Алтайдын Чолмоны

Республиканыҥ башчызына сегис кандидат кöстöлди

02.07.2019

Кичÿ изÿ айдыҥ 25-чи кÿнинде Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ jамызына кандидаттар кöстööри тÿгенип калды. Текши тооло сегис кандидат кöстöлгöн: Олег Хорохордин («Единая Россия»), Дмитрий Софронов (ЛДПР), Виктор Ромашкин (КПРФ), Михаил Соловьев (НППР-Власть народу), Леонид Ефимов («Справедливая Россия»), Александр Чеконов («Зеленые»), Мерген Теркин (ДДЗДЖСПППННЖ деп партия) ле Александр Транов (Гражданская инициатива).

Кöстöлгöн кандидаттар «муниципальный фильтр» öдöр учурлу. Ӱнбереечи бюллетеньдеги кандидаттардыҥ тоозына олор jÿк ле мыныҥ кийнинде кийдирилер.

«Муниципальный фильтрдиҥ» ээжилери аайынча кажы ла кандидатка, ас ла болзо, 81, jаан ла болзо, 85 муниципальный депутаттардыҥ jöмöлтöзин алар керек. Кандидаттыҥ кöстöлгöнин тогус аймактыҥ эмезе сегис аймактыҥ ла каланыҥ депутаттары jöмööр учурлу. Бир депутат jÿк ле бир кандидат учун кол салары jарадылат. Кандидат учун кол салган депутаттардыҥ 15-неҥ ас эмези аймак эмезе кала кеминдеги депутаттар болор учурлу.

Кöстöлгöн кандидаттар учун кол салган чаазындарды jаан изÿ айдыҥ 24-чи кÿнине jетире табыштырар керек. Бу чаазындар шиҥделген кийнинде регистрация аайынча jöптöр чыгарылар. Мындый иш куран айдыҥ 2-чи кÿнинде божоор учурлу. Ол кÿн эҥиргери Алтай Республиканыҥ башчызына кандидаттардыҥ адакы тооломы jартала берер.

81 депутаттыҥ колдорын бастыразына jуук аймактардаҥ ла каланаҥ jууп аларга jеҥил эмес болорын кöстöлгöн кажы ла кандидат аайлап турган болбайсын. Ол ок öйдö партиялардаҥ бÿдÿмjи алган кажы ла кижи jана баспай, ичкери барарым деп мык сананып алганында алаҥзу jок. Jе кижиниҥ кÿÿн-сезими ле салымныҥ аалга jолдоры кезикте эки башка болуп калатан эди.

Талдаштар керегинде jасактыҥ мындый некелтелерин jакшы оҥдоп турган улус бу ченелтени эмдиги кандидаттардыҥ  тал-ортозы кирези öдÿп болбос деп шÿÿлте айдыжат. Тоолу кандидаттарды jарлу партиялар кöстöгöн болзо, кезигин ичкери чыгарган политикалык ийде-кÿчтер керегинде улус кöпти билбес. Керек дезе, ондый партиялар бар деп мынаҥ озо билген ÿнбереечилерди, ол тоодо депутаттарды, табарга да кÿч ошкош. Ондый да болзо, кажы ла кандидат бойыныҥ аргаларын бу jаан изÿ айда ченеп кöрöр.

Муниципал депутаттардыҥ ортозында jурттар да, аймактар да, кала да кеминде «Единая Россияга» кирип турган эмезе бу партияны jакшы кöрÿп турган улус кöп болгоны текши jарлу. Оныҥ учун Олег Хорохордин керектÿ колдорды jууп алары jанынаҥ кем де алаҥзыбай jат.

Озочылдар ла соҥдоочылдар

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ ижин удурумга бÿдÿрип турган, эмди бу jамыга кандидат болуп кöстöлгöн Олег Хорохординниҥ ижи керегинде калганчы айларда кöп айдылган. Кöрÿм-санаалары ла амадулары керегинде ол бойы да ачыгынча куучындайт.

Аҥылап темдектегедийи – jиит башкараачы федеральный кеминде jаан ла каруулу иштерде иштеп салганы. Jе элдеҥ озо Алтай крайда узак öйгö тегин ишмекчи болуп, jурт jердиҥ улузыныҥ jадын-jÿрÿмин ол jакшы билер.

Россияныҥ Президенти оны бери республиканы башкарарга тургусканынаҥ ала Олег Хорохордин республиканыҥ башкарузыныҥ, муниципальный органдардыҥ, jаҥныҥ öскö дö бöлÿктериниҥ ижин аайлу-башту ла билгир баштаарга, республиканыҥ албаты-jоныныҥ öзÿмин jеткилдеерине ууландырарга чырмайып, эрчимдÿ иштейт.  Jаҥы башкараачыныҥ тöс амадузы – бистиҥ республикабыстыҥ албаты-jоны нак, амыр ла бай jуртап, келер öйгö бÿдÿмjилÿ кöрöрине jарамыкту айалга тöзööри.

КПРФ-тыҥ депутаттары jурттар ла аймактар кеминде база ас эмес. Мыныҥ шылтузында Виктор Ромашкин талдаштар алдындагы бу ченелтени база öдö берер деп, оныҥ jöмööчилери иженгилейт. ЛДПР ла «Справедливая Россия» партияларды öткÿре кöп депутаттар jарадып турган деп айдарга кÿч ле эреҥистÿ. Оныҥ учун бу партиялардаҥ кöстöлгöн кандидаттар аймактар сайын jорыктап, депутаттарла эрмектежип, олорды мекелеп ле сÿмелеп, мындый иштиҥ шылтузында jöмöлтö аларга чырмайары билдирет.

Олорго кол салып беретен депутаттарды керектÿ кеминде таап аларга jеҥил эмес ле болор деп куучындар jÿрет.  Мындый керектиҥ база бир шылтагы — бу улус таҥынаҥ бойлоры тыҥ jарлу ла ченемелдÿ эмес болгонында. Олор,  Дмитрий Софронов ло Леонид Ефимов, кандый бир иште jаан jедимдерге jеткен деп кем де айдып болбос.

Jе мынайып айтканы – jамандаганы эмезе каралаганы эмес. Айалга тургуза öйдö ондый болордо,  jиит политиктер бойлорын качан бирде jаркынду jанынаҥ кöргÿзер деп ижемjилер jылыйбаган. Ондый да болзо, ченемелдиҥ ле jозокту иштиҥ учуры анчада ла мындый кÿч ле булгакту öйлöрдö jаан болгонын кöп улус темдектегилейт.

Дмитрий Софронов ЛДПР-га 2005 jылда кирген. 2017 jылдаҥ ала ол партияныҥ тергеелик бöлÿгиниҥ координаторы болуп иштейт. Горно-Алтайск каланыҥ Соведениҥ депутады. Софронов jербойыныҥ кижизи, jиит спортчы, экономист.  Кандый бир коомой колбуларла тудуш болгоны кöрÿнбеди. Jе оныла коштой ол партияныҥ ижинде база не ле де аҥыланбаган. Улус оны чала кöскö илинбес кижи деп билгилеер.

Иштиҥ jедимдерин ле ченемелди кемjип, темдектезе, Олег Хорохординди jаҥыс «Единая Россияга» кирип турган депутаттар эмес, jе öскö дö партиялардыйы эмезе таҥынаҥ бойыныҥ алдында jÿрген депутаттар jöмööр деп сакылталар бар. Ого кöрö, компартияныҥ республикадагы озочылы Виктор Ромашкин кöбизинде jÿк КПРФ-ла колбулу депутаттардаҥ болуш алар. Шылтагы — коммунисттердиҥ jолы алдында да, эмди де сÿрекей аҥылу, кемдийине де тÿҥей эмес ине. Озогы ченемелди кöрзö, ол оппозицияны бириктирип ийер дегени калас ижемjилерге тÿҥей. Алдында талдаштарда кезик улустыҥ ондый ижемjилери бÿтпей калган эди.

Эмди ондый болор деп айдарга арай эрте. Jе талдаштар тушта кандидаттыҥ сÿр-кеберинеҥ, албаты ортодо тоомjызынаҥ, jозокту, ак-чек иштеер аргаларынаҥ кöп неме камаанду болгонын улус jакшы билгилеер. Партияныҥ кижизи ле дейле, улус ол учун jÿгÿрӱже берер дегени jастыра шÿÿлте.

