Алтайдын Чолмоны

Эл-јон амыр болзын деп…

30.07.2019

Алтай Республика аайынча ичбойындагы керектердиҥ министерствозы 2019 јылдыҥ баштапкы јарымјылдыгында ӧткӱрген иштиҥ турулталарын кӧргӧн. Ведомствоныҥ коллегиязыныҥ элбедилген јуунында темдектелгениле, тергееде  тыҥ шиҥжӱде турган криминогенный айалга  турумкай кеминде. Ичбойындагы керектердиҥ органдары Российский Федерацияныҥ президенти, Россияныҥ МВД-зыныҥ башкартузы тургускан амадуларды бӱдӱрген. Анайып, оперативный айалганы шиҥжӱде тудары, јондык-политикалык ла криминогенный айалганыҥ турумкайы, граждандардыҥ ла јондыктыҥ амырын корыырын тыҥыдары јеткилделген. Јарым јылга эдилген иштиҥ турулталары керегинде Алтай Республиканыҥ МВД-зыныҥ министри, полицияныҥ генерал-майоры Павел ГАВРИЛИН интервью берген.

– Павел Владимирович, бу јылдыҥ баштапкы јарымјылдыгында эдилген иштиҥ турулталарын тӧс ууламјылар аайынча јеткен кӧргӱзӱлерди баалаар, шиҥдеер амадула кӧрӧдилер. Алтай Республиканыҥ МВД-зыныҥ башкартузыныҥ кӧрӱмиле, бу јылдыҥ баштапкы алты айында јаҥкорыычылардыҥ тӧс једимдери кандый болгон? Келер јуук ӧйдӧ кандый иштер ӧткӱрери темдектелет?

– Баштапкы јарымјылдыкта Россияныҥ МВД-зыныҥ башкартузыныҥ бистиҥ алдыска тургускан амадуларды толо бӱдӱргенис деп айдар керек. Турулталарды алар болзо: оперативно-служебный иштиҥ кӧргӱзӱлериниҥ кӧп сабазы јакшы болгоны темдектелет, оперативный айалга турумкай боло берген, темдектелип турган каршулу керектердиҥ текши тоозы да, каршулу керектердиҥ кеми де астаган. Мыныла колбой эзирикке кылынган ла такыптаҥ эткен каршулардыҥ, анайда ок тышкартында ла кӧп улус јуулган јерлерде темдектелип турган каршулу керектердиҥ тоозы астаган. Эр кемине јетпегендер кылынып турган каршулу керектердиҥ тоозы кӧптӧбӧгӧн.

Ӧдӱп јаткан јылдыҥ баштапкы алты айында дежурный бӧлӱктерге граждандардыҥ 24 муҥнаҥ кӧп баштанулары келген. Олордыҥ кӧп сабазы криминальный эмес керектер ле административный бузуштар керегинде болгон. Каршулу керектер керегинде баштанулардыҥ ӱлӱзи 30 процентти ашпаган.

Каршулу керектер керегинде 7 муҥ 362 баштану аайынча иштер ӧткӱрилген ле олордыҥ аайына чыккандар. Кажы ла ӱчинчи баштану аайынча уголовный керек ачары керегинде јӧп јарадылган.

– Каршулу керектерди чечери — ичбойындагы керектердиҥ органдарыныҥ ижинде тӧс кӧргӱзӱлердиҥ бирӱзи. Јаҥжыкканыла, тергеениҥ полицейскийлери бойыныҥ профессионал ижинде бийик турулталар кӧргӱзет. Каршулу керектерди чечериниҥ кеми текши Сибирьдеги кӧргӱзӱлердеҥ јаантайын бийик болот. Быјыл бу јарамыкту тоолор ол бойы арткан ба?

– Чечилген каршулу керектердиҥ тоозы бастыра ведомствоныҥ ижин баалайтан тӧс кӧргӱзӱлердиҥ бирӱзи болуп јат. Јылдыҥ јарымыныҥ туркунына текши республика аайынча каршулу керектер 3,8 процентке јабызаганы темдектелет. Сибирьле, Россияла тӱҥдештирзе, бир эмеш ӧзӱм кӧрӱнет.

Каршулу керектердиҥ структуразында кижиге удурлажа ӧнӧтийин эдилген каршулу керектердиҥ бастыра бӱдӱмдери астаган, ол тоодо ӧлтӱриштер, граждандардыҥ су-кадыгына ӧнӧтийин эдилген уур керектер. Уур ла коркышту уур каршулу керектер текшироссиялык кӧргӱзӱлердеҥ јабыс болуп артат.

Оперативно-бедиреер ишти јарандырарына ууламјылалган тӧзӧмӧл лӧ практикалык иштер, прокуратурала, шылу ӧткӱрер комитетле, ФСБ-ла, пограничный башкартула ӧткӱрип турган ӧмӧ-јӧмӧ иштер биске каршулу керектердиҥ аайына чыгар (77,9 процент), анайда ок кижиге удура сыраҥай јеткерлӱлерин јартаар (97,6 процент) арга берет.

Ӧткӧн јылга кӧрӧ, быјыл уур ла коркышту уур каршулу керектер, уурылар, тоноштор болгон учуралдар јакшы чечилген. Каршулу керекти чечип ле салатаны ол ас. Ол керекти эткен кижиниҥ ады-јолын јартаар, оны каруузына тургузар, керекти байа бир јаргыга јетирер керек. Мында дезе шылучыныҥ ижи учурлу болот. Баштапкы јарымјылдыкта 1645 каршулу керек шиҥделген. Учына јетирилген ле јаргыга аткарылган керектердиҥ тоозы кӧптӧгӧн. Турулталар ла олордыҥ шиҥдеериниҥ чыҥдыйы јакшы боло берген.

– Республикада болуп турган кажы ла экинчи каршулу керек эзирикке эдилет. «Эзирик» каршулу керектиҥ тоозын оҥдолторго тергеениҥ полицейскийлери нени эдет?

– «Эзирик» каршулу керектер — ол айыл-јуртта, оромдо ло такыптаҥ эткен каршулу керектер болуп јат. Оныҥ да учун оныла тартыжары полицияныҥ ижиниҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат. Эзирикке кылынган каршулу керектердиҥ ӱлӱзи јаан да болзо, је ол јабызайт. Быјыл ичбойындагы керектердиҥ органдары ачу аштыҥ јасакка келишпес ӧдӱштирӱзин јабызадарына ууламјылалган иштерди улалткан. Ачу ашты улус кӧп ичип турганын, республикада аҥылу наркологический диспансер, эзирик улуска экстренный болуш јетирер учреждение јок болгонын ајаруга алып, јаҥ корыыр органдардыҥ башкараачылары да, јербойында башкарынарыныҥ органдарыныҥ башкараачылары да бу суракка јаан ајару эдер керек деп, ӧткӧн коллегияда айткам.

Полицияныҥ эл-јонныҥ амырын корыыры аайынча башкартузына улус јадып турган јерлерде иштеер ӧйдӧ ачу ашты јасакберимди бузуп ичкен учуралдарды болдыртпаска эрчимдӱ иштезин, анайда ок јербойында башкарынарыныҥ органдарыныҥ ла јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузыла кожо иштер ӧткӱрзин деген јакылта бергем.

– Наркотиктердиҥ јасакка келишпес ӧдӱштирӱзин болдыртпайтан ла јолдогы кыймыгуны тӧзӧӧрин шиҥдейтени республикан МВД-ныҥ ӧткӧн ӧйдиҥ ижиниҥ тӧс ууламјыларына база кирген эди. Бу керегинде элбеде айдып ийген болзоор?

– Наркотиктерди ӧдӱштирерин болдыртпас республикан камыстыҥ эрчимдӱ ижиниҥ шылтузында наркотиктердиҥ јасакка келишпес ӧдӱштирӱзиле тартыжары аайынча иш јаантайын ајаруда болгон.

Ичбойындагы керектердиҥ ишчилери бу ӧйдиҥ туркунына 149 каршулу керек илелеген. Мынызы ӧткӧн јылдыҥ бу ок ӧйиниҥ кӧргӱзӱзинеҥ кӧп болуп јат. Республиканыҥ јеринде јасакка келишпес ӧдӱштирӱдеҥ бастыра 21 килограмм наркотический средство, психотропный веществолор айрылган. Мынызы, ӧткӧн јылга кӧрӧ, 30 процентке кӧп. Јасакка келишпес ӧдӱштирӱде ӧзӱмдердеҥ јазалган наркотиктер кӧп болгонын ајаруга алып, «Мак-2019» операция ӧткӱрилген. Бу операция ӧйинде наркотиктер јазалып турган ӧзӱмдер јоголтылган. 10 муниципал тӧзӧлмӧниҥ јеринде андый ӧзӱмдер ӧзӱп турган 68 јер илезине чыгарылган. Байа јерлердиҥ ээлерине 50 предписание берилген, 25 јерде ӧзӱмдер јоголтылган. Мынызы калганчы кӧргӱзӱлер эмес, бу ууламјыда иштер эмди де ӧдӱп турганын темдектейин.

Јолдордогы кыймыгуны тӧзӧӧрин шиҥдееринде јолдордо јеткерлӱ учуралдарды болдыртпазы аайынча иштер ӧткӱрилген. Ӧрӧ темдектелген ӧйдиҥ туркунына 90 муҥнаҥ кӧп јаҥбузуштар токтодылган, эзирикке маҥтаткан 735 тискинчи туттырткан. Јолдо јӱрериниҥ ээжилерин бусканы учун 298 тискинчи административный каруузына тургузылган, 283 кижи кӧлӱкле маҥтадар тап-эригин айрыткан.

Јолдордо јеткер болбозы озо ло баштап тискинчилердиҥ ле јойу улустыҥ бойлорынаҥ камаанду. ГИБДД-ныҥ ишчилери јаан иш ӧткӱрип турган да болзо, республиканыҥ јолдорындагы айалга кӱч болуп артат. Ӧдӱп јаткан јылдыҥ баштапкы алты айында тергеениҥ јеринде јеткерлӱ 119 учурал болгоны темдектелген, 16 кижи божогон ло 149 кижи сынык-бычыктар алган. Мыныла колбой кыска ӧйдиҥ туркунына јолдордогы кыймыгуны шиҥдеерин тыҥыдарына ӱзеери профилактикалык иштер ӧткӱрери ле јолдордогы кыймыгуныҥ туружаачыларын јасакты тоорына темиктирери аайынча иштерди эрчимдедер деген јӧп алынган.

Адакыда темдектеерге турганым, тоололгон иштер ле оныҥ турулталары тергеедеги криминогенный айалганы турумкай эдери аайынча эткен ижистиҥ кичинек ӱлӱзи болуп јат. Тергеебистиҥ эл-јоны ла айылчылары бойлорын јолдордо јеткери јок айалгада сессин деп, ичбойындагы органдардыҥ ишчилери эдип турган кӱнӱҥ сайынгы ижинде бар-јок ийде-кӱчин ле аргаларын тузаланганын бӱдӱмјилейдим. Сурактар артат, је бис олорды билерис ле араайынаҥ чечедис.