Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Ӱнбереечи јеҥер учурлу»

11.06.2019

Кичӱ изӱ айдыҥ 5-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ талдаштар ӧткӱрер комиссиязы ээчиде јуунын ӧткӱрген. Талдаачы комиссияныҥ председатели Дмитрий Степановтыҥ башкартузыла ӧткӧн јуунда комиссияныҥ турчылары, оныҥ аппарадыныҥ ишчилери, политический партиялардыҥ тергеелик бӧлӱктериниҥ чыгартулу улузы ла элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ журналисттери турушкандар. Јуун тӱгенген кийнинде Д. Степанов СМИ-ниҥ ишчилериле пресс-конференция ӧткӱрген.

Муниципал «шӱӱнди» ӧдӧр керек

Јуунда республиканыҥ талдаачы комиссиязыныҥ председателиниҥ ордынчызы Мерген Екеевтиҥ, качызы Дмитрий Черкасовтыҥ, талдаачы комиссияныҥ ӱн берер тап-эриктӱ турчызы Валентина Чукованыҥ јетирӱлери угулган. Комиссияныҥ председатели ле турчылары јетирӱлерди шӱӱжип, олорды јӧптӧӧрине јараткандар.

Анайып, бу јуунда быјыл сыгын айдыҥ сегизинчи кӱнинде Алтай Республиканыҥ башчызын, башкарузыныҥ председателин, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ јетинчи тудуузыныҥ депутаттарын тудатан талдаштарга ла талдаштардыҥ бойын, ол ло сыгын айдыҥ сегизинчи кӱнинде республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ талдаштарыныҥ бирлик кӱнине белетенериниҥ ле олорды ӧткӱрериниҥ календарный планы јӧптӧлгӧн.

Комиссияныҥ јуунында анайда ок Алтай Республиканыҥ башчызын, башкарузыныҥ председателин, Алтай Рес-публиканыҥ депутаттарын тудатан талдаштарда талдаачы комиссияныҥ ӱн берер тап–эриктӱ турчыларыныҥ 2019 јылдыҥ кичӱ изӱ айында бӱдӱретен иштериниҥ графиги, ӱн береечилердиҥ кандидаттар учун колдор салган листтерин талдаачы комиссияга табыштыратаныныҥ аайы, ӱн береечилердиҥ угузу бичиктерин корулайтан аҥылу темдектердиҥ (маркалардыҥ) тоозы канча кире болоры јанынаҥ јӧптӧр јарадылган. Јуунда «Алтайдыҥ радиозы» деген тергеелик каналдыҥ Эл Курултайдыҥ парламентинде тӧзӧлгӧн политический партияларга кӱӱк айда эфирде канча ӧй бергени јанынаҥ сурак база кӧрӱлген.

Талдаачы комиссияныҥ турчылары Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ јамы-зыныҥ кандидатуразына кӧстӧлгӧн кижи муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ чыгартулу органдарыныҥ 81 депутадыныҥ ол эмезе муниципал талдаштарда мунципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарына тудулган башкараачылардыҥ талдаштарда оны јӧмӧп турганын керелеген колдоры салылган бичик-документтерди јууп табыштырар учурлу деген јӧп чыгаргандар. Кандидат бу некелтелерди бӱдӱрбезе, комиссия оны талдаштарга регистрировать этпес. Комиссияныҥ турчылары анайда ок талдаштарга белетенерин ле оны тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱрерин акча-манатла толо јеткилдеерге тергеелик комиссияларга счеттор ачарын јараткандар.

Быјыл сыгын айдыҥ 8-чи кӱнинде ӧдӧтӧн талдаштардыҥ тӧзӧӧчилери — Алтай Республиканыҥ талдаачы комиссиязы бойыныҥ јуунында бистиҥ тергееде бу јаан кампанияга белетенериле, оны тӧзӧп ӧткӱрериле колбой, шак мындый јӧптӧр јараткан. Талдаачы комиссияныҥ председатели Дмитрий Степанов, быјылгы талдаштарда алдындагы ла јылдарда чылап ок, «Ӱнбереечи јеҥер учурлу» деп айткан.

Алтай Республиканыҥ башчызына, башкарузыныҥ председателине кандидаттарды кӧстӧӧри аайынча иштер башталып, кӧндӱге берген деп айдар керек. Андый конференциялардыҥ бирӱзи кичӱ изӱ айдыҥ јетинчи кӱнинде калада ӧткӧн. Бистиҥ тергеениҥ башчызына, башкарузыныҥ председателине кандидаттарды јирме тогус политический партия кӧстӧӧр аргалу. Республиканыҥ башчызын тудатан талдаштарга таҥынаҥ кижи бойы бойын кандидат эдип кӧстӧп чыгарза, талдаачы комиссия оны регистрировать этпес. Кандидатка «муниципал фильтр» деп адалаачы «шӱӱнди» база кыйалтазы јогынаҥ ӧдӧр керек. Ол талдаачы комиссияга јербойында башкарынарыныҥ органдарыныҥ депутаттарыныҥ ла башкараачыларыныҥ колдоры салылган документтерди јууп табыштырар учурлу. Бу документтерге колдорын парламентарийлердиҥ текши тоозыныҥ јети проценти салар керек. Алтай Республикада јурт јеезелерде, аймактарда ла калада депутаттардыҥ ла башчылардыҥ тоозы бӱгӱнги кӱнде 1147 кижи. Айдарда, республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели болорго турган кандидат кижиге олордыҥ тоозынаҥ, ас ла салза, сегизен бир кижиниҥ колын јууп алар керек.

Быјыл сыгын айдыҥ сегизинчи кӱнинде ӧдӧтӧн талдаштарда бойыныҥ аҥылулары база бар. Башчыныҥ талдаштарына барып јаткан кандидатты каладаҥ ӧскӧ тогус ол эмезе сегис аймак јӧмӧӧр учурлу. Кандидатты депутаттардыҥ аймактагы ла каладагы советтериниҥ он бештеҥ ас эмес, он јетидеҥ кӧп эмес депутаттары јӧмӧӧр аргалу. Бир депутат документке колын республиканыҥ башчызына барып јаткан јӱк ле бир кандидат учун салар аргалу.

Алтай Республиканыҥ башчызына, башкарузыныҥ председателине кандидаттарды кӧстӧӧри аайынча иш кичӱ изӱ айдыҥ јирме бежинчи кӱнине јетире ӧдӧр. Ӱнбереечилердиҥ кандидатты јӧмӧп турган колдоры салылган документтерин дезе јаан изӱ айдыҥ он тӧртинчи кӱнинеҥ ала јирме тӧртинчи кӱнине јетире табыштырарга јараар. Кандидат регистрацияны ол учун кол салган документтердиҥ ончозы шиҥделип кӧрӱлген кийнинде ӧдӱп јат. Регистрацияныҥ ӧйи дезе бистиҥ республикада куран айдыҥ экинчи кӱнинде тӱгенер.

КОИБ-тер ле КЭП-тер элбеде тузаланылар

Быјылгы талдаштарда ӱнберееечилердиҥ ӱндерин тоолоорго КОИБ ле КЭП деп адалган технический эп-аргалар элбеде тузаланары керегинде Россияныҥ тӧс талдаачы комиссиязыныҥ председатели Элла Памфилова кӱӱк айдыҥ 29-чы кӱнинде элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ журналисттерине база јетирген эди. Оныҥ айтканыла, Государственный Думаныҥ депутаттарын тудары аайынча ороондо ӱзеери болотон талдштарда 369 КОИБ тузаланары темдектелген. Россия Федерацияныҥ тергеелериниҥ јаандарын, депутаттарын, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ башкараачыларын ла депутаттарын тудатан талдаштарда дезе участоктордо 6217 КОИБ ле 85 КЭГ тургузылар. Анайып, быјыл талдаштардыҥ бирлик кӱнинде КОИБ-тердиҥ текши тоозыныҥ бежен процентке шыдары иштеер.

Быјылгы талдаштарда кӧрӱширтӱниҥ электрон эп-аргалары база элбеде тузаланылар. Талдаштар ӧткӱретен тергеелик комиссияларда ла участоктордо 13,8 муҥ электрон кӧрӱширтӱ тургузылар. Олор талдаштарды ачык-јарык айалгаларда ӧткӱрерин јеткилдеер. Государственный Думаныҥ депутаттарын тудары аайынча ӱзеери болотон талдаштарда кӧрӱширтӱниҥ камералары 84 ТИК-те ле 1065 УИК-те тургузылары темдектелген. Быјыл тергеелик талдаштарда дезе андый камераларла Россия Федерацияныҥ тӧртӧн ӱч субъеги јеткилделер.

Россия Федерацияныҥ Тӧс талдаачы комиссиязы кӱӱк айдыҥ 29-чы кӱнинде ӧткӱрген јуунында анайда ок 2019 јылдыҥ сыгын айыныҥ 8-чи кӱнинде ӧдӧтӧн бирлик талдаштардыҥ кӱниниҥ јаҥы логотибиниҥ презентация-таныштырузын ӧткӱрген. Элла Панфилованыҥ айтканыла, олор бойыныҥ ижинде элбек јетирӱлер эдер бастыра эп-аргаларды толо тузаланар. Россияныҥ ЦИГ-и келер талдаштарла колбулу јартамалду ишти телекӧрӱлте, радио, газеттер ле Интернет ажыра ӧткӱрер кӱӱндӱ. Тӧс талдаачы комиссияныҥ председатели бойлорыныҥ акту кӱӱндериле ӱнбереечилерге талдаштар ӧткӱрер кампания керегинде јартамалду иштер ӧткӱрип турган компанияларга јаан быйанын айткан. Ол мындый эп-арганы тергеелик комиссияларга элбеде тузаланзын деп јакыган.

Кӱӱк айдыҥ 30-чы кӱнинеҥ ала Россия Федерацияныҥ Тӧс талдаачы комиссиязыныҥ сайтында «2019 јылда сыгын айдыҥ 8-чи кӱнинде ӱнбереечилердиҥ текши кӱни» деп адалган јаҥы бӱк иштеп јат. Республиканыҥ ӱнбереечилеринде јарт эмес сурактарга карууларды бу сайттаҥ табар арга база бар. Удабас бу сайтта «Мобильный ӱнбереечи» деген бӱк база иштеп баштаар. Ӱнбереечилерде бу бӱкке кирип, электрон јазалдарла јепселген участоктор керегинде јетирӱлерле толо ло элбеде таныжар аргалар бар. «Мобильный ӱнбереечи» деген јаҥы эп-арга бистиҥ ороондо 2017-2018 јылдарда ӧткӧн талдаштарда једимдӱ тузаланылган.

Алтай Республиканыҥ талдаачы комиссиязыныҥ председатели Дмитрий Степанов журналисттерле пресс-конференциязында талдаштарда тузаланып турган эмдиги ӧйдиҥ электрон эп-аргалары, ӱнбереечилердиҥ, ол тоодо кенек улустыҥ тап-эриктери, бистиҥ республикада келер талдаштарда кандый политический партиялар туружары керегинде чокым  јартамалдар эткен. Ол кӱскиде Алтай Республикада болотон талдаштардыҥ адакы турулталары ӱнбереечилердиҥ кӧрӱм-турумынаҥ ла олордыҥ эрчиминеҥ камаанду болор деп айткан.

П. Кабар

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина