Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jондык иш jозокту

28.06.2019

Эл-јонныҥ кӱнӱнги сурактарыла иштеери, олорды чечери ле бӱдӱрери јеҥил иш эмес. Республиканыҥ кажы ла кижизиниҥ јӱрӱмин ајаруда тудары – государстволык молју. Оныҥ да учун тергее ичинде бӱдӱреечи де, јасакчы да, оноҥ до ӧскӧ окылу органдар кӱнӱҥ сайын албатыныҥ јадын-јӱрӱми јеткил, ырысту болзын деп иштенедилер. Је кезик учуралдарда ыраак јурт јерлердиҥ, ол эмезе калада јаткан улустыҥ курч сурактары ајару јок артып калат. Бу тушта олорго јаан болуш болуп Алтай Республиканыҥ Јондык палатазы иштейт. Бӱгӱнги бистиҥ айылчы – бу палатаныҥ ӱредӱ, культура, элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар ла ар-бӱткенди корыыры аайынча камызыныҥ башкараачызы Артур САБИН.

—Эзендер, Артур Семенович. Слер тергее ичинде танылу кижи, мынаҥ озо јашӧскӱрим политикада эрчимдӱ ижигерле јарлу, бӱгӱнги кӱнде палатаныҥ эҥ јаан ла учурлу деген камызын башкарып јадыгар. Эмдиги ижигерле бӱдӱрип турган сурактар керегинде куучындап берген болзогор?

—Эзендер. Кӱнӱҥ сайын эл-јонныҥ сурактарыла иштеп турган учун, байла, танылу болбой (каткырат). Чындап та, Јондык палатада јаан деген камыстыҥ јааныныҥ ижин бӱдӱредим. Ӱзеери эҥ ле ӧҥзӱре деген сурактар ӱредӱликте, культурада, ар-бӱткенди корыырында болуп турганын слер бойыгар да кӧрӱп ле угуп јадыгар. Бу ла јуукта алтай тилдиҥ орфографиязыла колбулу сурактар аайынча јуундаштыс. Бир канча ӱредӱчилер јаҥыртуларла јӧп эмес, оныҥ учун Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыла, ӱредӱликтиҥ министерствозыла, ӱредӱчилердиҥ билгирлерин бийиктедер институтла кожо бу суракты база катап шӱӱжерис. Чӱм-јаҥдарды, јаҥжыгуларды ундылтпай, келер ӱйеге артырып саларында база иш кӧндӱге берди деп айдар аргам бар. Элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда айалга база курч. Тӧрӧл алтай тилле бичинетен јиит журналисттер једишпей јат – сурак ачык артканча. Ар-бӱткенди сӱрее-чӧптӧҥ арутаары ла кичееп алары бӱгӱн текши Россияда эҥ курч сурак – ол јанынаҥ тергее кеминде база иштеп турубыс.

—Слер кӧп лӧ сабада јондык биригӱлерле иштеп јадыгар. Олордыҥ ижи керегинде нени айдарыгар?

—Президенттиҥ гранттары берилип башталганы – јондык биригӱлерге јаан болуш. Улус бу ууламјыга кӧндӱге берди. Керек дезе бӱткӱл јурт эрчимдӱ иштейт. Ол ло Кӱпчегенди алалы. Алтай ээрлерди чӱмдеп јарандырары, кийис базары, Пазырык ӧйиниҥ марыла олорды кеелери јанынаҥ бу јурт озочыл. Јондык биригӱлерле коштой јондык кыймыгулар база араайынаҥ ӧҥжип браатканы сӱӱндирет. Калганчы ӧйдӧ «Эрӱӱл Алтай», «Ару Алтай» деп ӱлекерлердиҥ кыймыгулары бисти сӱӱндирет. Јашӧскӱримди ачу аштаҥ корулаары, байлу боочыларды јошкын туристтердиҥ быјарсыда бичип салган бичимелдеринеҥ арутаары сӱреен тузалу, керектӱ деп бодойдым. Президенттиҥ гранттары аайынча федерал кеминде иш улалганча, оныҥ учун бистиҥ тергееде канча ла кире кӧп јондык биригӱлер болзо, онызы анча ла кире јакшы: Алтайга да, эл-јонго до.

—Кӧп јылдарга јашӧскӱримниҥ политиказы аайынча иштеген кижи ол керегинде нени айдарыгар?

—Ӧй, јашӧскӱрим аайынча ижим тӱгенген де болзо, је ичим болбос — јӧмӧжип ле ийедим. Ого ӱзеери ӧскӧ калада ӱренген студенттердиҥ јерлежӱзи јаҥжыкканы аайынча баштанып ла ийер. Ичим болбос — јӱгӱре ле берген турарым. Бу ла јуукта Барнаул калада бистиҥ јерлеш јииттер баштанган, маргаандар ӧткӱрген, анда база камдалыжып ийдим. Арга бар болзо, јӧмӧжӧрим ле.

—Слер улай ла јорыктайтан кижи, бу ла кӧрзӧҥ, Москвада јуундашкан, эки кӱн ӧткӧлӧк – Улан-Удэде отурган, ойто кӧрзӧҥ, Новосибирск калада… Мыныҥ ончозына ӧйди кайдаҥ табадыгар?

—Ижим андый да, канайдатан. Јол-јорык јеткилинче. Бойыма да јилбилӱ. Бу учуралда мен мындый каруу берер эдим: баштапкызында, Арасей ичиле јорыктазам, кажы ла туштажу-јуунда бойымныҥ кичинек тӧрӧл тергеемниҥ јилбӱлерин корыырга чырмайадым. Онызы, байла, Эл думаныҥ јашӧскӱрим парламентинде иштеген ӧйдиҥ јаҥжыгузы. Кажы ла субъекттиҥ јииттери тергеезиниҥ ады учун тыҥ тартыжатан. Мен де олордоҥ артпаска чырмайатам. Экинчизинде, кажы ла јол-јорык — ол, элдеҥ ле озо, ченемел, јаҥы некелтелер, таныжулар, јаҥы колбулар. Бар-јок билгирди алып, ойто Алтайыма келип, јерлештеримле, ижимниҥ улузыла ӱлежедим. Ӧй керегинде айтса, ол сӱреен тӱрген ӧдӱп јат. Оныла теҥ алтаары — кажыбыстыҥ ла молјубыс. Јаҥыс јерге качан да турбас керек. Ичкери јӱткиир ле чек чӧкӧбӧс керек.

—Политика керегинде сурабаганчам болбос. Эмдиги политикалык айалга кандый деп кӧрӱп туругар?

—Кажы ла јаҥырту – ол кыймыгу, солынталар ла кубулталар. Ого бис белен болор керек. Удабас ла талдаштар ӧдӧр. Бу база бир јакшынак айалга. Кажы ла кижи тергеезиниҥ келер ӧйи ле ӧзӱми учун бойыныҥ санаа-кӱӱнин чыгара айдар ӧй. Оноҥ бир де коркыбас керек, арга, кӱӱн-сагыш бар болзо, бу политикалык кубулталарда туружар керек. Анчада ла јиит улус. Эмди партиялар да кӧп. Партия – ол јаҥыс ла бир амадулу ла ууламјылу талдаштарга брааткан ӧмӧлик эмес, ол анайда ок кижиниҥ политикалык кӱӱнин јӱрӱмде бӱдӱретен јакшынак «площадка» болгонын ундыбайлы. Сен санаа-сагышту болзоҥ, бойыҥда бек кӱӱн-санаала калык-јонго тузалу болотон аргаҥ бар болзо, айдарда, сен политикалык «јӱрӱмде» чын барып јадыҥ деп бодойдым.

—Јолыгар ачык болзын, эрмек-куучын учун быйан.

—Алкыжым јетсин. «Алтайдыҥ Чолмоны» газедис ӧҥжӱп, калыктыҥ ийдези болуп ӧссин. Санаа јаҥыс – салым јаҥыс…

К. ЯШЕВ куучындашкан.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина