Алтайдын Чолмоны

Куурмакчылардаҥ канайда чеберленер?

09.07.2019

Полицияныҥ ишчилери каршулу керектер болдыртпазы јанынаҥ ишти ӧткӱрип те турган болзо, бистиҥ тергеениҥ улузы аферист-куурмакчылардыҥ јӱзӱн-башка «тузактарына» тӱжери јоголбогон. Бу јанынаҥ јартамалду иш СМИ-лер ажыра улайынча ӧткӱрилип те турза, куурмакчыларга тӧгӱндеткен улустыҥ тоозы астабайт. Каршучылдар улусты тӧгӱндеп, кандый каршулу керектер эдип турганы керегинде Алтай Республика аайынча МВД-ныҥ уголовный розыск јанынаҥ башкартузыныҥ јааны полицияныҥ полковниги Николай НАГОРНОВ куучындайт.

—Николай Алексеевич, тӧгӱндеткен улус полицияга кажы ла кӱн баштанат деп айдарга јараар. Мындый каршулу керектердиҥ аайына чыгары јеҥил керек эмес, нениҥ учун дезе куурмакчылар бӱдӱҥкей улустаҥ акча «сыйра» тартып аларыныҥ јаҥы эп-сӱмелерин улайынча сананып тапкылайт. Андый каршучылдар керегинде куучындап берзеер?

—«Телефонный аферисттерле» колбулу сурак Алтай Республиканыҥ андый каршучылдарга тӧгӱндеткен улузына ла полициязыныҥ ишчилерине курч сурак болуп јат. Чындап та, тергеениҥ јеринде болгон каршулу керектердиҥ сводказынаҥ кӧрзӧ, мындый каршулу керектер кажы ла кӱн болуп турган деп айдарга јараар.

Улустаҥ келген бир де јетирӱ ајару јок артпайт. Полицейскийлер кажы ла угузу бичик аайынча шиҥжӱ ӧткӱрет, улустаҥ акчаны кем «сыйра» тартып алганын јартаары јанынаҥ оперативно-бедирештӱ иштер ӧдӧт. Интернет-аферисттерди тудуп алатаны јеҥил керек эмес. Андый да болзо, бис бастыра аргаларды тузаланып, олорды каруузына тургузары јанынаҥ иштейдис.

Јӱк ле быјыл мобильный колбуны эмезе интернет-сайттарды тузаланып, бистиҥ республиканыҥ улузынаҥ ууры ла куурмакту керек эдилгени керегинде 139 јетирӱ болгон.

Улустыҥ бӱдӱҥкейин тузаланып, куурмакчылар олордыҥ акчакаптарынаҥ канча јылдарга јууган акчазын «кактап» алат. Јыл башталганынаҥ бери граждандар куурмакчыларга 3 миллион салковой кире акчаны бойлоры табыштырып берген. Јазап сананып кӧрзӧӧр: куурмакчылар кемниҥ де уулы эмезе јуук тӧрӧӧни тӱбекке алдырткан, бу суракты аайлаштырарына арбынду акча тӧлӧӧр керек деген «спектальди» эмдиге јетире тузаланат. Улус ас эмес акчаны берип јат — 400-500 муҥ салковойды…

—Бистиҥ тергееде кандый каршулу керектер кӧп болот?

—Аферисттер тӧгӱндештиҥ јаҥы схемаларын јылдыҥ ла сананып тапкылайт. Мен эҥ ле јарлуларын адап ийейин. Темдектезе, товарларды Интернет ажыра садып алары эмезе садары. Баазы јарамыкту товарды улус кӧрӱп ийеле, оны садып аларга кичеенет. Кезик учуралда акчазын озолондыра да тӧлӧп салгылайт, је оноҥ тӧгӱнчи садучы сурузы јок јылыйып калат.

Аферисттер анайда ок банктыҥ ишчизи деп аданып, телефон согор эп-сӱмени база элбеде тузаланат. Улус банктыҥ ишчилери клиенттиҥ конфеденциальный деген таҥынаҥ јетирӱлерин телефон ажыра сурабас учурлу деген ээжини билер де болзо, телефонло куучындажып турган улуска нениҥ де учун бӱдет.

Бойыгар керегинде таҥынаҥ јетирӱлерди таныш эмес улуска качан да айтпагар деп, база катап айдып јадым. Слерге телефон ажыра айтканыныҥ чынын-тӧгӱнин угарга, јалкуурбай, банкка эмезе јуугында банкоматка барып келигер. Таныш эмес улустаҥ келген јетирӱниҥ чынын-тӧгӱнин кыйалта јогынаҥ шиҥдеп кӧрӧр керек. Слер билбес улустыҥ акча кӧчӱрзин эмезе кандый да јеткилдеш этсин деген сурагын бӱдӱрбегер.

—Николай Алексеевич, кезик улус олор эткен кереги учун каруузына турбас деп сананып, куурмакту керектер эдип јат деген шӱӱлте бар. Аферисттер каруузына тургузылган учуралдар керегинде айдып ийзеер?

—Бойыныҥ каршулу керектерин эдерге, каршучылдар јыл башталганынаҥ бери 117 абонентский номерлерди тузаланган. Телефондоштордыҥ кӧп сабазы Москвадаҥ ла Московский областьтаҥ болгон.

Мошенничество деген немеде гран-кыйу да, ук-тӧс тӧ јок. Онызын бир темдек ажыра керелеп ийейин. Јыл башталып турарда, республиканыҥ тӧс калазында јадып турган 62 јашту ӱй кижи Горно-Алтайсктыҥ полициязыныҥ дежурный бӧлӱгине  баштанган. Оныҥ айтканыла, таныш эмес кижи оныҥ бӱдӱҥкейин тузаланып, 300 муҥ салковойын мензинип алган.

2018 јылдыҥ јазында бу ӱй кижи Интернеттиҥ сетиндеги аҥылу сайттардыҥ бирӱзи ажыра ӧскӧ ороонныҥ кижизиле таныжып алган болуптыр. Ӱй кижи јарлу мессенджерди тузаланып, ол кижиле английский тилле куучындажып турган болгон. Оноҥ ӱй кижи бойыныҥ јаҥы  таныжын айылына айылдап келзин деп кычырган.

Эр кижи мен черӱчил врач деп айдып, ого айылдап келерине белен болгонын угускан. Је јаҥыс ла визаны ла ӧскӧ дӧ документтерди белетеерине керектӱ акча тургуза ӧйдӧ ондо јок деп айткан. Ол ӱй кижини ого акча ийип ийзин деп сурап, акчаны Горно-Алтайскка једип барала, јандырып берерим деп айдыптыр. Ӱй кижи кредит алала, акчаны «черӱчил врач» электронный тӧлӧмир системалардыҥ бирӱзинде айдып берген банковский счеттыҥ номерине кӧчӱрип ийген. Акчаны алала, ол эр кижи республика јаар јол-јорыгын јӱзӱн-базын шылтактарла чӧйиптир. Ӱй кижи бир кӧрбӧгӧн ол  виртуальный таныжына јыл туркунына 300 муҥ салковой кӧчӱриптир.  Је айылчызы келерин ол анайып ла сакып болбогон. Оны тӧгӱндеп ийгенин оҥдойло, ӱй кижи болуш сурап, полицияга баштанган. Ол эр кижиниҥ телефондоры США-да регистрировать эдилгенин темдектеер керек.

Связь-колбуныҥ ла Интернеттиҥ сетьтерин тузаланып, куурмакту керектер эдери канча кире элбеде таркаганын оҥдоорго, бир канча тоолор айдып ийейин. Ӧдӱп јаткан јылдыҥ тӧрт айыныҥ туркунына ар-јӧӧжӧгӧ удура 646 каршулу керек болгон, олордоҥ 139-зы дистанционный деген эп-аргала эдилген. Былтыр бу тоо ӱч ӱлӱзи кирезине  ас болгон. Алтай Республика аайынча МВД-ныҥ ишчилери јыл башталганынаҥ ала јетирӱ-коммуникациялык технологиялардыҥ болужыла эдилген 58 каршулу керек аайынча шылу-шиҥжӱ иштер ӧткӱрген. Је иштиҥ ченемелинеҥ кӧрзӧ, андый каршулу керектердиҥ кӧбизи (50% кирези) анайып ла јарталбай артып калат.

Кӧп тоолу финансовый схемалар ла ӧдӱштирӱ-операциялар тӧзӧп турган каршучылдар тӱҥей ле туттуртып турган учуралдар ас эмес. Темдек эдип, республикан МВД-ныҥ ишчилери илезине чыгарган бир учурал керегинде айдып ийейин. Республиканыҥ тӧс калазында јадып турган ӱй кижи бу ак-јарыкта јок квартираны улуска арендага табыштырып турган болгон. Каланыҥ полициязына Алтай крайдыҥ Горно-Алтайсктыҥ ӱредӱлӱ учреждениелериниҥ бирӱзинде ӱренип турган эки студенти баштанган. Бу кыстардыҥ айтканыла, олорло кожо ӱренип турган таныжы куурмакту керек эдип, олордыҥ 20 муҥ салковойын мензинип алган. Кӧрӧр болзо, андый керекти 39 јашту ӱй кижи эдиптир, бу кижи мындый ок каршулу кереги учун мынаҥ озо ӧйдӧ јаргылаткан эмтир. Ол ӱй кижини уголовный розысктыҥ ишчилери полицияга экелерде, ол каршулу керек эткенин ачыгынча айдып ийген.

Бу ӱй кижи кыстарга јадар тура керек болгонын билер болуптыр. Оныҥ учун олорго каладаҥ узак ӧйгӧ јӱре берген таныштарыныҥ квартиразын береечи болуп, квартира учун акчаны озолондыра тӧлӧзин деген. Акчаны алала, кыстарды ӧскӧ квартирага јаттыргызып салган, оныҥ ээзи ол кыстарды квартирадаҥ эки кӱннеҥ чыгарып ийген. Аферист ӱй кижи тӧгӱндеп салган кыстардаҥ канча айлардыҥ туркунына јажынып јӱрген. Бу керек аайынча РФ-тыҥ УК-зыныҥ 159-чы тизиминиҥ 2-чи бӧлӱги аайынча уголовный керек ачылган — кижиге билдирлӱ чыгым экелген куурмакту керек учун. Тургуза ӧйдӧ ол ӱй кижи мынаҥ озо мындый ок каршулу керектер эткенин-этпегенин јартаары јанынаҥ шылу-шиҥжӱ иш ӧдӧт.

—Бойын куурмакчылардаҥ корып алар кандый бир «рецепт» бар ба?

—«Бӱтпе, шиҥдеп кӧр» деген ээжи-оҥдомол бар. Таныш эмес улустыҥ телефон ажыра айтканына бӱделе, бойыгардыҥ карталарыгарла кандый да ӧдӱштирӱ-операциялар этпегер. Слердиҥ картагарга акча кӧчӱрерине телефонныҥ ла номери керектӱ болуп јат. Акчаны таныш-кӧрӱштеригерге «Одноклассники», «В контакте» ле ӧскӧ дӧ соцсетьтер ажыра кӧчӱрбегер. Бу учуралда слердиҥ кӧрӱш-таныштарыгардыҥ адын аданып, куурмакчылар бойыныҥ кара керегин эдип турган болордоҥ айабас. Товарларды Интернет ажыра јакыдарга турган болзогор, бӱдӱмјилӱ деген сайттарга баштаныгар эмезе акчаны товарды алган соҥында кӧчӱригер.

Слерле тӱбек-неме болбозы бойыгардаҥ камаанду болгонын ундыбагар. Је куурмакчыларга канайып та тӧгӱндедип ийген болзоор, полицияныҥ дежурный бӧлӱгине 02 телефон ажыра баштаныгар.