Алтайдын Чолмоны

Олег Хорохордин тоомјылу билелерди уткыды

12.07.2019

Майма аймакта «Манжерок» деп курортный комплексте јаан изӱ айдыҥ 8-чи кӱнинде Билениҥ, сӱӱштиҥ ле чындыктыҥ кӱнине учурлалган байрамдык кӧдӱриҥи бийик кеминде ӧтти.

Байрамдык кӧдӱриҥиниҥ туружаачылары Горно-Алтайсктаҥ, тергеениҥ аймактарынаҥ келген билелер. Олордыҥ кажызын ла кӧп јылдарга амыр-энчӱ јуртап, бала-барказын чыдадып, ӱредип, јаан јолына чыгарып салган јаан ла нак биле деп айдар керек. Алтай Республикада азыйдаҥ бери јаҥжыккан јаҥжыгуларына, ада-ӧбӧкӧлӧриниҥ энчилеп  артыргыскан кӧгӱс байлыгына тайанып, оноҥ тудунып, ӱйедеҥ ӱйеге бу ӱредӱни, јаҥжыгуны чебер улалтып јаткан билелер сӱреен кӧп болгонын ӧткӧн кӧдӱриҥи лапту кереледи. Биледе ада-энези ле азыраган балдары ортодо јакшынак колбулар, бой-бойына тоомјы, бӱдӱмји, јӧмӧлтӧ-болуш, ајару ла килемји тӧс јерде болгонын бу билелер кӧргӱсти. Ада-энези азыраган балдарына јозок болгонын бис база ла бу билелердеҥ кӧрӧдис. Шак мындый билелер республиканыҥ оморкодузы, алтын кӧмзӧзи болуп јат. Јаан биледе ӧскӧн балдар јӱрӱминде база иштеҥкей, тӧп, керсӱ, учураган уур-кӱчтерге бачым ӱстине сыныкпас, турумкай ла бекем ӧзӧктӱ болорында алаҥзу јок. Биледеги таскамал, ӱредӱ балдарыныҥ јӱрӱминде ырыс-кежиги болорын бу јуулган билелер кереледи.

Сӱреен јакшы байрамдык кӧдӱриҥи ӧйинде јирме беш јылдаҥ ала бежен јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына бой-бойын тооп, тоомјылап, баалап, эптӱ-јӧптӱ јуртап јаткан 54 билеге бийик учурлу ла јолду кайралдар табыштырылды.

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Олег Хорохордин келген билелерди Билениҥ, сӱӱштиҥ ле чындыктыҥ кӱниле уткыды.

«Биле, балдар, айыл-јуртта, биледе амыр-энчӱ, эптӱ-јӧптӱ айалга — шак бу эрјинеге бодолду байлыктар болуп јат. Билелердиҥ ончозын бу байлыктар бириктирет, мынызы јогынаҥ кижиниҥ  ырысту болор аргазы јок. Онызын бӱгӱнги кӱнде мында јуулган билелер сӧс јогынаҥ ла недеҥ де  артык керелейт. Слер ончогор ӧйлӧ јаан ченелтени јеҥӱлӱ ӧткӧнӧр, балдарарды таскадып, ичкери јолына чыгарганар. Бойыгар ак-чек ле једимдӱ иштеп, оныҥ шылтузында јадын-јӱрӱмер бек тӧзӧгӧлӱ болуп, ончозына бойордыҥ арга-кӱчигерле јеткенигер» — деп, ол бойыныҥ эрмек-куучынында чокымдады.

Алтай Республикада билелик јаҥжыгулар, јаандарын баалаары, тооры, балдарына сӱӱжи бек тазыл-тамырлу. Республикада 52 муҥ биле јуртап јат, олордыҥ ортозынаҥ сегис муҥнаҥ ажыра билелер кӧп балдарлу. Алтай Республика јаҥы чыккан балдардыҥ тоозыла ороондо эҥ бийик тоо-кӧргӱзӱлерлӱ  талалардыҥ бирӱзи — бежинчи јерде туруп јат. Республикада тогус јӱстеҥ ажыра энелер «Быйанду Эне» деген кӱндӱлӱ атла адаткан.

«Билени, энеликти, бала ӧйин јӧмӧӧри, болужары государствоныҥ тӧс кереги, ижи болуп јат. Бу бӧлӱкте јарамыкту, тузалу кӧп иштер эдилет — јӱзӱн-башка јондык чыдулар, акча-пособиелер, энениҥ капиталы бар. Онойдо ок јаҥы школдор, балдардыҥ садиктери, яслялары јаҥыдаҥ тудулат. Бис учурыла, кемиле јаан бу ишти мынаҥ да ары кӧнӱ, тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱрерис. Тургуза ӧйдӧ республиканыҥ улузыныҥ айткан шӱӱлтелери аайынча ичкери ӧзӱмниҥ ууламјызын белетеери јанынаҥ иш ӧдӧт. Онойдо ок оныҥ тӧс бӧлӱктери чокымдалат. Эҥ ле баштап, сӧс јогынаҥ бӱдӱретени — эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын, кемин кӧдӱрери ле онойдо ок билени тӧзӧӧрине ле оны корып чеберлеерине јарамыкту айалганы тӧзӧӧри» — деп, Олег Хорохордин айтты.

Онойдо ок республикага керектӱ, јӱрӱмде эҥ ле озо бӱдӱретен ӱлекерлердиҥ бирӱзине — эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келижип турган Перинатальный тӧс јерди тӧзӧӧрине ајару этти. «Бистиҥ эпшилер сӱреен кайкамчылу, керсӱ, јалакай, айдарда, бис олорго кыйалтазы јогынаҥ бастыра јанынаҥ јеткилделген, эптӱ айалганы белетеер учурлу» — деп, ол чокымдады.

«Јӱрӱмде эҥ ле учурлузын, баалузын, кандый да акча-манатла садып албайтанын — бой-бойлоры ортодо јылу, бӱдӱмјилӱ, ижемјилӱ, бек, чындык колбуларды, мыныҥ тӧзӧгӧзин слер билегерде баштапкы ла кӱннеҥ ала чебер саладыгар. Мен Туулу Алтайдыҥ ончо билелеринде чындык, сӱӱш, бой-бойын баалап тооры јаантайын кожо артсын, слер кажы ла кӱн бойордыҥ јуук ла кару улузыгарга сӱӱнчини, бийик ле јарык кӱӱн-тапты сыйлагар деп актӱ кӱӱнимнеҥ кӱӱнзеп турум» — деп, ол кӧдӱриҥиниҥ  туружаачыларына баштанып айтты.

Олег Хорохордин 25 јылдаҥ ала 50 јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына амыр-энчӱ, эптӱ-јӧптӱ јуртап јаткан билелерге «Сӱӱш ле чындык учун» деген медальды табыштырды. Учурлу темдекле ады-јолдоры танылу, јакшынак билелик јаҥжыгуларлу, тӧс јерде сӱӱшке ле чындыкка тайанган, иштеҥкей, балдарын јондыктыҥ ак-чек улузы эдип таскаткан билелер јолду кайралдатты.

Байрамдык кӧдӱриҥиде Кан-Оозы аймактаҥ бежен јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына эптӱ-јӧптӱ јуртап, беш уул чыдаткан Иван ла Зоя Бакрасовтордыҥ, Горно-Алтайсктаҥ алтан јылдыҥ туркунына амыр-энчӱ јуртап јаткан Анатолий ле Лидия Бармотиндердиҥ, Михаил ле Валентина Боконоковтордыҥ, Улаган аймактаҥ Алексей ле Тамара Качаковтордыҥ, Чамал аймактаҥ Геннадий ле Надежда Кречетовтордыҥ, Кан-Оозы аймактаҥ Дмитрий ле Мария Мурсуковтордыҥ, Шабалин аймактаҥ Иван ла Любовь Тонгужановтордыҥ билелери бийик кайралла кайралдаттылар. Олор республиканыҥ оморкодузы.

Тӧртӧн јылдаҥ ала бежен јылга јетире нак јуртап, јерлештери, текши албаты-јон ортодо јарлу, јозокту билелердиҥ тоозында адалып кайралдаткан билелер база кӧп болды. Олордыҥ тоозында, темдектезе, Оҥдой аймактаҥ Михаил ле Вера Анчиндер, Василий ле Надежда Ямангуловтор, Кош-Агаш аймактаҥ Тугельбай ла Галина Шарапиевтер, Кан-Оозы аймактаҥ Михаил ле Алефтина Манжиндер, Чой аймактаҥ Александр ла Ольга Жиленколор, Улаган аймактаҥ Илья ла Тамара Куюковтор ло оноҥ до ӧскӧлӧри.

Одус јылдаҥ ала тӧртӧн јылга јетире ӧйдиҥ туркунына эптӱ-јӧптӱ јуртап, биледе, јеринде озочыл ижиле, јозокту билелик јадын-јӱрӱмиле, балдары эр кемине јетире чыдап, элдиҥ-јонныҥ ортодо ада-энезиниҥ ады-јолын макка кӧдӱрип јӱрген билелерге база кереес кайралдар табыштырылды. Олор — Майма аймактаҥ Борис ле Людмила Тойдоновтор, Кӧксуу-Оозы аймактаҥ Евгений ле Тамара Бухтуевтер, Турачак аймактаҥ Павел ле Надежда Едуековтор ло оноҥ до ӧскӧлӧри.

Байрамдык кӧдӱриҥиде онойдо ок јирме беш јылдаҥ ала одус јылга јетире ӧйгӧ нак јуртап јаткан билелер — Кӧксуу-Оозынаҥ Анатолий ле Татьяна Пономарьлар, Кош-Агаштаҥ Евгений Ерленбаев ле Марина Казакпаева ла оноҥ до ӧскӧлӧри «Сӱӱш ле чындык учун» деп медальла база кайралдаткан.

Билениҥ, сӱӱштиҥ ле чындыктыҥ кӱни республика кеминде баштапкы катап мынайда темдектелгенин темдектеер керек. Ончо аймактардаҥ амадап келген билелерге онызы сӱреен јакшы байрамдык сый болды. Алама-шикир тургузылган столдордо отурган билелерге јарлу артисттерис јакшынак ойын-концертин кӧргӱсти. Јылу, јайым айалгада ончо улус ачык-јарык куучындажып, бары-јогын угужып отурдылар.

Оныҥ кийнинде таланыҥ јарлу, тоомјылу билелери ырыс-кежиктиҥ кееркедилген каалгазынаҥ чыгып, амыр-энчӱ јадын-јӱрӱмниҥ, чындык сӱӱштиҥ кереес-темдегин, ак кӱӱле, шарларды, теҥеридӧӧн  божоттылар. Кӧдӱриҥиниҥ туружаачыларына узакка ундылбас байрам бийик кеминде ле тӧзӧмӧлдӱ ӧтти.

К. ПИЯНТИНОВА