Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Тӧрӧл университетке — 70

11.06.2019

Быјыл Горно-Алтайсктагы государстволык университет тӧзӧлгӧнинеҥ ала 70 јылдыгын темдектейт. Јыл туркунына университетте толо јылдыкка учурлай башка-башка керек-јарактар ӧткӱрилет. Је эҥ јаркындузы ол, байла, кӱӱк айдыҥ 31-чи кӱниндеги керектер болгон.

Јаҥжыкканы аайынча ГАГУ-ныҥ кӱни кӱӱк айдыҥ калганчы пятница кӱнинде темдектелет. Онойып, јастыҥ быјылгы калганчы кӱнинде таҥ ла эртен тура эҥ јалтанбас дегендер Туу-Кайа кырга чыгып, кӱнниҥ чыгарын уткыгандар. Олор тӧрӧл университедин уткып ла калазына сый эдип, Туу-Кайага ак эдип будулган таштарла «ГАГУ-70» деген бичимел салдылар.

Тал-тӱште университеттиҥ тыштында студенттер, преподавательдер ле айылчылар кӧдӱриҥилӱ линейкага турдылар. Университеттиҥ ректоры Валерий Бабин јуулгандарга баштанып, ончозын байрамла уткып, бийик једимдер кӱӱнзеп, «ГАГУ-ныҥ тыштында кӧк чибилерде де юбилейге учурлай кыскылтым барбак ийнелер јайылган» деп темдектеди.   Јаҥжыкканы аайынча ондо эҥ артык, эрчимдӱ дегендерге грамоталар, Быйанду самаралар ла башка да кайралдар табыштырылды. Линейканыҥ учында факультеттердиҥ, колледжтиҥ ле институттыҥ маанылары кӧдӱрилди: бу тап-эрик беш факультеттиҥ эҥ артык ӱренеечилерине берилди.  Онойдо ок ӧйдиҥ капсулазы салынды — келер ӧйдиҥ ӱренеечилерине ле преподавательдерине, 100 јылдыкты ӧткӱретен ле темдектейтен ӱйелерге јетирӱ.

Башка-башка керек-јарактар оноҥ ары университеттиҥ тӧс туразыныҥ площадказында улалды.  Јашӧскӱримдик Open Air ле культуралар ортодогы фестиваль, јуучыл-тӧрӧлчи «Барс» клубтыҥ курсанттарыныҥ колдомдош кӱрежи ле кошмок эстафета. Онойдо ок факультеттердиҥ площадкалары иштеди. Аграрный колледжтиҥ ӱренеечилери кӱӱнзегендерге ийттерле фото-сессия, тракторло маҥтадарыныҥ мастер-класстарын ӧткӱрди. Физико-математикалык ла инженерно-технологиялык факультет бойыныҥ амтанду солун аш-курсагыла кӱндӱледи, тӱӱкилик-филологиялык факультетте ӱлгерлик сӧгӱш ле оноҥ до кӧп башка јилбилӱ керектер јуулгандарды соныркатты.

Байрамга учурлай университеттиҥ ветерандарыла јылу туштажу ӧтти. Бу тоомјылу улус 70 јыл кире ГАГУ-ныҥ тӱӱкизин бичиген, ижинде турушкан. Олорго Быйанду самаралар табыштырылган. Кожоҥдоор «Консонанс» ӧмӧлик јаандарына кӱӱлик сыйлар эткен.

Оныҥ кийнинде кӧдӱриҥиниҥ туружаачылары јаҥжыкканы аайынча колоннага туруп, байрамды каланыҥ тӧс тепсеҥине улалтты.

Тергеениҥ окылу улузы уткуулду сӧстӧр айткан, эҥ артык ӱредӱчилер ле ӱренеечилер кайралдаткан. «Алтай Республиканыҥ билиминиҥ нерелӱ ишчизи» деген бийик атла математиканыҥ, физиканыҥ ла информатиканыҥ доценти Андрей Тетенов, «Алтай Республиканыҥ спорттыҥ албатылык бӱдӱмдериниҥ узы» деген тоомјылу атла спортивный кӱрешле баш тренер-тазыктыраачы Александр Тӧлӧсов адаттылар. Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталары ӱредӱлик иш аайынча проректор Татьяна Куриленкого, математиканыҥ, физиканыҥ ла информатиканыҥ доценти Иван Давыдкинге, тап-эриктиҥ, философияныҥ ла социологияныҥ кафедразыныҥ башкараачызы Вера Крашенининага табыштырылды. Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла тӱӱкиниҥ ле археологияныҥ доценти Надежда Тадина кайралдатты. Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ чыгартулу кижизи «БАРС»  деп јуучыл-тӧрӧлчи клубтыҥ курсанттарына ла башкараачызы Сергей Полюдовко Быйанду самаралар табыштырды.

Горно-Алтайсктагы государстволык университеттиҥ ректорыныҥ сыйыныҥ лауреаттары болуп 2019 јылдыҥ 1-кы курсыныҥ ӱренеечилери Ефим Бочкарев (618 гр., ФМИТИ, «Билимдик једим» номинацияда), Валентина Макарчева (1118 гр., ППФ, «Спорттогы једимдер»),   Роман Назармухамедов (628 гр., ФМИТИ, «Јайаандык једимдер»), Анастасия Гассельбах (238 гр., ЕГФ, «Эрчимдӱ јӱрӱмдик јол»),  Дарья Радионова (В18 гр., АК, «Бойыныҥ кӱӱниле иштер бӱдӱрери») чыктылар.

Онойдо ок Валерий Бабин канча јылдарга университетле ӧмӧ-јӧмӧ иштеп турган партнерлорго Быйанду самаралар табыштырды.

Студенттердиҥ јайаандык ӧмӧликтери байрамга јуулгандарга јакшынак концерт кӧргӱзип, бийик кӱӱн-санаа сыйлады. Байрам јаркынду салютла  тӱгенди.

Тӱӱкидеҥ: Тергеедеги бийик ӱредӱниҥ  заведениези 1949 јылда тӧзӧлгӧн. Оныҥ баштапкы ады ӱредӱчилердиҥ институды болгон. Баштапкы экзамендердиҥ кийнинде институтка 131 кижи кирген. Орус тилдиҥ ле литератураныҥ бӧлӱгине — 58 кижи, физиканыҥ ла математиканыҥ бӧлӱгине — 45, естествознаниениҥ ле географияныҥ бӧлӱгине — 28. Ол тоодо 98 орус, 32 алтай ла бир немец укту ӱренеечилер болгон.

Баштапкы ӱредӱлик јыл туркунында ӱренер кыптар ла лабораториялар тӧзӧӧри аайынча иштер ӧткӱрилген. Бичиктер јанынаҥ айалга кӱч болгон. 1160 бичикти Барнаулдагы педагогикалык ла Бийсктеги ӱредӱчилердиҥ институттары берген. Облисполкомныҥ јакааныла тергеедеги вузка онойдо ок Либкнехттиҥ адыла адалган Москвадагы педагогикалык институттаҥ арткан библиотеказы берилген. Бичиктер једишпей турганынаҥ улам библиотека тӱнниҥ 11 саадына јетире иштеп турар болгон, экзамендер ӧйинде — 12 саатка јетире.

Баштапкы јылда физкультурала тазыктырынарга козел, турник, чаналар ла оноҥ до ӧскӧ јепселдер алылган. Кӱӱле, кожоҥдоорыла ӱредӱ ӧткӱрерге пианино ло баян алынган. Институтка акча-манат јанынаҥ јеткилдеш јӱк 1950 јылда, чаган айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала эдилип башталган.

1949 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 19-чы кӱнинеҥ ала   ГАУИ-ниҥ ректоры болуп Юрий Васильев кӧстӧлгӧн.

1949 јылдыҥ куран айыныҥ 10-чы кӱнинеҥ ала  ректордыҥ ӱредӱлик ле билимдик иш аайынча ордынчызы болуп, Таисья Тощакова кӧстӧлгӧн. Јаҥар айда бу јамыда оны Михаил Бороданов солыган.

1953 јылда Горно-Алтайсктагы ӱредӱчилердиҥ институды педагогический болуп ӧскӧртилген. Пединституттыҥ баштапкы курстарына 160 кижи алынган, ол тоодо 70 алтай укту студент.

1991 јылда вуз јаҥы типовой тура алып, бойыныҥ материальный базазын јарандырган. 1992 јылда  ӧскӧ ороондордыҥ тилдериниҥ факультедин ачып, английский ле немецкий тилдердиҥ ӱредӱчилерин белетеери башталган.

1993 јылда Горно-Алтайсктагы педагогикалык институт ла Горно-Алтайсктагы јурт ээлем техникумныҥ базазында Горно-Алтайсктагы государстволык университет тӧзӧлгӧн.

Бӱгӱнги кӱнде ГАГУ-да аграрный колледж, естественно-географический факультет, тӱӱкилик-филологиялык факультет, психолого-педагогикалык факультет, алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультеди, физико-математикалык ла инженерно-технологиялык институт, экономико-юридический факультет иштейт. Олордо беш муҥнаҥ ажыра студенттер ӱренет. Јылдыҥ ла тӧрӧл ГАГУ-да   баштапкы курстыҥ 700 кире студенттери ӱредӱдеги јолын баштайт.

Э. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина