Алтайдын Чолмоны

Медјеткилдеш — јурт јердиҥ улузына

16.07.2019

«Су-кадык» автопоезд» деген ӱлекерде туружып турган эмчилер Кӧксуу-Оозы ла Кан-Оозы аймактардыҥ бир канча јурттарында болуп, јербойыныҥ улузыныҥ су-кадыгын шиҥдеп кӧргӧн, медболуш јетирген.

Автопоездтиҥ јол-јорыгыныҥ алдында кеми јаан белетеништӱ иштер ӧткӱрилген болгон. «Бу «Су-кадык» автопоезд» деген ӱлекер јанынаҥ иш республиканыҥ аймактарыла јорыктап, каланыҥ ла аймактардыҥ эмчиликтеринде болуп, медишчилерле туштажуныҥ кийнинде белетелип тӧзӧлгӧн. Су-кадыкты корыырындагы курч сурактардыҥ бирӱзи — медицинаныҥ ишчилери једишпей турганы. Бу ӱлекер эл-јонго медјеткилдеш ӧткӱреринде бар курч сурактарды аайлаштырарына камаанын јетирер» — деп, тергеениҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин автопоезд јол-јорыкка атанар тушта айткан. Белетеништӱ иш ӧйинде аймактарда медучреждениелер медишчилерле кандый кеминде јеткилделгени, улус кандый ооруларла кӧп оорып турганы јанынаҥ шиҥжӱ иш ӧткӱрилген болгон. Анайда ок мындый автопоезд тӧзӧӧри јанынаҥ ӧскӧ тергеелердиҥ ченемели база шиҥделип кӧрӱлген.

Удурумга башчы О. Хорохординниҥ баштаҥкайыла бу јол-јорыкка атанган автопоездте кардиолог, онколог, хирург, невролог, УЗИ-диагностиканыҥ врачы, балдардыҥ врач-кардиологы, офтальмолог, рентгенолог ло ӧскӧ дӧ врачтар иштейт. Автопоездтиҥ бригадазына аймактардыҥ улузы керексиген врачтар база кийдирилген. «Медболуштыҥ мындый эп-сӱмезиниҥ шылтузында су-кадыкты корыырындагы айалганы јакшы јанындӧӧн кубултар арга болорына бӱдедим. Бисте керектӱ јазалдар бар, эҥ артык специалисттер талдалган» — деп, хирург-онколог Александр Хряпенков јол-јорык башталар алдында айткан. «Су-кадык» деген автопоездте флюорография, мобильный ФАП, УЗИ аппарат, электрокардиограф, лабораторный ла рентгенологический шиҥжӱлер ӧткӱретен јазалдар ла ӧскӧ дӧ не-немелер бар.

Медколледжтиҥ волонтерлорыныҥ адынаҥ Арина Архипова удурумга башчы О. Хорохординге олорго профессионалдарла иштеер арга тӧзӧгӧни учун быйанын айткан. Олег Леонидович дезе бу баштаҥкайды јӧмӧгӧн улуска база быйанын айдып, мынайда темдектеген: «Улуска болужыгар, бис дезе слерге болужарыс».

Бу автопоездтиҥ ижи озолондыра темдектелгени аайынча Кӧксуу-Оозы аймактаҥ башталган. Јаан изӱ айдыҥ 8-10 кӱндериниҥ туркунына врачтар улустыҥ су-кадыгын шиҥдеерин ле медболуш јетирерин Кӧксуу-Оозы, Амур, Катанду јурттарда ӧткӱрген — аймактыҥ тӧс эмчилигинде ле участковый эмчиликтерде. Врачтар кандый кӱнде кандый јуртта иштеери керегинде јетирӱ аймактыҥ эл-јонына озолондыра эдилген. Оныҥ да учун јуугында јурттардыҥ улузына ӧйди келиштиртип, ол јурттарга келген врачтарга баштанар арга болгон.

Текшилей алза, аймактыҥ 20-неҥ кӧп јурттарыныҥ улузы врачтарга баштанган. Орто тооло кажы ла врач кӱнине 60-70 кижинеҥ кӧргӧн, иштиҥ графиги ныкта болгон деп айдарга јараар. Бастыра 2,5 муҥнаҥ кӧп улус врачтарга баштанган. Јурттардыҥ кӧп улузы калганчы канча јылдардыҥ туркунына гинеколог, маммолог, офтальмолог врачтарга баштапкы катап баштанганы јарталган. Јаш балдарды невролог ло кардиолог врачтар шиҥдеп кӧргӧн. Врачтар улустыҥ су-кадыгыныҥ айалгазын шиҥдеп кӧрӧлӧ, диагноз тургузып, оору-јоболдоҥ мынаҥ ары канай эмденерин јартап берген. Оорузы јаан эмезе патологиялу улусты аймактыҥ эмезе республиканыҥ эмчиликтериндӧӧн стационарный эмденишке аткаргандар.

Врачтарга, фельдшерлерге, медсестраларга ла пациенттерге јаан болушты волонтерлор — Горно-Алтайсктагы медицинский колледжтиҥ студенттери јетирет. Олор керектӱ учуралдарда оору улусты ӱйдежип, документтер јазаарына болужат. Кӧксуу-Оозы аймактыҥ эмчилигиниҥ баш врачы Светлана Адыбаеваныҥ айтканыла, јербойыныҥ улузы специалист-врачтарды энчикпей сакыгандар. Улуска эртеледе диагностика ӧткӱрери ле оору улусты аҥылу эмчиликтерге аткарганы ас эмес учуралдарда олордыҥ оору-јоболын эртеледе эмдеп салар аргалар берет деген. «Јербойыныҥ эл-јоны мындый медболуш тӧзӧлгӧнине сӱӱнип, алкыш-быйанын айдат. Чындап та, канча ла кире кӧп улус медшиҥжӱни ӧтсӧ, улуска анча ла ок кире јакшы болоры јарт. Медболуштыҥ бу ӱлекери мынаҥ да ары иштезин деп кӱӱнзейдис» — деп, ол айткан.

Светлана Альбертовна мындый ӱлекер олордыҥ аймагына сӱрекей керектӱзин темдектеген. «Бисте анестезиолог, кардиолог, невропатолог јетпейт. Автопоездле келген коллегалар кичеенип иштеген, калганчы кӱнде олор эҥирдиҥ тогус саадына јетире иштеген. Чынынча айтса, иш ныкта болгон учун олорло јазап куучындажарга ӧй дӧ јетпей калган. Специалист врачтарды ишке тартып аларына јӧмӧлтӧ-болуш болорына, «Земский врач» ла «Земский фельдшер» деген программаларга тыҥ иженедис» — деп, ол куучындаган.

«Автопоездтиҥ эмчилери бистиҥ участковый эмчиликте иштеерде, бир ле кӱнниҥ туркунына тогус јурттаҥ 1000 кире кижи медшиҥжӱни ӧткӧн. Кезик улус медшиҥжӱни эки эмезе ӱч врачта ӧдӱп ийген. Мен, врач кижи, иш мынайда тӧзӧлгӧнине сӱӱнедим. Бистиҥ аймакта бир ле гинеколог, бу учуралда мындый специальностьту эки врач медшиҥжӱ ӧткӱрген. Кӱӱнзеген улус медшиҥжӱни ӧдӱп ийди. Онколог бир кижи кату оорула оорып турганына серемјилеп, оны республикан эмчиликтӧӧн аткарган. Кардиолог Мира Николаевна Кабаковага јаан јӱк келишкен. Врачтарды кичееп јӱрер керек» — деп, Амурдагы участковый эмчиликтиҥ јааны Тамара Волкова айткан.

Автопоезд јаан изӱ айдыҥ 11-13 кӱндеринде Кан-Оозы аймакла јоруктап, бойыныҥ албаты-јонго тузалу ижин улалткан. Кан-Оозыныҥ тӧс эмчилигиниҥ ле республиканыҥ эмчилигиниҥ врачтары аймактыҥ Кайрукун, Чаргы-Оозы ла Кан-Оозы јурттарында оору улусты кӧргӧн. Ӱч кӱнге специалисттер 2 муҥнаҥ ажыра улусты шиҥдеген, ол тоодо 454 кижи – УЗИ, 19 кижи ФГ ӧткӧн. Врачтарга келген бир де кижи ајару јок артпаган, керексиген ончо улуска ӱзеери шиҥжӱлер ӧткӱрилген.

Бу иштиҥ турултазында 4 балага медицинаныҥ федерал тӧс јерлеринде операция эдери керектӱзи јарталган, олор республикан эмчиликте јадарына аткарылган ла олорго медицинаныҥ бийиктехнологиялык болужын аларына квота јазалар. Баштапкы ла катап ДЦП-лу бир, талгак оорулу бир ле ЗРП-лу бир бала јарталган. Бир бала аймактыҥ, бирӱзи республиканыҥ эмчилигине аткарылган. Аймактыҥ эмчилигине тургуза ла эки пациент јатыргызылган, бирӱзине терапевтте ле тӱрген болуш јетирилген. Тӧрт кижини республикан эмчиликке јатырар сурактыҥ аайына чыккандар. Гинекология оорулу – 6, хирургия јанынаҥ оорулу – 20, неврология оорулу 15 кижи планла очередьке туруп эмденери, 8 кижи МРТ-га барары јарадылган. Кату ооруга серемјилӱ 18 кижи ӱзеери шиҥжӱ ӧдӧр, 1 кижиниҥ оорузы ойто кыймыктанганы јарталган. Эмчектеринде оорулу 10, кыймазында оорулу 5, ӧскӧ дӧ оорулу 2 кижи јарталган. 5 кижиниҥ бӧӧрӧктӧринде оорузы јетире шиҥделери ле бийик технологиялу эмдеш болоры јарадылган. Урология оорулу пациентке приемдо ло тӱрген болуш эдилген. 3 јаан эмес операция, 5 пунктуационный биопсия, 3 ректоскопия эдилген.

Кан-Оозы аймактыҥ јааны Эжер Ялбаков ло јурт јеезелердиҥ јаандары республикан специалисттерге иштеерге ле кӧп улусты кӧрӧргӧ ончо айалгаларды тӧзӧгӧн.

Медиктердиҥ ижиниҥ турулталарынаҥ кӧргӧндӧ, мындый текши шиҥжӱлердиҥ ыраак јурттардыҥ бойыныҥ ооруларын сеспей де јӱрген улузына јаан учурлу болгоны јарталат. «Јурттарда кардиолог, эндокринолог, онколог, стоматолог ло ӧскӧ дӧ специалисттер једишпейт. Олорго кӧрӱнерге улуска аймактыҥ, керек дезе каланыҥ да эмчиликтерине барарга келижет. Је онызы анчада ла каргандарга кӱчке келижет. «Су-кадык» автопоездтиҥ шылтузында кӧп улус врачтарга кирип, ооруларын таптырган. Бу ӱлекер мынаҥ да ары улалар деп иженедим» – деп, Кӧзӱлде Д. Т. Тоедовтыҥ адыла адалган школдыҥ директоры Ай-Сулу Ябыева айткан.

«Бӱгӱнги кӱнниҥ медјепселдериле тегинге шиҥжӱледер арга болгоны јакшы. Бистиҥ јуртта ла аймакта ондый арга јок. Бис јуртыста ла анализтер табыштырып, врачтардаҥ эмденер шӱӱлтелер алганыс јаан учурлу» – деп, Кайрукунныҥ орто ӱредӱлӱ школыныҥ директоры Ольга Фирсова айткан.

Чаргы-Оозыныҥ јурт јеезезиниҥ техишчизи Светлана Тескенекова шӱӱлтезин база айткан: «Бу сӱреен јакшы баштаҥкай, оны улалтар керек. Мындый ишти јылдыҥ ла ӧткӱрер керек. Аймактардыҥ улузына ресэмчиликке једерге кӱч. Келер ӧйдӧ балдардыҥ да, јаан улустыҥ да стоматологторы келзин деп кӱӱнземел. УЗИ-ни тӱрген ӧттим, кардиолог сӱреен јакшы врач. Бастыра врачтар тӱжине ле ајарулу иштеп, кӧп улусты кӧргӧн. Кемге тыҥ керек болгон – ол шиҥжӱни ӧткӧн. Мындый поезд учун јаан быйанды удурумга башчы Олег Леонидович Хорохординге айдар кӱӱним бар. Ишти мынаҥ да ары улалтсын деп кӱӱнземелим айдадым».

Кайрукунныҥ пенсионери Анатолий Кошкаров: «Бу керекти мен јакшы деп айдарым. Кӧп лӧ улус шиҥжӱ ӧткӧн. Улус Кӱмӱр-Оозынаҥ ла коштойында алты јурттаҥ келген. Мен врачтардыҥ улуска јакшы кӱӱндӱ, ајарыҥкай болгонын темдектейдим. Мен кӧп врачтарга кирерге амадагам, 4 специалистте болдым. Меге јеткен. Мындый керекти кӧптӧҥ ӧткӱрери учурлу, улуска ол сӱреен керек, кӧп улустыҥ калага једер аргазы јок».

Текши алар болзо, су-кадыкты корыыр бӧлӱкте врачтар бригадаларла јербойына барары элбеде тузаланылат. Специалист-врачтардыҥ мындый јол-јорыктары јербойында мынаҥ да озо болгон. Је быјылгыдый јаан бригада баштапкы ла катап јол-јорыкка барган.

Медјеткилдешти јербойында мынайда элбек кеминде тӧзӧгӧни бастырајандай тузалу болгоны јарт. Темдектезе, кезик оору улус ыраак ла једерге кӱч јерлерде јадат. Олордо су-кадыгыныҥ айалгазы коомой болгонынаҥ улам республикан эмчиликтӧӧн врачка келер арга болбойт. Кезик учуралдарда улуста јол-јорыкка барарына керектӱ акча-манат та јанынаҥ кызалаҥдар боло берет. Оноҥ база бир курч сурак: јурт јердеҥ келген кижи кезик врачтарга ол ло тарыйын кирип болбойт. Врачка талон келишпей калар, очередьке турар, оноҥ канча кире ӧй сакыыр керек… А бу учуралда дезе ол ло врачтар јурттарга бойлоры келген. Чындап та, оору-јоболго алдырткан улуска мынаҥ јакшы не керек!

Автопоездле колбулу тӧзӧмӧл сурактар јанынаҥ айтса, аймактардыҥ башкартулары келген автопоездтиҥ улузын конор-амыраар јерле, аш-курсакла, оору улусты врачка транспортло экелерин, медјазалдарды электроотко колбоорын јеткилдеер учурлу.

Кан-Оозы аймактыҥ кийнинеҥ бу автопоездтиҥ бригадазы јаан изӱ айдыҥ 21-чи кӱни кирезинде Кош-Агаш, Улаган аймактар јаар барары темдектелген. Куран айда дезе јол-јорык Оҥдой, Шабалин, Чой ло Турачак аймактарла, сыгын айда Чамал ла Майма аймактарла болор.