Алтайдын Чолмоны

Колбулар јаҥыртылар учурлу

12.07.2019

Јаан изӱ айдыҥ 9-чы кӱнинде АР-дыҥ башчызыныҥ молјуларын бӱдӱреечи Олег Хорохордин Маймадагы темир-бетон эдимдер эдер «Магис» заводто болуп, бу предприятиениҥ цехтеринде иштер канайда ӧдӱп турганын кӧргӧн.

Оноҥ «Магистиҥ» кыптарыныҥ бирӱзинде јуун ӧткӱрген. АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Владимир Тюлентин, республиканыҥ бир кезек министрлери ле тергеебистиҥ экономиказына камаанын јетирип турган је ле деген тӧс предприятиелердиҥ башкараачылары турушкан јуунда Олег Хорохординди курч дегедий сурактар јилбиркеткен.

Мындый предприятиелердиҥ башкараачыларыла ачык-јарык эрмек-куучын ӧткӱрер деген баштаҥкайды удурумга башчы бойы эткен эмтир. Јуунныҥ туружаачылары эдип турган ижи, кандый сурактар бары керегинде айдып, олордыҥ аайына чыгарга нени эдер керек деген шӱӱлтелериле ӱлешкен.

«Майма-молоко» ООО-ныҥ учредители Сергей Корчагин јуунда база турушкан. Бир канча јыл кайра бу кижи В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияга јакшы јӧмӧлтӧ-болуш јетирген. Јакшы ӱренип турган балдарга стипендия да беретен. Кийнинде јылдарда «Майма-молоко» ООО-ныҥ ижине ӧнӧтийин буудактар эдилип, ол арайдаҥ банкроттолбогон эди. Бу јуунда Сергей Корчагин сырьевой тӧзӧлгӧлӧ колбулу курч сурактыҥ аайына чыгарында болуш јетиргени учун тергеениҥ удурумга башчызына быйанын айткан. Аргачыныҥ јартаганыла, узак ӧйдиҥ туркунына Алтайский крайдагы уйлардаҥ саалган сӱтти тартып экелерге јарабас болгон. Республикада сӱттеҥир уйлар тудуп турган ээлемдер саап алган сӱтти јуук турган сарјусырзаводторго табыштырып турганынаҥ улам, «Майма-молокого» келип турган сӱттиҥ кеми кезем ас болгон. Олег Хорохордин одоштой јаткан тергеениҥ губернаторы Виктор Томенколо куучындашкан соҥында, ӱч ле кӱнге бу сурак чечиле берген эмтир. Айалга мынайда солынбаган болзо, предприятиениҥ ижин токтодорго келижер эди. Бӱгӱнги кӱнде «Майма-молокого» јетирилип турган сӱттиҥ 95 проценти Алтайский крайдаҥ болуп јат. Айса болзо, предприятиениҥ ижи мынаҥ ары јаранып баштаар ла оныҥ учредители Сергей Корчагин алдында эткен јакшынак баштаҥкайын, ресгимназияга јӧмӧлтӧ јетирерин, ойтодоҥ орныктырар…

Алтын казып табар «Веселый» рудниктиҥ башкараачызыныҥ темдектегениле, бу предприятиеде иштеп тургандардыҥ ишјалыныҥ орто кеми одус муҥ салковойдоҥ кӧп. АР-дыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин Чой аймакла ишмекчи јол-јорыкла јӱрерде, рудниктиҥ ижиле база танышкан ла предприятие ишке ӱзеери улус алзын деген сурак тургускан эмтир. Предприятиениҥ чыгартулу кижизи ишке база да ишчилер алылганын темдектеген. Курч сурак шахтада иштеер аҥылу ӱредӱлӱ улус јок болгонында деп јарталды. Предприятие јаан геологоразведочный иштер ӧткӱрерин темдектейт. Ого кӧп акча керек. Оныҥ учун федерал бюджеттеҥ болуш алар аргаларды кӧрӧр керек.

Јурт ээлемниҥ товарэдеечилериниҥ кӧдӱрген сурактары государственный јӧмӧлтӧ аларыла, эттиҥ јабыс баазыла, ӧдӱштирӱ акча-манат једишпей турганыла, анайда ок производстводо тузаланып турган ла тургуза ӧйдӧ эскирерге једе берген јазалдарды јаҥыртарыла колбулу болгон.

Сускудагы эткомбинаттыҥ башкараачызы јылдыҥ кӱс-кыш ла ӧйлӧринде иш кӧп болуп турганына ајару эткен. Оныҥ темдектегениле, эткомбинат эл-јонноҥ мал-ашты јыл туркунына алар аргалу. Је улус ӧскӱрип алган мал-ажын бери кӧп табыштырбайт. Эткомбинат алып турган эттиҥ баазын кӧдӱрзе, улус мал-ажын бери табыштырбай база. Канча јылдардыҥ туркунына шыралап туруп чыдадып алган мал-ажын кем јеҥилге табыштыратан эди.

«Водоканалдыҥ» чыгартулу кижизиниҥ айтканыла болзо, суула јеткилдеер системаныҥ јазалдары 70 процентке эскирген. Јӱк ле тарифтерди бийиктедип, олорды јаҥыртып болбозыҥ. Мында государственный јӧмӧлтӧ керек.

Јуунда онноҥ ажыра предприятиениҥ башкараачылары турушканын темдектеер керек. Олордыҥ кажызына ла сӧс берилген, кажызы ла предприятиезиниҥ бӱгӱнги кӱндеги айалгазы керегинде айткан ла ӧзӱм алынарга нени эдер керек болгоныла колбулу шӱӱлтелериле ӱлешкен.

Удурумга башчыныҥ шӱӱлтезиле, ишјоктордыҥ тоозын астадар тӧс эп-аргалардыҥ бирӱзи – јурт ээлемде, переработкада, туризмде, агаш бӧлӱкте, јеткилдештердиҥ бӧлӱгинде кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱми.

Олег Хорохордин Туулу Алтайдыҥ продукциязын аҥылу, чыҥдыйы бийик ле экологический ару деп брендировать эдериниҥ концепциязы белетелип јатканын айткан. Ол белетелген соҥында, мында эдилген продукцияны экопродукт эттире бийик баала садарга јараар болор.

Удурумга башчы тургуза ӧйдӧ республиканыҥ ӧзӱминиҥ комплексный планы белетелип јатканы керегинде база айткан. «Тергеебистиҥ кураторына Россияныҥ экономический ӧзӱм аайынча министри Максим Орешкин кӧстӧлгӧн. Бис предприятиелерге бастыра шӱӱлтелерин кыска ӧйдиҥ туркунына белетезин деп айтканыс. Бис бу планга оройтыбай кирер учурлу. Слердиҥ производстволордыҥ ӧзӱми аайынча шӱӱлтелерерди сакыйдыс» — деп, Олег Хорохордин темдектеген.

Тергеениҥ удурумга башчызы тургуза ӧйгӧ јетире јурт ээлемниҥ ӧзӱминиҥ, јол-транспорт колбуныҥ, туризмниҥ ле ӱредӱниҥ сурактарында Алтай Республикага ӱзеери болуш јетирери керегинде куучындажып алганын айдат. Ол кичӱ бизнеске кредиттер береринде болужарга турганын темдектеген. Эмди берилип турган кредиттердиҥ проценттери јаан. Келер јуук ӧйдӧ банктарла товарэдеечилерге јеҥилтелӱ кредиттер берери аайынча эрмек-куучындар ӧдӧр.

Олег Хорохордин ӧткӧн јуунда кӧдӱрилген сурактарды кӧрӱп, тургуза ӧйгӧ јетире бизнес, поставщиктер, јурт ээлемниҥ производительдери ле јаҥ ортодо јарамыкту ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ системазы јазап тӧзӧлбӧгӧн деп оҥдогонын темдектеген. Ол бу сурактыҥ «перезагрузказын» ӧткӱрер керек деген. Айса болзо, оны республиканыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јериниҥ площадказында ӧткӱрерге јараар болор.

К. ЯШЕВ

А. ТЫРЫШКИННИҤ фотојуругы