Алтайдын Чолмоны

Диплом баазын јылыйтат па?

26.07.2019

Ишке кычырган јарларда кӧбизинде ле келер ишчиниҥ чокым специальнозыныҥ ордына квалификациязы кандыйы – иштеп билери ле иште аайланары – некелет. Бийик ӱредӱниҥ дипломы баазын јылыйтат па? Компаниялар нениҥ учун вузтарда ӱредӱниҥ чыҥдыйын коомой деп айдыжат? Университеттердиҥ программалары канайда кубулар? Ол керегинде куучын Квалификациялардыҥ ӧзӱминиҥ национальный агентствозыныҥ генеральный директоры Александр Лейбовичле ӧдӧт.

– Александр Наумович, «дипломду» кандый профессиялар удабас јоголор? Ол тоодо юристтердиҥ де јоголор дежет?

– Вузтардыҥ программалары элбек профильдерлӱ, је берилип турган квалификациялар иштиҥ рыногында чокым керексиштерге келишпей де јат. Колледжтердиҥ ле техникумдардыҥ иштиҥ рыногыла, производстволо колбулары јуук болгоны јаҥжыгып калган. Оныҥ да учун олордо ӱредӱ рынокло колбулардаҥ улам кӧп кубулып туру. Бийик ӱредӱде дезе, кубулталар кӧбизинде технологияларда кубулталардаҥ, онойдо ок экономиканыҥ јаан бӧлӱктеринде ӧзӱмнеҥ камаанду болот.

Вузтарды божоткондор, анчада ла бакалаврлар, ишбереечилер олорды предприятиелеринде кайда иштедерин јазап оҥдобой тургандарынаҥ улам, иш таппай турулар. Оныҥ учун бийик ӱредӱниҥ дипломыла кожо выпускник профессионал квалификация алар учурлу. Је оныҥ квалификациязы, тегин ишмекчилердийине кӧрӧ, элбек болор учурлу. Онызы вузтарда белетештиҥ ууламјыларын јаҥыртарын некеердеҥ айабас.

– Темдектезе, инженерлерди алалы: олорды цифрага кӧчкӧниле колбой такыптаҥ ӱредер бе?

– Кыйалта јоктоҥ. Белетештиҥ профильдери кубулар учурлу, је бу иш чокым иш, оны вузтар бойы ӧткӱрер.

– Кубулталар јаҥы технологияларла колбулу ба?

– Эйе. Кажы ла кижиге таныш кандый ла профессияны алыгар – стоматолог эмезе хирург. Медицинада технологиялар тыҥ кубулган: 3D-проекциялар, наноматериалдар тузаланылат, айдарда, јаҥы квалификациялар керек. Эйе, профессия бойы кубулбайт, оныҥ технологиялары кубулат. Ортодонтко он јыл кайра ӱренген, бӱгӱн де ӱренер, је ӱредӱлӱ программада ӧйдиҥ некелтелериле јаан кубулталар болот.

– Слер профквалификация керегинде айдадаар. Је бастыра улус ол не билбес.

– Ол компетенциялардыҥ (иштеп билериниҥ, ишке темиккениниҥ, иштеги ченемелдиҥ, билгирлердиҥ) тооломы, олор иштеер јерлердиҥ чокым некелтелериле, иштиҥ бӧлингениле колбулу. Бу компетенциялар дезе квалификация керегинде окылу кере бичикле быжулалар ла профбирликте некелтеде болор учурлу. Ол бийик ӱредӱниҥ дипломына тӱҥей. Јаҥыс дипломды ӧй ӧткӧн кийнинде ойто быжулабай јат, квалификацияны дезе быжулаар керек.

Темдектезе, качан да педагогтыҥ дипломын алганаар, је аргачы боло бергенеер ле калганчы кӱнге јетире јакшы иштегенеер. Аргачылыгар јайрадылган, слер школго бурыларга санандаар: педагогтыҥ дипломы колдо. Је ондый болбос. Профессионал ченелте ӧдӧргӧ, квалификацияны быжулаар керек болор.

– Бӱгӱн кандый профессиялар квалификацияны быжулаарын некейт?

– Бийик каруулу профессиялар. Јонјӱрӱмдик бӧлӱкте ол озо ло баштап врачтыҥ ла ӱредӱчиниҥ профессиялары, техника бӧлӱкте – техногенный чочыдуларла колбулу иштер.

– Национальный агентство быјыл аргачылыктыҥ некелте-керексиштерин ӱредӱлӱ программаларла јуукташтырарга мониторинг баштады. Ол канайда ӧдӧр?

– Учурлузы – бис мониторингти баштапкы ла катап профессиялар кеминде ӧткӱрбей, чокым квалификациялардыҥ кеминде ӧткӱрип јадыс. 90-чы јылдардыҥ тӱӱкизинде рыноктоҥ юристтер, экономисттер једишпей турганы керегинде јаан табыш болгонын ончолоры билер болор. Кӧп вузтар ол тушта бойлорыныҥ программаларын кубулткан. Кӧп-кӧп специалисттер боло берген, је олорло ишбереечилер болорзынбай турганы јарталган.

– Вузтар аргачылыктыҥ ла предприятиелердиҥ керексиштерин чокым билер учурлу ба?

– Кыйалта јогынаҥ. Бӱгӱн кӧп бӧлӱктерде профессионал квалификациялардыҥ советтери иштейт – јетирӱлердиҥ технологияларында, машиностроениеде, акча-манаттыҥ рыногында, нанотехнологияларда, ЖКХ-да ла ӧскӧлӧринде. Олор вузтарла колбу тудуп, эрчимдӱ иштейт.

– Квалификацияга кемнеҥ де камааны јок баа берер система эрчимдӱ јол алынат. Ол вузтардагы госченелтелерле коштой канай ӧткӱрилер?

– Бис пилотный ӱлекерле – студенттердиҥ уч-турулталу аттестациязын ла профессионал квалификациязын быжулаарын јаба ӧткӱрериле – иштейдис. Ондо 11 бӧлӱктеги советтер ле 17 тергеениҥ ӱредӱлӱ организациялары туружат. Вузтар да бар. Дипломло кожо профквалификациязы керегинде кере бичик алар арга ӱзеери чыгымдарга экелбези – тӧс сурак. Бис оныла иштейдис. Пилотный ӱлекердиҥ турулталарыла бис оны јасактарла быжулаар шӱӱлте эдерис.

– Айдарда, выпускникке јакшы иш табарга дипломго ӱзеери практикалык билгирлерин быжулаган кере бичиктӱ болор керек пе?

– Чып-чын. Нениҥ учун дезе, ӱредӱлӱ стандарттардыҥ тургускан амадулары ла сурактары текши кемдӱ. Ишбереечиниҥ амадулары ла некелтелери чокым: слер мында ла, эмди ле нени эдип билереер? Јаан бир канча вузтардаҥ шӱӱлтелер келип јат. Экономиканыҥ бийик школы, бир кезик технический вузтар бу ууламјыла иштеерге белен.

Квалификациязын быжулаарын озо ло баштап врачтыҥ ла ӱредӱчиниҥ, онойдо ок техногенный чочыдуларла колбулу профессиялар некейт деп айттым.

– Интернетте јуук 10-20 јылдардаҥ јоголып калар профессиялардыҥ атласы јӱрет. «Кара тооломдо» кем јок деер: билетёр, парковщик, курьер, ДПС-тыҥ инспекторы, шахтер, официант, кӧкчи, прораб…

– Эйе, чын ла јоголотоны бар. Је кӧкчи јанынаҥ мен јӧп эмезим. Сурак јаҥыс технологиялар јанынаҥ турар болор. 3D-моделированиени, голографияны элбеде тузаланары. Је профессия бойы артар. Бу профессияны бойын ла профессияныҥ ичинде билгирлерди – компетенцияларды – булгабактар. Ол јоголотон профессиялардыҥ тооломында профессия эмези де бар. Слер кайда да парковщикке эмезе коштажычыга ӱредип турганын кӧргӧнӧӧр бӧ? Ондый профессиялар јок. Айдарда, ӱредӱлӱ ондый стандарттар да јок. Олор јӱк иштиҥ бӱдӱмдери.

Российская газета