«Бастыра аргаларла иштерди бӱдӱрер керек»

11.06.2019

Майма аймакла ишмекчи јол-јорыгыныҥ экинчи кӱнинде тергеениҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин Кызыл-Ӧзӧк, Билӱлӱ, Урлу-Аспак јурттарда болды.

Јол-јорыктыҥ баштапкы токтодузы Кызыл-Ӧзӧк јурттыҥ каладагы Чанала јыҥылаар базазы јаар кырында болды. Мында јурттыҥ Центральный оромынаҥ ала калага јетире јолдыҥ тудум иштерине ајару эдилди. Бу јолды не керектӱ тудуп баштаган дезе, ол федерал кеминдеги «Горно-Алтайск—Артыбаш» деген јолдо кӧлӱктердиҥ јӱрӱжин астадар, онойдо ок Кызыл-Озӧктиҥ Тӱндӱк микрорайонында ла калада Ленинниҥ оромында јаткандардыҥ айалгаларын јарандырар амадула эдилген. Ӱлекер документацияга кубулталар кийдирер керек. Бӱгӱнги кӱнде ӱлекерди тӱгезерге узуны 750 метр јол тудары арткан.

Кызыл-Ӧзӧкто балдардыҥ јаҥы садыныҥ тудум иштери шиҥделди.

«Јаткан улузыныҥ тоозыла бу аймакта экинчи јурт болуп јат. Садикте јерлер јурттыҥ бого јӱргедий балдарыныҥ јӱк јарымына једет. Быјыл мында «Демография» деген нацӱлекер аайынча балдардыҥ јаҥы садын тудуп тӱгезерис. Ондо 60 јер болор, 20-зи — ясляныҥ группалары. Келер јылда 125 јерге база бир объект тудуп баштаары планда» — деп, удурумга башчы айтты.

Балдардыҥ бӱгӱнги иштеп турган сады 1971 јылдаҥ ала иштейт, 2013 јылда јаҥы тура ачылган. Тургуза ӧйдӧ садтыҥ эки туразында толо кӱнге јӱрер сегис группа, кыска ӧйгӧ јӱрер ӱч группа ла балдардыҥ билелик эки сады бар. Текши тооло садка 320 бала јӱрет.

Онойдо ок О. Хорохордин быјыл нацӱлекер аайынча 505 бала, ол тоодо 260 ясляныҥ группаларыныҥ балдары јӱрер алты садик тудулып јатканын чокымдады. Кызыл-Ӧзӧктӧҥ башка олордыҥ ӱчӱзи Горно-Алтайск калада, Шабалин ле Кӧксуу-Оозы јурттарда бирдеҥ.

2021 јылга јетире тергееде балдардыҥ 1845 јерлӱ, ол тоодо ясляныҥ группаларында 895 јерлӱ јаҥы база 16 сады тудулар.

Кызыл-Ӧзӧктӧ быјыл «Су-кадык» деген нацӱлекер аайынча эмчилик амбулатория тудулып баштаган. Амбулаторияныҥ текши кеми 771,1 кв. м. болор, 38 кыпту.

Эскизиниҥ ордына тудулып јаткан амбулаторияда Кызыл-Ӧзӧк лӧ јанындагы Билӱлӱ, Эмери, Урлу-Аспак, Алферово, Карасук, Сайдыс јурттардыҥ улузы тӱште јадып эмденер 2 орынду стационар болор ло келген јаан улусты ла балдарды шиҥдеп кӧрӧр участковый терапевттердиҥ, педиатрлардыҥ кыптары, акушерканыҥ, кан алар, физио, прививкалар тургузар кыптар болор. Амбулаторияныҥ тудум иштери ле јанында јурт школдыҥ айалгазы база шиҥделди.

Јурттыҥ бӱгӱнги школында балдар эки бӧлӱкле ӱренет. Олордыҥ текши тоозы 672 кижи, баштамы класстарда — 331, орто класстарда — 315 бала. Экинчи бӧлӱкле ӱренип тургандардыҥ тоозы 326 (баштамы ла орто класстар). Тӧс школдыҥ туразы 1965 јылда, баштамы школдыйы 1982 јылда тудулган. Школдо бир уунда 117 кижи ажангадый јерлӱ ашкана, библиотека, спортзал, ӱренер 20 кып бар.

Роспотребшиҥжӱниҥ башкартузы илелеген јастыраларды тӱзедерине 2019-2022 јылдарга јаан кемдӱ јазашту иштер ӧткӱрилери пландалган. Ол тоодо 4703,545 муҥ салковойго, смета аайынча тӧс школдыҥ полы, баштамы школдыҥ полы, айыл-јуртты башкарарыныҥ, химияныҥ кыптары јазалар, баштамы класстардыҥ кыптарына суу ӧткӱрилер, школдыҥ јаны јарандырылар ла айландыра чеден тудулар. Школдыҥ јаҥы туразын Горно-Алтайсктыҥ селекционно-јетирӱлик тӧс јериниҥ ордына тудар арга бар.

Онойып јол-јорыкта АР-дыҥ удурумга башчызы Кызыл-Ӧзӧктӧ Горно-Алтайсктыҥ селекционно-јетирӱлик тӧс јерин кӧрӱп јӱрди. Оныҥ јеринде јаҥы микрорайон тудары пландалат. Мында малдыҥ кажаандары 1960 јылда тудулган. Селекционный тӧс јерде укту малдыҥ тоозы орныктырылат. Санитар ээжилер аайынча, аттар тудар ла улус јадар јерлерди санитар-корулашту зона бӧлиир учурлу. Ӧй ӧдӱп, јурт јаанаганыла бу ээжилер бузулып калган. Бу ок ӧйдӧ јерлер јуртээлем тузаланышта деп чотолот.

«Бӱгӱн јерлерди бӧлизин деп јакару бердим. Селекционный тӧс јерди јурттаҥ тыш јерге кӧчӱрер керек. Ого јарамыкту јер бар. Тӧс јерди кӧчӱргени оныҥ ижиниҥ аайын да јарандырар. Бу 7 га јерде јаҥы микрорайон тударыс, оныҥ ӱлекери белетелип јат. Мында балдардыҥ сады ла 275 бала јӱрер школ, стадион, ӧскӱс балдарга кӧп квартираларлу 4 тура, керектӱ коммуникациялар тудулар» — деп, удурумга башчы јартады.

Јонјӱрӱмдик объекттер, јадар туралар тудар јерлер ас болгондо, элбеп, ӧзӱп јаткан јуртка бу объект анчада ла учурлу болгоны темдектелди. Јерди башка учурлу тузаланышка кӧчӱрер иштер бу ла јуук ӧйдӧ башталар. Селекционный тӧс јерди башка јерге кӧчӱрериниҥ ӱлекери белетелип јат.

Јол-јорыктыҥ ээчиде токтодузы Билӱлӱ јуртта болды. Ондо ајару школдыҥ туразына ла јурт ээлем предприятиеге эдилди. Билӱлӱниҥ школында 158 бала ӱренет. 11 классты быјыл 3 бала, 9-ты тогус бала божодып јат. Ӱредӱ эки бӧлӱкле ӧдӧт. Баштамы класстардыҥ 50 балазы тал-тӱштиҥ кийининде ӱренет.

Тӧс школдыҥ туразы 1968 јылда тудулган. 2018 јылда мында јаан кемдӱ јазал иштер ӧткӱрилген. Школдо 36 јерлӱ ашкана, библиотека ла ӱренер 10 кып. Бӱгӱнги кӱнде школдыҥ эҥ курч сурагы — спортзал јогы. Кышкыда балдар чанала јыҥылайт, јайгыда уроктор школдыҥ тыштында площадкада ӧткӱрилет. Ай-кӱнниҥ айалгалары тышкары тазыктырынарга келишпей турза, балдар класстарда теория ӱренгилейт. Онойдо ок школдыҥ стенелерин тыштынаҥ тыҥыткан эмтир ле эмди оны сайдингле јабары арткан.

О. Хорохордин спортзалды тударына келиштире ӱлекер-сметный документтер белетезин деп јакару берди.

«Билӱлӱдеги јурт ээлем предприятие» (БСХП) 2013 јылда иштеп баштаган. Оныҥ тӧс ууламјызы аҥныҥ эдинеҥ чыҥдыйы бийик аш-курсак эдери. Онойдо ок мында уй, кой, адарулар тудадылар. Чыҥдыйы бийик экопродукция премиум кемдӱ «Алтай-Резорт» амыраар-орныктырынар комплексти јеткилдейт. Онойдо ок ол СФО-до ло Москва калада бийик баалалат. Мында иштеп турган улустыҥ тоозы 53 кижи. Бу аргалу-чакту предприятие бийик кеминде иштейт деп айдарга јараар. Бир сменада 500 кг курсак-эдим чыгарат. Предприятие субсидиялар јогынаҥ иштейт.

Аймакла јол-јорыктыҥ уч-турулталары Майманыҥ Культуразыныҥ тӧс байзыҥында эл-јонло ачык куучында кӧрӱлди. Јаан залда улус јык ла толо болды. Курч сурактар — ол таҥынаҥ улустыҥ јер јанынаҥ аайлашпастары, мал-аш кабырар, ӧлӧҥ эдер јерлер јок болгоны, суу, газ ӧткӱрери, јолдыҥ чыҥдыйы, кӱрлердиҥ, јонјӱрӱмдик объекттердиҥ керектӱзи. АР-дыҥ удурумга башчызы О. Хорохордин, аймактыҥ јааны Р. Птицын, министрлер јуулгандардыҥ кажы ла сурагына чокым каруу берген.

Удурумга башчы тергеениҥ аргаларын, бойыныҥ таҥынаҥ колбуларын тузаланып, керек дезе, башка тергеелердиҥ тузаланып болбогон ло федерал бюджетке кайра јандырылган акча-манаттыҥ аргаларын да тузаланып, сурактардыҥ аайына чыгарын айтты.

Э. КУРГАРИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина