Алтайдын Чолмоны

Јурт ээлемниҥ ле јолдордыҥ курч сурактары шӱӱжилген

30.07.2019

Бу кӱндерде Горно-Алтайскта

ОНФ-тыҥ тергеелик исполкомында Алтай Республиканыҥ башка-башка ээлемдериниҥ комплексный ӧзӱмине учурлалган тегерик стол ӧткӧн. Јуунныҥ ижин исполкомныҥ башкараачызы Алексей Савченко ачкан. Кӱрее куучында албаты фронттыҥ текшироссиялык штабыныҥ сопредседатели, «КАМАЗ» ПАО-ныҥ генеральный директоры Сергей Когогин турушкан.

Јуунда анайда ок албаты фронттыҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ башкараачылары, «Кӧлӱктердиҥ јеткер јок ло чыҥдый јолдоры», «Кичӱ ле орто аргачылык, таҥынаҥ аргачылардыҥ баштаҥкайларын јӧмӧӧри», «Телекейлик кооперация ла экспорт» деген площадкалардыҥ эксперттери, аргачылыктыҥ ла јаҥныҥ органдарыныҥ, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы турушкан. Тегерик столдо анчада ла республиканыҥ јурт ээлеминиҥ ӧзӱминиҥ ле  јолдордыҥ бӱгӱнги айалгаларыныҥ курч сурактары элбеде шӱӱжилген деп айдар керек.

С. Когогин: «Бӱгӱн мен эртен тура тергеениҥ удурумга башкараачызыла туштажып куучындашкам. Бис национальный ӱлекерлер аайынча бӱдӱретен иштердиҥ планын шӱӱшкенис. Нацӱлекерлер аайынча дезе слердиҥ тергееге ас эмес акча келип јат. Бу республиканы акчала сӱрекей билдирлӱ јеткилдеш. ОНФ дезе ӱлекерлер аайынча темдектелген иштер кандый кеминде ле кандый айалгаларда ӧдӱп ле бӱдӱп турганын шиҥдеп, оныла колбулу сурактарды јаантайын бойыныҥ ајарузында тудат» — деп темдектеген.

Тегерик столдо сӧс эҥ озо аргачы, «Меркит» ООО-ныҥ генеральный директоры, «Бош-Туу» СПЗПК-ныҥ председатели Александр Кулаковко берилген. Ол бойыныҥ куучынында республиканыҥ аграрный бӧлӱгинде бар курч сурактарды кӧдӱрген. Россјуртшиҥжӱ Алтай Республиканы мал-ашка ящурдаҥ  вакцинация тургузар тергеелердиҥ тоозына кийдирген. Јурт ээлемниҥ ишчилерине эмди бастыра мал-ажыныҥ тын-тоозын вакцинировать эдер керек. Контрагенттер дезе вакцинация эдилген мал-аштыҥ эдин аларга тыҥ ла кӱӱнзебей јадылар. Мынызы республиканыҥ фермерлериниҥ ле аргачыларыныҥ садуга чыгарып турган эдиниҥ баазын кезем јабызадат.

Эл-јоныныҥ јетен проценти јурт јерде јадып турган бистиҥ тергееге бу сӱрекей тыҥ «согулта» деп айдар керек. Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозы тургуза ӧйдӧ тӧс јерге мал-ашка вакцинация эдерин Монгол ороонныҥ гран-кыйузында турган јӱк ле Кош-Агаш аймакта артыргызып, арткан аймактарды бу некелтедеҥ јайымдазын деп баштанып јат. Јуунда А. Кулаков  оны сӱрекей кӱч сурак деп темдектеген. Вакцинация јанынаҥ јӧп ороон кеминде јӧптӧлип калган ине. Оны бастыра тергеелер теҥ-тай бӱдӱрер учурлу. «Меркит» ООО-ныҥ гендиректоры быјыл анайда ок иштеп алган тӱкке суруу чек јоголгонын айткан. Оноҥ улам јурт ээлемниҥ предприятиелериниҥ кирелтелери чик јок астаган деп ајарган.

Ачык-јарык айалгада ӧткӧн кӱрее куучында јолдордыҥ курч сурактары база шӱӱжилген. Албаты фронттыҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ ишчилери «ОНФ — јолдорды шиҥдейт/Ӱрелген јолдордыҥ картазы» деген ӱлекерди эл-јонго јарлаарда, улус оны јарадып, ол учун ӱндерин бирлик кӱӱн-санаала берген деп айдар керек. Тегин улус јолдорды чыныктап јазаарын акту кӱӱндериле јӧмӧп, мобильный эп-арга ажыра алылган угузу-заявкаларды улузыныҥ тоозыла он тӧрт катапка кӧп Новосибирский областьтаҥ чик јок кӧп аткаргандар. Анайып, республикада чыҥдыйы коомой 281 участок бар болгоны јарталган. Олорды чыныктап јазаары учун дезе мобильный эп-арганыҥ болужыла 4913 ӱн јуулган.

Тегерик столдо јолдорды чыныктап јазаары аайынча иштер ӧйдиҥ некелтелеринеҥ артып,  соҥдошту ӧдӱп турганы керегинде «Горно-Алтайавтодордыҥ» јааныныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Константин Зорий куучындаган. Оныҥ айтканыла, «Кӧлӱктердиҥ јеткер јок ло чыҥдый јолдоры» деген ӱлекерди бӱдӱрерге федерал бюджеттеҥ республикага 11,5 миллиард акча келген. Бистиҥ тергее мынаҥ озо тӧс јердеҥ мындый кемдӱ акчаны качан да албаган. Оныҥ учун тургуза ӧйдӧ мынча кире акчаны ишке тузаланары кӱчке келижип јат. 2020 јылда федерал бюджеттеҥ келип турган акчаныҥ кеми база эки катапка кӧдӱрилер. 2021 јылда дезе республикага оноҥ јаан акча келер. Чыгарылган акчаны тузаланары бир керек, је эҥ ле учурлузы — кыска ӧйдиҥ туркунына јолдорды чыҥдый эдип чыныктап јазаар керек. Константин Зорий јербойыныҥ подрядчиктерине ишти чик јок эрчимделтип, федерал кеминдеги некелтелерге келиштире чыҥдый бӱдӱрерге ӱренер керек деп ајарган.

ОНФ-тыҥ тергеелик штабыныҥ турчызы, «Кӧлӱктердиҥ јеткер јок ло чыҥдый јолдоры», «Кичӱ ле орто аргачылык, таҥынаҥ аргачылардыҥ баштаҥкайларын јӧмӧӧри» деген площадкалардыҥ модераторы, «ОНФ — јолдорды шиҥдейт/Ӱрелген јолдордыҥ картазы» деген ӱлекердиҥ координаторы таҥынаҥ аргачы Сергей Кухтуеков дезе јондык организацияныҥ активисттери ле тергеелик ӧзӱмниҥ министерствозыныҥ ишчилери ортодо  јакшынак колбулар тӧзӧлгӧни керегинде айткан. Албаты фронттыҥ тергеелик организациязыныҥ активисттериниҥ ижи керегинде айтса, олор эл-јонло јаантайын јуук колбуда иштеп јат деп темдектеер керек.

Темдектезе, Майма јурттыҥ Советский деген тӧс оромы узак ӧйгӧ чыныкталбаганы керегинде ОНФ-ка шак тегин улус јетирген. Автобустардыҥ тискинчилери бу оромныҥ ӱрелген ле јайрадылган јолыла јӱреринеҥ чек мойножып, забастовка-тӱймеен де кӧдӱрген учуралдар болгон. Ӧрӧги адалган ӱлекерлердиҥ модераторы ла активисттери бу керектиҥ аайына кыска ӧйгӧ чыккандар. Былтыр јолдыҥ участокторыныҥ бирӱзинде тудум ла јазал иштер ӧткӧн. Быјыл дезе Советский ором бӱткӱлинче чыныкталып јазалат.

Тегерик столдыҥ туружаачылары јолдордо јеткер болуп турган учуралдар астабай турганын темдектегендер. Мында куучын-эрмек кӧп јерлерде тротуарлар ла јолдорды јакалай јарыткыштар јок болгоны керегинде ӧткӧн. Јуунда анайда ок Туулу Алтайдыҥ эҥ јаан эки боочызыныҥ — Улаган аймакта Кату-Јарыктыҥ ла Кӧксуу-Оозы аймакта Громотуханыҥ јолдоры сӱрекей чичке ле чыҥдыйы коомой деп темдектелген. Бу боочыларда јеткерлӱ учуралдар болуп, улус божоп јат. Јолдордыҥ республикан фонды ажыра адылу программа тургузылган, је федерал тӧс јердеҥ келип турган акча бу ууламјыда бар курч сурактарды једимдӱ бӱдӱрерин јеткилдеер эди деген шӱӱлте эдилген.

Сергей Когогин «Россияда јолдорды тудар ла олорды чыныктап јазаар сурактар баштапкы јерлердиҥ бирӱзинде туруп јат» деп темдектеген. «Турган јериле јаан кемдӱ ороонго јакшы ла чыҥдый јолдор јогынаҥ оноҥ ары ичкери ӧзӧргӧ сӱрекей кӱч болор. «ОНФ — јолдорды шиҥдейт/Ӱрелген јолдордыҥ картазы» деген ӱлекер биске сӱрекей керектӱ. Оны јербойыныҥ јаҥдары бастыра јанынаҥ јарадып јат. Бу ӱлекердиҥ керектӱ ле тузалу болгонын мен тергеелер сайын јӱрген јол-јорыктарымнаҥ иле кӧрӧдим. Јондык ишчилер јаткан јеринде курч айалгаларды јакшы билер. Олор эрчимдӱ керектериле јаан туза јетирет. Мен бойыма карууны бӱткӱл ороондо болуп турган керектер учун алындым, слер дезе јаткан республикагар учун каруулу болуп јадыгар. Бисти оҥдогылап јат деп айдар керек. Сайыт-чиновниктер ОНФ-тыҥ турчыларыныҥ араайынаҥ, је билдирлӱ иш эдер аргазын јакшы билер. Бӱгӱнги кӱрее куучында кӧдӱрилген сурактарды мен јаҥныҥ федерал органдарына кыйалтазы јогынаҥ јетирерим. Кезик сурактардыҥ аайына тӱрген-тӱкей чыгар керек деп сананып турум» — деп айткан.

П. Кабар