Алтайдын Чолмоны

Аба-Јышта туулган эмчи

23.07.2019

2019 јылдыҥ јайы Россия Федерацияныҥ нерелӱ эмчизи, республикан эмчиликтиҥ эмчи-онкологы, эҥ бийик категориялу хирург Роза Макаровна Пустогачевага сӱреен байлык болгонын темдектеер керек. Ол Алтай Республиканыҥ эмчилериниҥ ассоциациязыныҥ кӧрӱзиниҥ «Профессиязына чындык болгоны учун» деп номинациязында јеҥӱ алган, Медицинаныҥ ишчилериниҥ кӱнине учурлалган кӧдӱриҥилӱ јуунда ого агару килемјиниҥ ӱспекчизин (свечазын) табыштыргандар. Су-кадыкты корыырында нерелӱ иш бӱдӱргени, јондык иштерде эрчимдӱ туружып, бийик кӱӱн-табын кӧргӱскени учун республиканыҥ эҥ бийик кайралы — «Таҥ Чолмон» орденле кайралдатты. Јаан изӱ айдыҥ 11-чи кӱнинде Роза Макаровнага 80 јаш толгон. Бу 80 јылдыҥ бежен јылы медицинага берилген.

Ыраак јурттыҥ кызычагы

Роза Макаровна Турачак аймактыҥ ыраак Курмач-Байгол јуртында 1939 јылда чыккан. Ол билезинде эҥ оогожы болгон. Курмач-Байгол ыраак та јурт болзо, ол совет ӧйдӧ анда колхоз то, школ до иштеген. Анда бистиҥ Роза да, оныҥ ага-карындаштары, эје-сыйындары да ӱренгендер. Адазы эрте божоп каларда, энези балдарын јаҥыскан ла  чыдадып салган. Роза Пустогачеваныҥ эске алынганыла болзо, энези кату, омок ло чындык кижи болгон. Балдары оныҥ сӧзин угуп, айылдагы ончо иштерди теҥ-тай бӱдӱргилейтен.

7-чи класстыҥ кийнинеҥ Роза Макаровна Горно-Алтайсктагы национальный школго ӱренерге келген. Оны божоткон кийнинеҥ ол тӧрӧл јуртына бурулып, бир јыл иштеген. Ол тушта мында фельдшер Василий Чеконов деп кижи болгон. Ак халат кийген ле интеллигент бӱдӱмдӱ бу кижи јаантайын бичик тудунып кычыратаны Розаныҥ эмди ле санаазында артып калган. Ол кысты комсомолдордыҥ јуунына келбей туруҥ деп арбанып та туратан. Јурт фельдшерди кӧрӱп, Роза Макаровна бойыныҥ јӱрӱмин медицинала колбоор деп шӱӱген. Анайып, ол Барнаулдагы медицинский институтка ӱренерге кирип јат, оны 1965 јылда божоткон.

Улу улусла кожо

Институттыҥ кийнинде Туулу Алтайга јанып келерде, Р. М. Пустогачеваны Чойдогы участковый эмчиликте иштезин деп аткаргандар. Мында хирург керек болгон. Ол тургуза ла ишке кӧмӱле берген. Операцияларды эдип, кӧп улуска болушкан. Бала табар улуска јаантайын болужын јетиретен. Эмди, ол ӧйлӧрдӧҥ бери кӧп ӧй ӧткӧн кийнинде, Роза Макаровна јурт эмчиликте баштапкы јыл иштеген ӧйди «мениҥ эҥ артык университедим болгон» деп эске алынат.

База бир јыл ӧткӧн кийнинеҥ Роза Макаровнаны бу эмчиликти башкарзын деп кӧстӧгӧндӧр. Экинчи јылдыҥ кийнинеҥ јиит специалист ӱредӱзин ординатурада улалткан. Ол Барнаул каланыҥ эҥ артык клиниказында – темир јолдыҥ эмчилигинде иштеп јат. Мында АГМИ-ниҥ хирургия кафедразыныҥ башкараачызы, медицинский билимдердиҥ докторы, профессор Израиль Исаевич Неймаркла кожо иштеп, оноҥ јакшынак ӱредӱ алган.

Качан Роза Макаровна Туулу Алтайга јанып келерде, оны республиканыҥ (ол тушта областьтыҥ) хирургия бӧлӱгинде иштеерге аткаргандар. Мында бу бӧлӱкти база бир атту-чуулу кижи, СССР-дыҥ албаты эмчизи Анатолий Михайлович Гоман кӧп јылдардыҥ туркунына башкарган. Шак ла бу эмчиликте доктор Пустогачева ондор тоолу јылдардыҥ туркунына иштеген. Анатолий Гоман јиит хирургты аҥылап, оныҥ јайалтазын темдектеген.

—Мен, ондый ыраак деремнедеҥ чыккан кижи, тууразынаҥ бир де болуш јогынаҥ бистиҥ эмчиликтиҥ хирургия бӧлӱгинде, Анатолий Михайлович Гоманныҥ башкартузыла иштеп баштаганым учун салымыма быйаным айдадым. Мен Иван Васильевич Першинле, Елизавета Васильевна Товстолуцкаяла, Сергей Георгиевич Толмачевло, Антонина Яковлевна Артемовала, ӧскӧ дӧ јарлу специалисттерле кожо иштеерге келишкениле оморкойдым. Мениҥ билеримле, Анатолий Михайлович кемге де тургуза ла таҥынаҥ операция эдерге јӧбин бербейтен, је мени бир-эки ле катап кӧргӧн кийнинеҥ јарадып ийген эди — деп, Р. М. Пустогачева куучындайт.

Туулу Алтайды бийиктеҥ

Бистиҥ геройдыҥ биографиязыныҥ јаан эмес те болзо, је јаркынду бӱги оныҥ Горно-Алтайсктагы санавиастанцияныҥ борт-хирургы болуп иштегениле колбулу. Тӱрген медицинский болушты авиация ажыра Горно-Алтайский автоном областьтыҥ бастыра толуктарында јаткан оору улуска јетирип туратандар. Роза Макаровнаныҥ эске алынганыла, бу иш кӱч ле каруулу болгоныла аҥыланган. Кандый ла ӧйдӧ — байрам да болзо, таҥ эртен тура эмезе орой эҥир де тушта алдыртуга учарга келижетен. Је эмчиниҥ санаазында јаҥыс ла уур-кӱч иш арткан эмес, ол Туулу Алтайдыҥ јаражын, учар куш чылап, бийиктеҥ ајыктап, кайкайтан. Ол ло Ӱч-Сӱмердиҥ јаныла, Алтын-Кӧлдиҥ ӱстиле канча учпады деер.

«Кем де оны эдер учурлу…»

Бистиҥ талада онкологиялык службаны тӧзӧӧринде Роза Макаровна Пустогачева эрчимдӱ турушкан. 60 јылдардыҥ учы јаар су-кадыкты корыырында јаан ајару онкология ооруларла тартыжарына эдилген. Областной эмчиликтиҥ хирургия бӧлӱгинде онкологический орындар тургускандар. Шак ла оноҥ онкологияныҥ тӧс јери тӧзӧлип башталган. Анайып, бистиҥ эмчиниҥ ижиниҥ тӧс ууламјызы онкологияла тартыжары боло берген. Нениҥ учун? Роза Макаровна тегин ле сӧстӧрлӧ каруузын јандырат: «Кем де оны бӱдӱрер учурлу не».

1997 јылдаҥ ала 2001 јылга јетире ол республикан эмчиликтиҥ онкология бӧлӱгин башкарган. 2009 јылда бӧлӱкти онкологияныҥ тӧс јери эдип кубулткандар.    Р. М. Пустогачева бӱгӱн де анда иштеп јат.

Тартыжу улалат

—Онкология — ол јаан оору. Мында эмдиги медицинаныҥ да чыдалы јетпей барат. Рак кемниҥ де јӱрӱмин апарып турганына темигер арга јок – деп, Роза Макаровна ачурканат. Эмдиги ӧйдӧ диагностикага јаан ајару эдилип турган учун, ооруны башталарында ла эрте табып, јартап ийгени оны эмдеп ийер арга тӧзӧйт, оныҥ шылтузында кӧп улустыҥ јӱрӱми аргадалат.

—Качан эмдеген улузым оромдо туштап ла танып: «Слер мени операция эделе аргадаганыгар, санаарга кирет пе?» — деп сураганда, сӱӱнедим. Чын, эмдеген ончо улусты таныырга кӱч эмей, је кижи су-кадыгын орныктырганы, ракты јеҥгени јаан учурлу не — деп, Р. М. Пустогачева айдат. Оныҥ сӧстӧриле болзо, онкологияла тартыжарында јаан ајару  су-кадыкты корыырыныҥ баштамы звенозына, јербойындагы эмчи-терапевттердиҥ ижине эдилер учурлу. Андый јеткерлӱ тижикти бойыныҥ ӧйинде табып, эрте эмдеп баштаза, су-кадыкты ойто орныктырып алар арга бар.

Эмчиниҥ темдектегениле, калганчы ӧйлӧрдӧ онкологияла оорып баштагандардыҥ тоозы кӧптӧп јат. Онызы улустыҥ јӱрӱми бир канча узап баштаганыла, ракты эрте јартап турганыла колбулу боло берди. Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозы ла онкологиялык службазы бу айалганы оҥдолторы јанынаҥ бир ууламјылу иш бӱдӱрип баштаган. Онкологиялык ооруларла тартыжары — «Су-кадыкты корыыры» деп национальный ӱлекер аайынча бӱгӱнги кӱнде Алтай Республикада иштеп турган талалык ӱлекерлердиҥ бирӱзи болуп јат.

Килемји, болуш, ченемел

Качан кижи тыҥ оорып баштаза, тымуга алдырган улус ла олордыҥ тӧрӧӧн-туугандары Роза Макаровнага баштангылайт. Ол оору улусты токынадып, јӧмӧп, эмденерге баштандырып билер кижи. Онызы бийик профессионал болгоныныҥ темдеги ине.

—Онкологияла оору улусла куучындажып билер керек, кӧп улус мындый диагнозко бӱдер де кӱӱни јок. Оныҥ учун андый кижини јӧмӧп, канча ла кире јарт эдип јартаарга албаданадым, кезикте кокырлап та ийгени тузалу, кату да айдарга келижет. Канайда куучындажары ол эмчиниҥ ченемелинеҥ камаанду — деп, эмчи айдат.

—Эмчи-онкологтыҥ ижин талдап алганыгар учун эмди бойоорды бурулабайдыгар ба? — деп суракка Роза Макаровна каруузын токыналу јандырат:

—Бурула да, бурулаба  да — бу јолды ӧдӱп койгомдо, эмди кандый куучын, ӧскӧ јол болор эмес.

50 јылдаҥ ажыра бойыныҥ јӱрӱмин ол чындык, каруулу ла улуска тузалу ӧткӱрген. Бу кижини кӧрӱп, мындый ат-нерелӱ улус Туулу Алтайыста чыгып, иштеп турганы  учун јолду оморкойдыс.

«Бис ончобыс оныҥ ӱренчиктери»

Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ штатта эмес баш онкологы, республикан эмчиликтиҥ онкологиялык тӧс јериниҥ јааны Алексей Сараев:

—Роза Макаровна Пустогачева — Алтай Республиканыҥ эҥ ченемелдӱ онкологы, бистиҥ таланыҥ эҥ ченемелдӱ эмчилериниҥ бирӱзи. Ол Барнаулдагы медициналык институтты баштапкы божоткондордыҥ тоозында адалат. Шак оныҥ кӧзинче  ле бисте онкологиялык служба тӧзӧлип ле ичкери ӧзӱм алынган. Ол кӧп тоолу јиит эмчилерди таскаткан, бис ончобыс оныҥ ӱренчиктери.

Бис эмдиге ле јетире Роза Макаровнага иш аайынча баштанадыс, ол јаан тоомјыда јӱрет.

Тӧс јердиҥ ӧмӧлигиниҥ адынаҥ бистиҥ коллегага онкологиялык службага эткен јакшынак керектери, профессионализми, јолду јакылталары, чындык болгоны учун быйанду сӧстӧристи айдадыс. Јакшы ла јӱрӱгер, кару Роза Макаровна!

Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозы, Алтай Республиканыҥ эмчилериниҥ ассоциациязы, республикан эмчилик ле таланыҥ ончо медициналык ӧмӧликтери Роза Макаровна Пустогачеваны юбилейиле уткып туру! Ижигер учун Слерге, Роза Макаровна, јаан быйан болзын! Су-кадыгар бек болзын, бастыра темдектеген пландарыгар ла амадуларыгар јӱрӱмде бӱтсин. Једимдер, ырыс, сӱӱнчи кӱӱнзейдис, Слерге кару улустыҥ јылузы ла ајарузы јетсин!