Адазыныҥ керегин улалтып…

09.07.2019

Шабалин аймактыҥ Кумалыр јуртынаҥ ыраак јокто јолдыҥ јанында уй саар ферма турат. Чуйдыҥ јолыла ары-бери ӧткӧн улус бу билелик кичӱ ферманы Идубалиндердиҥ фермазы деп билер. Бу јуукта Шабалин аймакла ишмекчи јол-јорыкла болуп, тургуза ӧйдӧ јаҥыс ла Шабалин аймакта эмес, је анайда ок текши республика ичинде магы чыккан фермага барып јӱрдис.

Оны тӧзӧгӧн кижи Василий Николаевич Идубалин. Ол былтыр оору-јоболдоҥ улам кенейте ле ак-јарыктаҥ јӱре берген. Эмди оныҥ баштап алган ижин эш-нӧкӧри, эки уулы, кызы ла кӱйӱзи улалтып апарат.

2006 јылда бу ээлемди тӧзӧп тура, Василий Николаевич «јажыл» туризм, караван-парк аайынча база иштеерге сананган. Је качан ӧскӱрип турган уйларын саары башталарда, иш текшилей кӧндӱгерде, ӧскӧ ууламјыларга ӧй чек артпайтаны јарталган. Мынайып, Идубалиндердиҥ билези сӱттеҥир уйлар ӧскӱрип, иштеп алган сӱтти Чаргыдагы сарјусырзаводко табыштырып баштаган. Баштапкы саар уйлар 2007 јылда алылган эмтир.

Ферма сӱттеҥир уйлар ӧскӱрери аайынча программага 2012 јылда кирип, акча-манатла јӧмӧлтӧ-болуш алган. Ол акчага уйлар саайтан је ле деген двор тудулган. Анайда ок кредиттерге, субсидияларга керектӱ јазалдар, техника садып алылган.

Тургуза ӧйдӧ бу ээлем бастыра 260 тын уй-мал ӧскӱрет, олордоҥ 112-зи сӱттеҥир уйлар. Бӱгӱнги кӱнде саап турган уйлардыҥ тоозы 88. Ээлемде уй-малдаҥ ӧскӧ ӱч јӱске јуук тын јылкы мал бар. Олорды Казахстаннаҥ келген садучылар садып алгылайт.

Качан да бу ээлем ижин 20 уйдаҥ баштаган эди. Озо баштап Ильинкада укту мал ӧскӱрер ээлемнеҥ бозулар алылган. Јылдаҥ јылга олордыҥ тоозы кӧптӧгӧн. Идубалиндердиҥ билези јажы јаандай берген уйларды этке табыштырат. Фермада бир ле уунда 68 уй саар арга бар. Кӱн туркунына мында 1200 литр сӱт саалат, тургуза ӧйдӧ бу тооны 1500 литрге јетирер деген амаду турат. Кӱнинде 18 литр сӱт саалып турган уй бар. Эм тургуза ол фермада эҥ кӧп сӱт берип турган уй болуп јат. Саалган сӱт Чаргыдагы сарју-сыр эдер заводко табыштырылат. Идубалиндер фермазын тӧзӧгӧнинеҥ ала бу заводло јуук колбуда иштейт. Олорго сӱттиҥ баазы да, заводло иштеп турган айалгалар да јарайт. Фермада бойыныҥ кичӱ лабораториязы бар. Уйларды сааган кийнинеҥ, саалган сӱт анда шиҥделет. Шиҥдейтен јазалды бойлоры садып алган. Эмди олордо саап алган сӱттиҥ чыҥдыйы бийиктеп эмезе јабызап турган ба деп билип алар арга бар.

Адазыныҥ баштап алган керегин улалтып јаткан уулдардыҥ јааны ветеринар ӱредӱлӱ, оогожы экономистке ӱренет. Кызы Лилия Васильевна фермадагы ишле колбой оныҥ документ-чаазындарыла иштейт. Мал-ашка керектӱ азыралды бойлорыныҥ кӱчиле белетейдилер. Былтыр ӧлӧҥ коомой бӱткенинеҥ улам, азыралдыҥ јарымызын тууразынаҥ садып аларга келишкен эмтир. Олор кыш ӧйинде бойлорыныҥ «КамАЗ-ыла» Алтайский крайдыҥ Сетовка јуртынаҥ 20 тонна азырал сула экелгендер. Ол мал-ашка бир айга једер азырал болгон.

Лилия Васильевнаныҥ айтканыла, адазы эзен болордо, администрациядаҥ да, јурт ээлемниҥ министерствозынаҥ да јӧмӧлтӧ-болуш јакшы јетирилген. Гранттар да, субсидиялар да болгон. Ӧткӧн јылда Василий Николаевич ак-јарыктаҥ кенейте јӱре берерде, јӧмӧлтӧ-болуш јок арткандар. Тургуза ӧйдӧ јӱк ле сӱтке субсидиялар алылат. Мыныҥ шылтагы неде дезе, ферманыҥ документ-чаазындары адазыныҥ адына јазалган болгон. Ол кижи јӱрӱмнеҥ јӱре берген кийнинеҥ, јаҥы ээлем тӧзӧӧргӧ келишкен. Некелтелер аайынча ээлемде кӧргӱзӱлер јок болзо, јӧмӧлтӧ эдилбейт. Кӧргӱзӱлер ээлем тӧзӧлгӧнинеҥ ала эки јыл ӧткӧн соҥында берилип јат. Эки јылдыҥ кӧргӱзӱлери алылат: экинчи јылдагызы баштапкы јылдыйынаҥ кӧп болор учурлу. Јурт ээлемниҥ республикан министерствозы Идубалиндердиҥ фермазыла колбулу айалганы јакшы билер, је некелтелер андый болгон учун, эм тургуза акча-манатла јӧмӧлтӧ-болуш јетирер арга јок. Је кандый бир јуундар ӧткӧндӧ, министерство до, аймактыҥ администрациязы да олорды јаантайын кычырат. Эки јыл ӧткӧн соҥында бу ээлемге болуш јетирилеринде алаҥзу јок.

Мында тӧрт уй саачы иштейт. Уй саар бастыра иш автоматиканыҥ болужыла эдилет. Фермада иш эртен тураныҥ алты саадында башталат. Бир канча кӱн кайра бу ээлем роторный чалгы садып алган. Эмди база бир трактор садып алар керек. Тургуза ӧйдӧ јӱк бойыныҥ ийде-кӱчине иженери артат. Андый да болзо, Василий Николаевич Идубалинниҥ балдары адазыныҥ баштап алган ижин оноҥ ары улалтар амадулу. Олорго јаҥыс ла су-кадык ла ачык јолдор кӱӱнзеери артат.

К. ЯШЕВ

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина