Алтай јеристиҥ аш-курсагыныҥ байрамы

02.08.2019

Куран айдыҥ 8-11 кӱндеринде Горно-Алтайскта баштапкы ла катап «Јер-Эне. Алтай 2019» деп адалган гастрономический фестиваль ӧдӧр. Туулу Алтайдыҥ аш-курсагына, культуразына ла туризмине учурлалган бу фестиваль «Гастрономическая карта России» деген федерал инновационный ӱлекер-проекттиҥ программазына кирет ле Ростуризмниҥ, Алтай Республиканыҥ экономика аайынча министерствозыныҥ ла коммерциялык партнерлордыҥ јӧмӧлтӧзиле ӧдӧр.

Тергеебисте баштапкы катап ӧдӧтӧн гастрономический фестивальла колбой республиканыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин мынайда айткан:

— Туулу Алтайдыҥ јербойыныҥ экология јанынаҥ ару сырьезынаҥ белетелген аш-курсагы аҥылу. Ол керегинде канча ла кире кӧп улус билзин, бу аш-курсакты амзап кӧрзин деп кӱӱнзейдис. Бу фестиваль – бастыра кӱӱнзеген улуска мында јаткан албатылардыҥ культуразыла, национальный кухнязыныҥ аҥылузыла јууктада таныжар арга. Келер ӧйдӧ ол бистиҥ брендтеристиҥ бирӱзи, бастыра Россиядаҥ ла ӧскӧ дӧ ороондордоҥ айылчылар келетен јаан учурлу туристический керек болор.

РФ-тыҥ туризм аайынча федерал агентствозыныҥ башкараачызы Зарина Догузованыҥ темдектегениле, Россияда јӱзӱн-башка аш-курсак бар ла мынызы, ӧскӧ ороондорго кӧрӧ, биске јаан аргалар берет ле оныла тузаланар керек, ӧскӧ ороондордыҥ туристтери канча ла кире кӧп келзин деп.

Алтай Республикада ӧдӧтӧн фестиваль керегинде айдар болзо, оны кӧрӧргӧ келген улуска мында јаткан албатылардыҥ культуралык јаҥжыгулары ажыра олордыҥ јебреннеҥ бери чеберлелип келген тӱӱкизи ле чӱм-јаҥдары керегинде айдылар.

«Кажы ла албатыныҥ культуразы ла тӱӱкизи јербойыныҥ курсагынаҥ башталат. Оныҥ да учун Россияныҥ албатыларыныҥ курсак белетеер јаҥжыгуларын ла эп-сӱмелерин чеберлеер керек. Кажы ла албаты ол бойыныҥ билгирлериле, кӧргӱзӱлериле, кӧгӱс-байлык культуразыла аҥылу телекей болуп јат. Кажы ла албатыныҥ амадузы — келер ӱйени таскадары, олорго ада-ӧбӧкӧлӧриниҥ ченемелин ле билгирлерин берери» — деп, гастрономический, культуралык энчиниҥ чеберлеечилерин ле Туулу Алтайдыҥ эко-, агро-, этно-, гастротуризмин бириктирип турган «Начало» ассоциацияныҥ президенти Юлия Фоминых айткан.

Фестивальдыҥ тӧс темазы – Јерге сӱӱштиҥ темазы: кажы ла кӱн Јерле иштеп, оны чеберлеп тургандардыҥ – фермерлердиҥ, мал-аш ӧскӱреечилердиҥ, балыкчылардыҥ учуры; ӧскӱрип, јуунадып алган аш-курсактыҥ амтаны.

Фестивальда амтанду курсактар учун Алтай Республиканыҥ эҥ артык шеф-казан азаачылары каруулу болор. «Россияныҥ гастрономический картазы» деп адалган федерал ӱлекер-проекттиҥ тергеелик командазы фестивальдыҥ айылчыларына Туулу Алтайдыҥ албатыларыныҥ аҥылу менюзын белетеген. Фестиваль ӧйинде Алтай Республикага 7 «кӧлӧсӧлӧрдӧги ресторан», ГАЗель NEXT деп аҥылу серияныҥ фудтрактары келер. Олордыҥ кажызы ла бойыныҥ менюзын – тергеелик кухняныҥ курсактарыныҥ бӱдӱмдерин белетеер.

Албатылар најылыгы. Мында кухня не керек? Кӧп саба улус анайда сананат. Кухня кандый суракты чечет деп. Туулу Алтай муҥдар јылдардыҥ туркунына кӧп тоолу культуралардыҥ ла тилдердиҥ, уктардыҥ ла албатылардыҥ бириккен јери болуп, этнический, гастрономический, конфессиональный ла лингвистический колбуларда эмдиге јетире сӱрекей байлык мозаика болуп артат. Бу бастыра энчини канайда чеберлеп алар арга бар? Баштапкызында, бойын тудунарыныҥ моделин, анчада ла культура кеминде кубултар керек. Курсак товар болбос учурлу. Курсак – ол бистиҥ јӱрӱмис. Ол агару ла оны тузаланарыныҥ ла кемине јетире тӱжӱрбес керек.

Фестиваль Горно-Алтайсктыҥ тӧс тепсеҥинде ӧдӧр. Оныҥ программазына јирмедеҥ кӧп керек-јарактар кирген. Айылчыларды гастрономический спектакль-перфоманстар, дегустация аайынча семинарлар, темаларлу форумдар ла эрмек-куучындар, амтанныҥ лабораториялары ла амштар-дегустация ӧткӱрер мастерскойлор сакыыр. Тергеебистиҥ он аймагыныҥ ла тӧс калазы Горно-Алтайсктыҥ шеф-казаназаачылары Туулу Алтайдыҥ албатыларыныҥ национальный аш-курсактарын белетеер.

Кӧрӧӧчилер казаназаачыларла кожо аш-курсак белетеп, адакыда байа белетеген аш-курсагын амзаар аргалу.

Гастрофестиваль ӧдӧр ӧйдӧ кижини албаты эдимдериниҥ кайкал телекейине кийдиретен «Устардыҥ эдимдериниҥ деремнези» деп адалган аҥылу площадка база иштеер. Анда Туулу Алтайда бар ууламјылар, ол тоодо темирде јурук салары, кийис базары, сӧӧктӧҥ лӧ агаштаҥ кезери, јуранары, художественный каҥдаш ла оноҥ до ӧскӧлӧри аайынча белетелген эдимдер тургузылар.

Баштапкы катап ӧдӧтӧн фестивальда семинар-дегустациялар база болор. Бис ар-бӱткенге сӱрекей јуук болгоныс ла јаантайын бисте бар аш-курсакты тузаланганыс. Сибирьдиҥ ай-кӱниниҥ кату айалгазы албатыбысты аш-курсагын ыштаарына, тузаарына ла оноҥ до ӧскӧ эп-сӱмелерди тузаланарына ӱреткен. Мынызы аҥылу, сӱреен тыҥ амтандар табарына болужат. Биске Туулу Алтайдыҥ аш-курсагынаҥ амтанду не де јок. Кӱн-ай соок болгонынаҥ улам, бисте ӧзӱмдер араай ӧзӧт лӧ толо амтанду ла јараш јытту болот. Семинар-дегустацияларда бу керегинде толо айдылар ла кӧргӱзилер.

Фестивальдыҥ программазына анайда ок јерлик ӧзӱмдер аайынча мастер-класстар база кирет. Мындый ӧзӱмдерге суру јылдаҥ јылга кӧптӧп турганын темдектебес арга јок. Туулу Алтайда ӧзӱп турган ӧзӱмдердиҥ бӱдӱмдери сӱрекей кӧп. Бу мастер-класстарда устар ол ло мешкелерди, јиилектерди, кузуктарды ла оноҥ до ӧскӧзин канайда белетеерин, олорды неле кожо јиирин кӧргӱзер.

Гастрофестиваль ӧйинде «Јер-Эне. Алтай» деп адалган форум база ӧдӧр. Оныҥ туружаачылары – фермерлер, не-неме иштеп эдеечилер, аргачылар, албаты эдимдериниҥ устары, казаназаачылар, эрчимдӱ јашӧскӱрим ле эксперттер јурт ээлем, культура, диета аайынча ла оноҥ до ӧскӧ јилбилӱ сурактарды шӱӱжер.

Фестиваль ӧдӧр кӱндердиҥ бирӱзинде мӧттиҥ «Туулу Алтайдыҥ алтын адарузы» деп бежинчи юбилейлик фестивали ӧдӧр. Анда республикабыстыҥ аймактарыныҥ, тӧс калазыныҥ ла одоштой турган тергеелердиҥ 50-неҥ кӧп адаручылары туружар.

Гастрофестивальдыҥ программазында балдарга учурлалган керек-јарактар база ӧдӧрин темдектеер керек. Оогош болчомдордо Туулу Алтайдыҥ тӱӱкизине ле национальный культуразына јилбӱни, амтанныҥ ла јараштыҥ сезимин тыҥыдарына ууламјылалган соот ло ӱредӱлик площадкаларда балдар јаҥжыккан аш-курсактар керегинде солун билгирлер алар, бойлорыныҥ колдорыла белетеген аш-курсакты амзап кӧрӧр аргалу.

Фестивальдыҥ программазына кирген кӧп тоолу солун керек-јарактардыҥ тоозында республиканыҥ артисттериниҥ ле ороонныҥ јарлу артизи Олег Газмановтыҥ, «Мачете» группаныҥ концерттери база ӧдӧр. Гастрофестивальдыҥ кажы ла кӱни концертле тӱгенер. Куран айдыҥ 10-чы кӱнинде 19:00 саатта «Мачете» рок-группаныҥ концерти, куран айдыҥ 11-чи кӱнинде 19:00 саатта Российский Федерацияныҥ албаты артизи Олег Газмановтыҥ концерти ӧдӧр. Јарлу кожоҥчыныҥ концерти башталар алдында Алтай Республиканыҥ нерелӱ артизи Эмиль Толкочеков ло «Уксаҥ мени» деп кӱӱлик ӱлекер-проекттиҥ јеҥӱчили Дарья Маришина «Кӱчтӱ Алтай» деп адалган кожоҥды кожоҥдоор.

«Јер-Эне. Алтай 2019» деп адалган гастрономический фестивальдыҥ программазы газеттиҥ келер номерлериниҥ бирӱзинде чыгар.

К. Куртов

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина