртелей орныктырулу иштиҥ јепселдериле јеткилдеери темдектелет.

Ээчиде ӱлекердиҥ программазы кату ооруларла тартыжарына ууламјылу. Кату ооруларды астадар   программада бу ооруны болдыртпазы аайынча јетирӱлик-коммуникационный кампания ӧткӱрери, кату оорулу улуска медицинский болуш јетирери,  медболушты амбултарияда јетирер тӧс јерлерди тӧзӧӧри пландалган. Онойдо ок республикан эмчиликте онкологиялык тӧс јерди јаҥыдаҥ јепсеер иштер бӱдӱрери база темдектелген.

Министрдиҥ оноҥ арыгы јетирӱзиле, медицинский јеткилдештердиҥ экспортын ӧскӱрер иштер ӧткӱрилер. Алтай Республикада ондый болуш јетирерин 2024 јылга јетире, 2017 јылдазына кӧрӧ, 4 катаптаҥ ас эмеске (США-ныҥ 100 муҥ долларына јетире) кӧптӧдӧри пландалат. Быјыл Россияныҥ  су-кадыкты корыыр министерствозы  «Россияныҥ экспорт тӧс јери» АО-ло кожо медицинский јеткилдештердиҥ экспортын буудактап турган шылтактарды илеелер мониторинг ӧткӱрген. Оныҥ турултазында  ӧскӧ ороондордыҥ граждандарына Россияда кандый медицинский јеткилдештер эдилип турганы керегинде јетирӱлерди  элбедер иштердиҥ программазы тургузылар. Мындый иштер темдектелген: Россия Федерацияныҥ баш медицинский организациялары ла  эдилип турган медицинский јеткилдештер керегинде орус ла ӧскӧ ороондордыҥ тилдериле јетирӱлик материалдар тургузары; медицинский организациялардыҥ инфраструктуразын јарандырары ла сервис-јеткилдештерди ӧскӱрери аайынча керектер; медицинский јеткилдештердиҥ экспортыныҥ сурактарына учурлалган кӧрӱлерде медицинский организациялардыҥ чыгартулу улузын туруштырары ла олордо јетирӱлик материалдарды таркадары.

База бир ӱлекерле 2024 јылга јетире тергеедеги медицинский организациялардыҥ ижин су-кадыкты корыырында бирлик государственный системага колбогоны  ла цифровой технологияларды кийдиргени ажыра  јарандырары пландалган. Ӱлекер аайынча Алтай Республикада су-кадыкты корыырында бирлик государственный системаныҥ тергеелик бӧлӱгин иштедерин ле ӧскӱрерин јеткилдеери ӧдӧр учурлу.

Онойдо ок Алтай Республиканыҥ медицинский организацияларын квалификациялу кадрларла јеткилдеер программа иштеер. Оныҥ амадузы: республикадагы баштамы медико-санитарный болуш јетиреечи организацияларда кадрлар једишпей турган айалганы јоголторы. Бу  ӱлекер аайынча быјыл «Јурт доктор»  деген программа иштеп баштаар. Федерал ведомстволорло, Алтай Республиканыҥ  башкарузыла јӧптӧжӱлерге колдор салынган, кандый медицинский организацияларга кандый специалисттер керектӱзи јарталган. Акча-манат чыгарылар. Тургуза ӧйдӧ јурттарга тӧрт специалист барган: невролог, участковый терапевт ле педиатрлар. Министрдиҥ чокымдаганыла, бу программала јуртка барарга кӱӱндӱлерди медвузтардагы ӱредӱ божогон соҥында сакыыр керек. План аайынча 1 млн. салковойло 45 врачты ла 0,5 млн. салковойло 16 фельдшерди јеткилдеер керек. Јаҥыс  бу программала (акча-манатла) медишчилердиҥ курч сурагыныҥ аайына чыгар арга јок.  Айдарда,  специалисттерди тергеениҥ медицинский организацияларында иштеерине јилбиркедерге олорго республикан бюджеттеҥ акча чыгарып, јадар служебный туралар тудары база пландалат.

Министрдиҥ шӱӱлтезиле, јурттарда су-кадыкты корыыр кадрларды  јилбиркедип, јурттарда артырып иштедерге јеҥилтилген кредиттер берер, ЖКХ-ныҥ тӧлӧмирлерин кайра орныктырар, јадар туралар тударында јӧмӧжӧр, тура тудатан агаш чыгарар ла ӧскӧ дӧ эп-аргаларды тузаланарын кӧрӧр керек.    Специалисттерди бисте иштеерине јилбиркедер, јадар јерле јеткилдеериниҥ ле медицинский организациялардаҥ медишчилердиҥ барарын астадар амадула врачтарга служебный туралар аларына   республикан бюджеттеҥ 30,35 млн. салковой чыгарылары темдектелген.

Медицинский организацияларда, анчада ла каладагы поликлиникада специалисттерге кӧрӱнерге талон аларга јаан очередь болуп турганыныҥ шылтагы керегинде суракка министрдиҥ каруузыла болзо, ончо керек јажы јаан улустыҥ электронный аргала талон алып билбезинде…

Алтай Республикада бойыныҥ санаторийи, су-кадыкты орныктырар тӧс јер болор бо деп суракка каруузыла, бу сурак эмди тура шӱӱжилип јат. Санаторий ле ооруныҥ кийнинде су-кадыкты орныктырар тӧс јер тудуп ачкадый, ар-бӱткениниҥ айалгазы јарамыкту аймактар тергееде бар. Је ого база ла ас эмес акча-манат керектӱ болоры јарт.

Диспансеризацияныҥ шиҥжӱлериниҥ тоозы федерал программа аайынча ба, айса тергеениҥ медицинский организацияларында кадрлар једишпей турганыла колбой астадылган ба деп суракка каруула болзо, јербойында диспансеризацияныҥ шиҥжӱлерин астадар арга јок. Бу ишти Россу-кадыкшиҥжӱ, ӧскӧ дӧ ведомстволор ајарузында тудат.

 Н. Бельчекова

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина