Тергеениҥ ӧзӱминиҥ программазы белетелет

19.07.2019

АР-дыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин экспертный советтиҥ јуунын ӧткӱрген. Анда тергеениҥ јонјӱрӱм-экономикалык ӧзӱминиҥ программазын тӧзӧӧри шӱӱжилип кӧрӱлген.

Јуунды ачып тура, Олег Хорохордин эл-јон ортодо опрос-шиҥжӱ текшилей ӧткӱрилет, Ӧзӱмниҥ тӧс јериниҥ филиалдары аймактарда ачылып јат деп айткан. Оныҥ аҥылаганыла, улус ӧмӧ-јӧмӧ иш-керекте эрчимдӱ туружат. Онызы программа чындап та албатылык болорына камаанын јетирер, ого эл-јонго амыр бербей турган сурактарды кийдирер ле олорды аайлаштырар аргаларды чокымдап берер деген.

АР-дыҥ Ӧзӱмниҥ тӧс јериниҥ экспертный ууламјызыныҥ башкараачызы Светлана Буйдышеваныҥ јартаганыла, тергееде улустыҥ шӱӱлтелерин уккадый арга баштапкы ла катап тӧзӧлгӧн. «Азыйда чек башка болгон — озо баштап документ бичилетен, оныҥ кийнинеҥ оны эл-јонло кожо шӱӱжип баштайтан ла ого тӱзедӱ-кожулталар эдетен» — деп, ол айткан.

Экспертный советтиҥ јуунында кӧрӱлген баштапкы сурак јурт ээлемниҥ ӧзӱми керегинде болгон. Јурт ээлемниҥ Горно-Алтайский НИИ-зиниҥ ветеринария аайынча лабораториязыныҥ јааны, Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ профессоры Виктор Марченконыҥ темдектегениле, бу бӧлӱк билим тӧзӧлгӧ јогынаҥ ӧзӱм алынып болбос. Темдектезе, тургуза ӧйдӧ Алтай Республикада малдыҥ угын јарандырары, азырал белетеерин ӧскӱрери јанынаҥ ишти тыҥыдары, мал-ашты кичееп ӧскӱрери аайынча сурактарга аҥылу ајару эдер керек деген.

Эксперттиҥ шӱӱлтезиле, малдыҥ азыралына азырал кошмокторды тузаланза, малдыҥ продукция берер аргалары 10-15 процентке бийиктеп јат. Је бу ишти кӱч айалгаларга алдырткан кажы ла ээлемде эмезе бӧлӱк ээлемдерге таҥынаҥ, олордыҥ айалгаларына келиштирте ӧткӱрер керек.

«Мал ӧскӱрерине аҥылу кошмокторды јербойында эдип чыгарар арга бар, ол тушта оныҥ баазы да јабыс болор. Анайда ок ӱзеери арбынду чыгымдар да эдилбес, бистиҥ ээлемдерди чыҥдый азыралла јеткилдеер арга да болор эди. Оны канайып эдерин, кандый инвесторды тартып алар арга бар болгонын кӧрӧли. Јурт ээлем — Алтай Республиканыҥ ӧзӱминиҥ тӧс тӧзӧлгӧзи, бу бӧлӱктиҥ ӧзӱминиҥ тӧс ууламјылары программага кыйалта јогынаҥ кийдирилер» — деп, Олег Хорохордин айткан.

Аҥылу ајару республиканыҥ аймактарында мини-цехтер, бойыныҥ тереҥ переработказын тӧзӧӧрине эдилген. Тургуза ӧйдӧ јербойындагы ээлемдер бойыныҥ сырьезын јеҥил баала садып ийет, анайып алган кирелтениҥ кеми де ас болот. Јурт ээлемниҥ Горно-Алтайский НИИ-зиниҥ башкараачызы, биологический билимдердиҥ кандидады Серафима Сыеваныҥ шӱӱлтезиле, аҥылу ајаруны эксклюзивный продукцияга эдер керек, темдектезе, аҥныҥ, јылкыныҥ ла сарлыктыҥ эдинеҥ аҥылу аш-курсак белетеерине.

Анайда ок јуунда аҥ ӧскӱрериниҥ сурактары јанынаҥ элбек кемдӱ эрмек-куучын ӧткӧн. «АлтайБиоПант» СППК-ныҥ председатели, ветеринарный билимдердиҥ кандидады Наталья Бессонова бу бӧлӱктеги сурактар керегинде куучындаган. Оныҥ темдектегениле, укту тындулар гран ары јанында јаан сурууда. Темдектезе, былтыр 300 тын аҥды Белоруссиядӧӧн апаргандар. Аҥныҥ консервированный мӱӱстери озо ло баштап Китай ла Тӱштӱк Корея јаар экспортко аткарылат. Башка-башка бӱдӱм БАД-тар (биологически активные добавки) эдип чыгарары там ла элбейт.

«Сырьеныҥ экспорты — ол јакшы керек. Је бистеги элбек кемдӱ ичбойындагы рынокты бойы белетеп, эдип чыгарган продукцияла толтырар аргалар бар. Јаҥыс ла продукцияныҥ кемин элбедер ле оныҥ чыҥдыйын бийиктедер эмес, је анайда ок бу бӧлӱкте јаҥыларын сананып табар, эдер керек» — деп, Олег Хорохордин бойыныҥ шӱӱлтезин айткан.

Россияныҥ пенсионерлериниҥ биригӱзиниҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ башкараачызы Константин Иванов агаш ээлемле колбулу сурактарга ајару эткен. Оныҥ темдектегениле, тергеениҥ лесосечный фондында айалганы аайлаштырар керек. Ого ӱзеери агаш-таш ортозында болгон ӧрттӧр агаш ээлемге јаан чыгым экелет, оныҥ да учун јаҥы камылган ӧрттӧрди ӧйлӱ-ӧйинде илезине чыгарып, тӱрген ӧчӱрер керек. Јаан курч сурак — агаш ээлемниҥ јолдоры јок болгоны, мынаҥ улам агаш белетеерин јаҥыс ла кыш ӧйинде ӧткӱрерге келижет.

Агаш ээлем керегинде айдып тура, Алтай Республиканыҥ депутады Константин Криворученко бистиҥ агаштарла бай республиканыҥ улузына агаш продукцияны одоштойындагы Бийсктеҥ садып алганы јеҥил болот деген. Нениҥ учун дезе республикада электроэнергияныҥ кеми кирелӱ ле баазы бийик, оныҥ да учун не-немелердиҥ баалары бийик болот.

«Биске агаштары кӧп эки аймактыҥ — Турачак ла Чой аймактардыҥ ээлемдерин бир предприятие эмезе кооператив эдип тӧзӧӧр керек. Бу иш чокым ууламјылу ӧткӱрилер, тереҥ переработка тӧзӧлӧр учурлу. Инвесторды табары кӱч керек эмес деп бодойдым. Ол тушта айалга кубулза, агаш белетееринде иштеп турган улус, бӱткӱл јурттар иш ле кирелте јогынаҥ артпас» — деп, Олег Хорохордин бойыныҥ шӱӱлтезин айткан.

Сибирьдиҥ тӧс ботанический садыныҥ Алтайдагы «Горно-Алтайский ботанический сад» деген филиалыныҥ директоры Алтынай Ачимова эм ӧлӧҥдӧр, анчада ла ас туштап тургандары тургуза ӧйдӧ јаан сурууда болгоны керегинде айткан. Ботанический садтыҥ специалисттери сырьеныҥ кеми канча кире болгонын чокымдаарына, эм ӧзӱм болуп турган алтын тазылды ӧскӱрериниҥ технологиязын айдып берерине, гастрономический туризмниҥ ӧзӱмин јӧмӧӧргӧ, национальный кухняларда јербойыныҥ кандый ӧлӧҥ-чӧбин тузаланарын јартап айдып берерине белен деген.

Јуунныҥ учында Олег Хорохординниҥ темдектегениле, бастыра шӱӱлтелер Алтай Республиканыҥ ӧзӱминиҥ программазын белетеер тушта ајаруга алылар. «Бис арбынду турулталар экелгедий тӧс ууламјылар јанынаҥ эрчимдӱ иштеерис, озо ло баштап эл-јонныҥ јадын-јӱрӱмин јакшы јанындӧӧн кубултатан ууламјылар аайынча» — деп, ол адакыда айткан.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина