Алтайдын Чолмоны

Јайаандык лабораторияныҥ ижи – турулталу

28.06.2019

Ук-калыктардыҥ Москвадаҥ келген государственный театры эмдиги ӧйдиҥ драматургиязы аайынча јайаандык лабораторияны Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда кичӱ изӱ айдыҥ  18-22 кӱндеринде ӧткӱрди.

Россияныҥ кичӱ калаларыныҥ театрларын јӧмӧп-болужары ук-калыктардыҥ Россияныҥ албаты артизи Евгений Мироновтыҥ башкарып јаткан гостеатрыныҥ тӧс ижине јаҥжыкканы аайынча кӧнӱ кирет. Бӱгӱнги кӱнде Россияныҥ профессиональный театрларыныҥ ӱчинчи ӱлӱзине јуугы – оогош калаларда. Театрларды јӧмӧӧри аайынча кӧдӱриҥилерди јӱрӱмде бӱдӱрери ороонныҥ культуралык политиказыныҥ тӧс учурлу ижиниҥ бир ууламјызы болуп јат. Амадузы – ончо россияндарга культурага јаан јол, эжик теҥ-тай ачык болор учурлу. Ончо граждандардыҥ культуралык јилбӱлерин јӧмӧӧр, олор культураныҥ байлыгыла элбеде таныжар чыдулу. Шак ондый кӧдӱриҥилердиҥ бирӱзи РФ-тыҥ культура аайынча министерствозыныҥ ла ук-калыктарыныҥ гостеатрыныҥ ӧмӧ-јӧмӧ јербойында ӧткӱрип јаткан программазы. Јербойында ӧткӱрип јаткан јайаандык лабораторияныҥ ижинде режиссерлор, белетеечи-ӧткӱреечилер, ӱредӱчилер, критиктер эрчимдӱ туружат. Лабораторияныҥ ӧйинде ойын-кӧргӱзӱлердиҥ ажындыра тургускан сомдоры (эскизи) кийнинде тӧзӧмӧлдӱ, толо тургузылза, театрлардыҥ репертурарына кийдилер.

Ук-калыктардыҥ гостеатрыныҥ лабораториязын лабораторияныҥ арт-директоры, театральный критик Олег Лоевский, театрдыҥ национальный ӱлекерлериниҥ кураторы Елена Носова белетеген.

Лабораторияны «тирӱ» ӱлекер деп айдарга јараар. Шак ол ӱлекер ээлгир ле капшуун, ӧйдиҥ некелтезин тӱрген сезер, туура салбас јӱрӱмдик сурактарын угат, ајарат.

Белетеништӱ ӧйдӧ эл театр эмдиги ӧйдиҥ авторлорыныҥ эки пьесазын талдап алган. Бирӱзи Грегори Берктыҥ «Проезд Гагарина» деген ойын-кӧргӱзӱзи, режиссеры Олег Еремин (Санкт-Петербург), экинчизи Ярослава Пулиновичтиҥ «Земля Эльзы», режиссеры Павел Зобнин (Москва).

Эл театрдыҥ актерлорыла бу эки режиссер ӱч кӱнниҥ туркунына ныкта иштеген.

Кичӱ изӱ айдыҥ 18-чи кӱнинде эл театрдыҥ јайаан ӧмӧлиги, башкартузы ук-калыктардыҥ гостеатрыныҥ чыгартулу улузын, Елена Носованы, Олег Ереминди, Павел Зобнинди, Олег Лоевскийди, алтай чӱм-јаҥла уткыдылар.

Јаан удабай эки ойын-кӧргӱзӱниҥ сомы аайынча иш башталды. Режиссер Олег Ереминниҥ тургускан «Проезд Гагарина» деген ойын-кӧргӱзӱниҥ сомы-эскизинде (пьесаны английский тилдеҥ Татьяна Осколкова кӧчӱрген) каруулчыкты Айдар Унатов, фабриканыҥ ишмекчизи Эддини – Игорь Тазранов, чоп-чоҥ Гарини, база фабриканыҥ ишмекчизин Эмиль Колбин, бежен јашка јуукташ узун сынду, бажы буурыл Фрэнкти Эмиль Садыков ойнодылар.

Эҥ ле солуны – «Проезд Гагарина» деген ойын-кӧргӱзӱ эл театрдыҥ гаражында ӧткӧни. Мында ла автобустар турат, актерлор ойноп јат. Ыраак јокто такталарда – кӧрӧӧчилер.

Шотланд шахтерлордыҥ поселогындагы оромдордыҥ бирӱзи «Проезд Гагарина» деп адалат. Г. Брек бу пьесаны ресторанда айак-казан јунаачы болуп иштеп турала бичиген. Ол пьесазын Эдинбургтыҥ «Траверз» театрына аткарган. Театр кӧп сабазында јиит драматургтарла иштеген. Сакыбаган јанынаҥ Грегориге каруу келген. Озо баштап пьесала таныштыру болгон. Оноҥ «Проезд Гагарина» деп пьеса Эдинбургта ӧткӧн театральный фестивальда јаан ачылта болгон. Оныҥ кийнинде бу ойын текши Европада эҥ артык деп темдектелип, кӧп тоолу сыйларла кайралдаткан.

Јонјӱрӱмдик учурлу курч учурал. Коркышту кату керек фабриканыҥ складында ӧдӧт. Эки ишмекчи – ишмекчи кыймыгуныҥ ветераны ла кату-казыр керектерге јайылар, баштаҥ эмеш кату деп айдарга јараар јиит бойлоры ортодо «јаан эмес революцияны», транскорпорацияларды колго алган ла оок-тобырларын, арга-јокторын кӧмӧ базып, ӧрӧ кӧрӧргӧ, јайым тынарга бербей јаткан арга-чакту байларга удура турарга јӧптӧшкӧн. Ол экӱниҥ санаазыла болзо, јӱрӱм байларга, јоктуларга бӧлинбезин, «ончозы алдындагызы ла аайынча артсын». Олордыҥ колына болгобос јанынаҥ кирип, олордыҥ куучын-эрмегин уккан каруулчык бу экӱниҥ аргаданатан, је сок јаҥыс аргазын, јарадып алган керегин бузат. Келген јаҥы ӧйдиҥ айалгазы, ээжилери кажы ла кижиниҥ ич-телекейиниҥ, кылык-јаҥыныҥ база бир јанын кӧргӱзет. Бой-бойына килебес, кижиниҥ кызыл тынын кыйары кӱнӱҥги јаҥжыккан керектий ле болуп баратканын автор јап-јарт кӧргӱзет. Олордыҥ бой-бойын туйуктап, чындыкка, јайымга јол јок деген тереҥ учурлу куучын-эрмеги, олорды курчаган кызу айалга ажыра бу ойынды санаалу-укаалу геройлордыҥ тартыжузы деп оҥдоорго јараар. Килемји, сӱӱш кайда да ыраакта артат. Је кажы ла сӧсти, алтамды ажындыра чотойтон, кӧрӧтӧн бу улустыҥ јолы, салымы, амадузы туйук болгоны эҥ учында јарталат.

Ойын-кӧргӱзӱ де, актерлордыҥ ойыны да сӱреен чындык болды. «Проезд Гагарина» деген ойын-кӧргӱзӱниҥ сомын кӧрӧӧчилер јилбиркеп кӧрдилер. Оныҥ кийнинде кӧргӱзилген јайаан иштиҥ шӱӱжӱзинде кӧрӧӧчилер эрчимдӱ туруштылар. Темдектезе, Алена Челтуева, Татьяна Тюлентина, Качканак Багыров ла оноҥ до ӧскӧлӧри актерлордыҥ ойынын, режиссердыҥ ижин бийик бааладылар. Јайаан иште ӧдӱп јаткан керектер бӱгӱнги де кӱнде кайда ла ӧдӧт. Актыҥ ла караныҥ тартыжузында кажызы артыктап, алып чыгары кижиниҥ бойынаҥ камаанду деп шӱӱлте айдылды.

Шӱӱжӱде Олег Лоевский, Елена Носова, Олег Еремин туружып, актерлор бирлик ансамбльла бир ле тынышла ойногонын аҥылап айттылар. Критик О. Ереминниҥ айтканыла, јайаан иш орус тилле ӧткӧни актерлорго эмеш кӱчке келишкен. Бу иш алтай тилле тургузылган болзо, актерлордыҥ ойыны оноҥ тыҥ болор эди.

Алтай Републиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова актерлордыҥ ойынын бийик баалап, Москвадаҥ келген айылчыларга быйанын айдып, Быйанду самаралар, кереес сыйлар табыштырды.

Лабораторияныҥ экинчи јайаан ижи Я. Пулиновичтиҥ «Земля Эльзы» деген пьесазы аайынча режиссер Павел Зобнинниҥ тургускан сомында 76 јашту Эльза Александровнаны – РФ-тыҥ нерелӱ артизи Ираида Охрина, 72 јашту Василий Игнатьевичти – АР-дыҥ нерелӱ артизи Виталий Перчик, Эльзаныҥ кызы Ольганы –АР-дыҥ нерелӱ артизи Вера Сумачакова, Эльзаныҥ барказы Дашаны – Алена Шумейко, Викторды, Василийдиҥ уулын АР-дыҥ нерелӱ артизи Аржан Товаров ло онойдо ок актерлор Анастасия Концевая, Нина Юданова, Светлана Чельчикова, Анастасия Коробейникова бойлорыныҥ рольдорын јакшы ойнодылар.

Бу јайаандык иш база ӱч кӱнниҥ туркунына бийик тебӱле, бирлик амадула белетелген.

Мында орус немка Эльза Александровнаныҥ јӱрӱми кӧргӱзилет. Ол тул эпши, эне, јаанак, улу јаан эне. Јӱрӱми орус деремнеде ӧткӧн, јууныҥ кийниндеги уур-кӱчтерди ӧткӧн, оныҥ учун бойыныҥ ырызы јок јӱрӱмин, салымын унчукпазынаҥ ла бойында алып јӱрген. Ӧбӧгӧни сӱӱбеген, бир јылу сӧс айтпаган, чуугандашса, «фашист» деп сӧслӧ айдатан. Ӧбӧгӧни божоп каларда, јӱрӱмнеҥ сакыыр неме јок деп чӧкӧгӧндӱ сананган. Сӱӱнчи де, карыкчал да јок…

Је бойыныҥ 76 јажында Эльза бойыныҥ кара-боро јӱрӱмине удура турган. Эбире улустыҥ санаазыла, ол чала тенексип баштаган. Је салым оны јӧмӧп тургандый, оныҥ ӱч-тӱжине кирбеген сый этти – чек ле оныҥ ӧзӧгине кирген таныш ла јуук кижиле таныштырды. Эльзаныҥ јолыккан Василийи географияныҥ ӱредӱчизи, телекейди беш сабардый билер, је бойы качан да, кайда да болбогон. Ачык, кӧӧрӧм кӱӱндӱ ӱредӱчи Эльзаны кӧргӧн лӧ тарый јараткан. Бу ойын-кӧргӱзӱ јанында улустыҥ саҥ башка деп айткан эки кижизи бой-бойын тапканы керегинде. Кижи бойын баалап, тооп, сӱӱп турза, ак санаазы ончоны артыктаар деген тӱп-шӱӱлте мында. Бу јӱрӱмде кажы ла туштажу тегиндӱ керек эмес болуптыр.

Кӧрӧӧчилерге бу јайаан иш јарады. Онойып, кӧрӧӧчилер ук-калыктардыҥ гостеатрыныҥ эл театрда ӧткӱрген јайаандык лабораториязыныҥ ижин бийик баалады. Кӧрӧӧчилер «Проезд Гагарина», «Земля Эльзы» деген јайаан иштердиҥ сом-эскизтерин јилбиркеп кӧргӧн лӧ шӱӱжӱде эрчимдӱ турушкан. Эмди ӱнберишле эл театр кажы ойын-кӧргӱзӱни талдап, бойыныҥ репертуарный планына кийдирип, сценада тургузарын сакыырыс. «Ишти улалтар» эмезе «тӱженген јаман тӱштий ундыыр» деген эки ууламјыныҥ бирӱзи талдалар. Айса болзо, эл театр экӱлезин алар болор бо…

К. ПИЯНТИНОВА