Алтайдын Чолмоны

Кажы ла кӱн – сӱӱнчилӱ элес

25.06.2019

Јай ӧйинде ары-бери јорыктабай, айлында арткан балдарга бойыныҥ ӧйин тузалу ла керектӱ керек-јарактар эдип ӧткӱрерине ууламјылаган иштӱ площадка-лагерьлер кажы ла школдо ачылат.

Горно-Алтайск каладагы 7-чи таҥмалу школдо балдарга јайгы амыраш база тӧзӧлгӧн. Оныҥ площадказында бу јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала 25-чи кӱнине јетире 120 бала амырайт. Площадканыҥ ижинде бастыра 25 ишчи туружат. Башка-башка бӧлӱктерге бӧлӱнген группалар «Город здоровяков», «Мы – дети России» деген ууламјыларла «Кӱничек», «Познай себя, познай свой город» деген ууламјыла «Эзлик», оноҥ башка «Умники и умницы», «Башпарак» ла тӧрӧлчилердиҥ лагери «Истеми» деп адалат.

Кажы ла лагерь бойыныҥ ууламјызыла иштегенине ӱзеери бой-бойлоры ортодо маргаандар да, кӧрӱлер де ӧткӱрет. Темдектезе, бу бичимел белетелер кӱнде школдыҥ спортзалында тӧрӧл алтай тилге учурлалган кӧрӱ ӧткӧн. Оны «Ойойым» ӧмӧликтиҥ туружаачызы Ирбис Куклин кайлап ачты. Оноҥ ары алтай тилле јарлу ӱлгерлер, кожоҥдор угулып, ээлгир бијелер кӱӱлерди солыды.

Јайгы лагерьдиҥ јӱрӱми таҥ эртедеҥ ле ала јилбилӱ башталат. Эҥ ле озо балдар зарядкага турат, оноҥ — линейкага. Анда кӱн туркунына бӱдӱретен керектер, кечеги кӱнниҥ турулталары ла маргаандарда јеҥӱ алган балдардыҥ ады-јолы јарлалып, сыйлар табыштырылат. Баштап ла келзе, лагерьдиҥ эмчизи баланыҥ бескезин ле сынын кемјийт. Ол неге керек дезе, лагерьдиҥ ижи божогон соҥында баланы база катап кемјигени ол лагерьде јӱрӱп, оныҥ бескези канча киреге кӧптӧгӧни ле сыны ӧскӧни кӧрӱнет. Мынаҥ баланыҥ лагерьде јӱрген ӧйинде амыраганы кандый турулталар экелгени кӧрӱнет.

Лагерьлердиҥ амадулары бой-бойынаҥ аҥыланып турганы адынаҥ ла угулат. «Город здоровяков» деген лагерьде балдар акту бойыныҥ су-кадыгын кичеерине ајару эдет. «Кӱничектиҥ» туружаачылары «Бис – Россияныҥ балдары» деген ууламјыла башкарынат, оныҥ учун мында балдар амырап та, су-кадыгын да кичееп, тӧрӧлчи кӱӱн-санаалу болорго ӱренгениле коштой јайаандык ачылталар эдедилер.

«Истеми» лагерьдиҥ аҥылузы – Тӧрӧлиниҥ тӱӱкизин тереҥжиде шиҥдеери, ар-бӱткенге чебер болорына, бой-бойын кандый да айалгада ташташпай, јӧмӧжип јӱрерине таскадары болды.

Кажы ла лагерьде балдарла јолдордо јеткер болдыртпазы, бой-бойы ортодо нак јӱрери, болгобос јанынаҥ ӧрт чыкканда нени эдери јанынаҥ таныштыру куучындар ӧткӱрилген. Анайда ок Кызыл бичикке кийдирилген аҥ-куштарга ла ӧзӱмдерге ајару эдилип, олорго учурлалган викториналар ла тегерик столды айландыра јилбилӱ куучын-эрмек ӧткӱрилет.

Јайгы амыраштыҥ лагери иштеген ӧйдӧ уулчактар ла кызычактар культура байзыҥында ӧткӧн концерттерге, бассейнге, театрда кӧргӱзилген спектакльдарга барып јӱргени кеендик јарашты оҥдоп, ого тартыларга сӱрекей јарамыкту айалга тӧзӧди.

Лагерьдиҥ ижиниҥ тоозына анайда ок јӱзӱн-башка экскурсияларга јӱрери, виртуальный экскурсияларла таныжары, алтай актерлор ойногон кинолор кӧрӧри, солун ла јарлу улусла туштажулар ӧткӱрери, кӧрӱлерде ле маргаандарда туружары кирет.

Школдо тӧзӧлгӧн кажы ла лагерьде бойыныҥ башкараачызы ла эки таскадаачы иштейт. «Эзлик» лагерьдиҥ башкараачызы Т. Е. Орсулованыҥ куучындаганыла, «Эзлик» – иштиҥ лагери. Мында 15 бала јӱрет. Олордыҥ ончозына 14 јаш толуп калган, кажызы ла паспортту, ИНН, СНИЛС документтерлӱ. Бу лагерьде јӱрӱп, балдар бир кӱнде бир ле сааттыҥ туркунына кандый бир иш бӱдӱрет. Чокымдап айтса, школдыҥ ичинде ӧдӱп турган јазашту иштерге болуш эдип, олор отургыштар тажыйт, тышкары отургызылган чечектердиҥ јерин одойло, сугарып салат. Шак бу «Эзлик» лагерьдиҥ туружаачыларыныҥ кажызына ла мындый ижи-тожы учун 2250 салковойдоҥ ишјал тӧлӧлӧр.

–Лагерьдиҥ ижи таҥ эртен јарым тогуста башталып, јарым ӱчте божойт. Бир саат иштенгенинеҥ ӧскӧ ӧйдӧ, озолондыра куучындажып салган јерлерге балдарла экскурсияларга, ӧскӧ дӧ керек-јарактарга барып јадыс. Кӱнликте темдектелген учурлу байрам кӱндерди база ундыбайдыс. Темдектезе, Россияныҥ кӱнин, Балдарды корыырыныҥ албатылык кӱнин ајаруга алып, бу не учурлу кӱндер болгонын јартап, олордыҥ тӱӱкизиле балдарды таныштырганыс. Каланыҥ тепсеҥинде ӧткӧн байрамда ончо лагерьлердиҥ балдары кӱӱнзеп турушты. Анайда ок алтай кеп-кийимниҥ кӧрӱзин белетеп јазайла, мастер-класстар ӧткӱреринде бистиҥ «Эзлик» лагерь каруулу болгон. Кӧрӱге јууктап, кеп-кийимле јилбиркегендерге балдар бойлоры кажы ла кеп-кийимниҥ аҥылузын айдып, јартап таныштырган – деп, Тамара Емельяновна айтты.

«Эзлик» лагерь «Познай себя, познай свой город» деген ууламјыла башкарынат. Оныҥ амадузына бала акту бойыныҥ аргаларын тузаланып билери, тӧрӧл калазыныҥ элбеде јарлу ла јараш јерлерин шиҥдеери кирет. Бу лагерьде кӧп балдарлу билелердиҥ балдары јӱрет. Мында олор шахматла ойноорын јакшызынат, оныҥ да учун шахматла турнир ӧткӱрилген. Каланыҥ тӧс библиотеказыныҥ ишчилери лагерьдиҥ балдарына «День Пушкина», «День памяти и скорби», «Пою мое Отечество» деп јилбилӱ керек-јарактарды ӧткӱрди.

–Бис Горно-Алтайсктыҥ јараш деген јерлериле экскурсияларга јӱрдис. Меге А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейде ӧткӧн экскурсия эҥ тыҥ јараган. Анайда ок ончобыска «Динамо» ло «Спартак» стадиондорго ойноп барганда јарайт. Оогош балдар «Радужный» деген площадкада ойноорын јакшызынат. Анайда ок балдардыҥ библиотеказына ла М.В. Чевалковтыҥ адыла адалган тӧс библиотекага барып јӱргенис јилбилӱ болгон, нениҥ учун дезе библиотеканыҥ ишчилери биске «Кызыл бичикке јол-јорык», «Алтай национальный ойындар», «Бастыразын билерге турум» деп башка-башка солун јетирӱлерлӱ керек-јарактар ӧткӱрген. Кажыбыс ла анда бойына тузалу јетирӱ алып, конкурс-маргаандарда јилбиркеп турушкан – деп, «Истеми» лагерьдиҥ туружаачызы Илона Клешева бойыныҥ кӱӱн-санааларыла ӱлешти.

Тӧрӧлчи кӱӱн-тапты ойгозор амадула «Бис афган јуу-чак керегинде нени билерис?» деген керек ӧткӱрилип, балдар Мактыҥ мемориалына база экскурсияга барган.

Лагерьде јӱрген кажы ла кӱн балдардыҥ ончозыныҥ санаазына ундылбас элестер артырганы јарт. Сакылталу јайдыҥ лагерьде ӧткӱрген кажы ла кӱни јаҥыланган каткыла, јилбилӱ јаҥы билгирлерле, нӧкӧрлӧрдиҥ сӱӱнчилӱ туштажузыла, оноҥ до башка јакшы керектерле толо болгон. Балдардыҥ јанар да кӱӱни келбейтени јолду деп, ӱредӱчилери темдектейт. Лагерьге јӱрген ӧйдӧ ӱредӱчи ле ӱренчик ӱредӱ ӧйиндегизинеҥ чек башка тилле куучындашканы баланы ачык-јарык кылык-јаҥду болорына экелет.

Марина АКЧИНА