Ромашкин Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ jерине отурарга тöртинчи катап тидинип jат деп айдар керек. 1997 jылда öткöн талдаштарда ол ÿнбереечилердиҥ 17,62% ÿндерин алган, 2001 jылда — 11,97%, 2014 jылда — 7,72%.

Мынаҥ кöргöндö, Виктор Ромашкинниҥ талдаштардагы кöргÿзÿлери там ла коомойтып браадат. Калганчы jылдарда ол эрчимдÿ иштебеген. КПРФ-тыҥ Алтай Республикадагы бöлÿги оныла кожо база jылдаҥ jылга уйадап, эмдиги öйдö ийде-кÿчи jок тöзöмöл болуп калган. Бу партияныҥ бистиҥ республикадагы бöлÿги, бистиҥ jаныстагы Алтай крайга ла Новосибирский областька кöрö, кöп улус та jууп болбой турат.

Оныҥ ижиниҥ турулталарын кöрÿп, бойыныҥ тергеелик биригÿзине не де этпеген кижи талдаачы кампанияныҥ озочылы болор учуры да, аргазы да jок деп айдар керек. Оныҥ учун Ромашкин бу талдаштарда Хорохординниҥ jÿк ле спарринг-партнерына jараар. КПРФ-тыҥ республикадагы башкараачызы керегинде мындый шÿÿлтелерди политикалык ширтеечи Некрасов айдат.

Депутаттардыҥ колдорын аларга, олорго бир газет ажыра баштанган кандидат – Мерген Теркин. Кандидаттарды кöстööриниҥ калганчы кÿнинде Мерген Теркин Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ jамызына «Добрых дел, защиты детей, женщин, свободы, природы и пенсионеров, против насилия над животными» деп политикалык партияныҥ тергеедеги бöлÿгиниҥ конференциязында кöстöлгöн. Бу jуун-конференция Горно-Алтайск калада öткöн.

Мерген Теркин кöп улустыҥ аjарганыла, jербойындагы экстремистский деп, jаргыныҥ jöби аайынча jарадылбай ижи токтодылып калган бöлÿкке кирет. Калганчы jирме кире jылдыҥ туркунына ол аймак ла республика кеминде талдаштарда улам сайын турушкан да болзо, билдирлÿ jедимдерге jетпеген. Муниципальный фильтрди öдöргö, Теркин тургуза öйдö депутаттардыҥ колдорын jууп баштап ийди. Ол ок тушта М. Теркин алтайлардыҥ башка-башка бöлÿктеринде тоомjызы jаан эмес учун оны быжу кандидат деп кöрöр арга jок.

Кандидаттар кöстöлгöн кийнинде jарлалган jетирÿлерле, Мерген Теркин — «Ак-jаҥ» деп кыймыгуныҥ (бу организацияныҥ ижи Россияда jарадылбай токтодылган) баштаачыларыныҥ бирÿзи.

Мынаҥ бир канча öй озо оны кандидат этире албаты jайымныҥ Партиязыныҥ (Партия народной свободы) политсоведи кöстöгöн. Jе кöстööри jасактыҥ ээжилерине келишпеген учун Теркинниҥ jöмöӧчилери оны jаҥыдаҥ кöстöйтöн öскö партия бедиреп баштадылар. Ондый партия учы-учында табылган – кайкамчылу атту ДДЗДЖСПППННЖ.

Интернетте Мерген Теркин «Ак-jаҥ» деп кыймыгуныҥ (организацияныҥ ижи Россияда jарадылбай токтодылган) озочылы ба, jок по деп сурак аайынча бир кезек табыш jайылган. Кезик улус ол бу кыймыгуга кирбей турган деп эрмектенип турарда, öскöзи ол бу кыймыгуныҥ озочылдарыныҥ бирÿзи деп чокым айдыжат. Оныла колбой, окылу органдардыҥ jöптöри де jарлалып, бу кижи öрö адалган кыймыгула алдынаҥ бери бек тудуш деп катап-катап угузып тургандар бар. Ол ок öйдö куучын-эрмектиҥ кезик туружаачылары оны jиит улустыҥ jолын бöктööргö туру деп бурулайдылар.

«Справедливая Россия» кöстöгöн Леонид Ефимовты эмчи Никита Исаев эрчимдÿ jöмöгöни jарталат. «Алтай Республика мениҥ аҥылу аjарумда. «Справедливая Россия» партияла jöптöшкöнис аайынча мен республиканыҥ башчызына кандидат эдип Леонид Ефимовты кöстööрин jöмööрим» — деп, Исаев угускан эмтир.

Оноҥ лаптап кöрöр болзо, Никита Олегович Исаев jаан акча — 57 миллион салковой тöлÿлÿ кижи. Jаргыныҥ приставтары бу тöлÿни jандырзын деп иш öткÿргилейт. Оноҥ улам Исаевтиҥ квартиразы ла кöлÿк тургузар jери садуга чыгарылган. Исаевтиҥ кредиторлор алдындагы текши тöлÿзи 124 миллион салковойдоҥ ажа берген.

Оныҥ кредиторлоры – «Санкт-Петербург» деп банк, каланныҥ службазы ла киберкоруланыштыҥ Агентствозыныҥ башчызы, Госдуманыҥ информполитика аайынча комитединиҥ экспертный совединиҥ турчызы Евгений Лифшиц. Алтайлардыҥ адаанын аларга турган политик миллиондор тöлÿлÿ jÿрген бойынча самолетто бизнес-классла учуп, люксовый кöлÿктерле маҥтадып турган эмтир.

Айдарда, бу кижиде кыйалтазы jогынаҥ кандый да спонсорлор бар. Акчалу нöкöрлöри талдаштар алдында тыҥ эрчимделип, jилбÿлерин jажырбай браатканы там ла билдирлÿ.

«Зеленые» партиязыныҥ республикадагы башкараачызы кандый депутаттардыҥ болужын алып, колдорын салдырып аларга турганы эм тура jажытка тÿҥей. Александр Чеконов алдында башка-башка талдаштарда турушкан, jе качан да jеҥбеген. Ого ÿзеери талдаштардыҥ учына да jетире кезикте барбайтан. Айса болзо, эмди неге де иженип турган болор бо?

Солун кандидат Александр Транов болуп jат. Оны кöстöгöн партия — «Гражданская инициатива». Республикада оныҥ бöлÿгин Ерболат Бегенов башкарат. Александр Транов – аргачы, Санкт-Петербургта, Германида jакшы ÿредÿ алган. Jÿзÿн-башка коммерциялык фирмаларда иштеген, 38 jашту.

«НППР — Власть народу» деп партиядаҥ кöстöлгöн Михаил Соловьев 62 jашту. Ол Топчихинский райондо Сидоровка деп jуртта чыккан. «1990 jылдарда Алтай Республикада ла Алтай крайда иштеген» – деп, партияныҥ организациязыныҥ jетирÿзинде айдылат. Ондый да болзо, бистиҥ республикада оны кем де билбес. Соловьевтыҥ прописказы Артыбашта, бойы дезе Барнаулда jадат.

Öрö темдектелгениле, jасак аайынча бир депутат jÿк ле бир кандидат учун кол салары jарадылат. Бу ээжини чын оҥдоор керек. Jартын айтса, депутат кажы ла кандидат учун кол салар аргалу. Jе jÿк ле баштапкы салган колы чын деп чотолор. Кем баштапкы болгонын кандидаттардыҥ табыштырган чаазындарын шиҥдеер тушта билип аларга кÿч эмес. Мындый учуралда озочылдыҥ jолы суй болбойтон дегениниҥ бирÿзи.

Талдаштарга jетире, текши айтса, эмди де эки ай артып jат. Кем де öдÿҥи ийдезин jылыйтпай, учына jетире барар. Бир-бирÿзи кандый бир jаан jастыралары бар болзо эпjоксынып, бойы туура базып ийердеҥ айабас.

Ӱнбереечилердиҥ тöс кереги дезе тереҥ сананып, быжу шÿÿп, jаҥыс турумкай кылыгын кöргÿзип тургандарды jарадары эмес болбой. Jе эҥ каруулу ла республиканыҥ, албаты-jонныҥ öзÿмин jеткилдеер аргалу кижини талдап алары болуп jат.

А. КАРАМОВ