Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Амаду» киношколдыҥ амадулары јаан

02.08.2019

Россияныҥ театрыныҥ ла кинозыныҥ актеры, театрдыҥ режиссеры, Алтай Республиканыҥ ла Тыва Республиканыҥ нерелӱ артизи Амаду Мамадаковтыҥ башкарып турган «Амаду» деп киношколы республиканыҥ балдарыныҥ су-кадыгын орныктырар, амыраар јайгы лагерьлериле бойыныҥ јайаандык јол-јорыгын једимдӱ баштап ийди. Солун ла јилбилӱ ӱлекерде кинорежиссер Михаил Кулунаков, кинооператор Ольга Кулунакова, Эл театрдыҥ ла киноныҥ актеры Айдар Унатов туружат.

Газеттиҥ кычыраачыларына солун ӱлекер керегинде Амаду Мамадаков (ӱлекердиҥ башкараачызы), Михаил Кулунаков куучындадылар.

Амаду Мамадаков: «Туулу Алтайдыҥ балдарыныҥ јайгы амыралтазы ӧйинде су-кадыгын орныктырар лагерьлериле јорыктаар «Амаду» деген киношколдыҥ јайаан ижин, солун ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрерге республиканыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Олег Хорохордин јӧмӧлтӧ-болужын јетирди. Олег Леонидовичтиҥ кожо иштеп турган улузыныҥ ортозында «9 рота» деген киноныҥ продюсери болгон кижи бар. Айдарда, ол кижиниҥ кино јанынаҥ ченемели байлык та, јаан да. Москвадаҥ келген бу кижи Алтайдыҥ балдарына кино јанынаҥ амадап белетеген ӱлекерге ајару эдип, акту кӱӱнинеҥ болужарга кӱӱнзеди. Анайып, «Амаду» деген киношкол бойыныҥ јолын алынды. Темдектезе, мен быјыл Бурятияга ӱчинчи катап барып јадым. Ондо бис балдарла шак мындый ишти тӧзӧп, араайынаҥ апарып јадыс. Балдарга јилбилӱ, солун бу ишке бис ады-јолы јарлу, танылу режиссерлорды, актерлорды кычырып јадыс. Олор бир де мойношпой, кӱчсинбей, биске удура келет.

Бисте де, республикада, балдардыҥ киношколын ачып, ишти ичкери апаргадый аргалар бар ла. Ороондо, телекейде јарлу актерлорды јайгыда кычырып, кандый бир турбазала куучындажып-јӧптӧжип јаттыргызарга јараар. Олор амыралтазыла коштой балдардыҥ лагерьлерине киношколло кожо јорыктап, балдарды киноныҥ телекейиле, актерлордыҥ ойыныла, монтажла, киноны согорыныҥ ээжизиле таныштырар, мастер-класстар ӧткӱрер. Бир сӧслӧ, туризмди, кеендикти, јаш јайалталарды бириктирип, бир ууламјыла апарза, иштезе, тузазы-турултазы болор деп айдарга јараар.

Тургуза ӧйдӧ «Амаду» киношколдо менле кожо Михаил Кулунаков, Ольга Кулунакова ла Айдар Унатов лагерьлерге јорыктап, киноныҥ кайкамчылу ла куулгазын телекейиле балдарды таныштырадыс.

Санаалар, амадулар кӧп. Бу ла школдыҥ ижине щепкинчилерди кычырып аларга јараар. Јаш, јиит улуска бойлорына да, балдарга да јилбилӱ туштажулар болор эди. Эл театрдыҥ јайаан ӧмӧлиги киношколдыҥ ижинеҥ тууралабас деп иженедим.

Бӱгӱнги кӱнде Василий Шукшинниҥ адыла адалган бастырароссиялык кинофестивальдыҥ кемин, учурын кӧрзӧӧр. Туулу Алтайда мындый кинофестивальды белетеп ӧткӱрерге айалга бастыра јанынаҥ јарамыкту ине. Алтайыс, јерис, ар-бӱткен куулгазын кептӱ јараш. Јайалталарыс та кӧп. Шак ондый кинофестивальды республиканыҥ танылу, јилбилӱ кебери-бӱдӱми эдип алзаас, байа орус сӧслӧ айтса, Туулу Алтайдыҥ «бренди» болор эди.

Олег Хорохординниҥ чокым ууламјыла иштеп јаткан командазы биске болужып, јӧмӧп јадарда, мынаҥ да ары јӱрӱмге кийдиретени, иштедетени јанынаҥ санаалар, амадулар бар ла. Ол ло аймактарды, јурттарды, каланы бириктирип, бир ууламјыла иштеери јанынаҥ шӱӱлте бар. Темдектезе, киношколло кожо библиотекалар, Эл музей, Эл театр, хореографтар балдардыҥ лагерьлерине барза, сӱреен тузалу иш болор эди деп сананадым.

Эки јыл мынаҥ кайра мен килемјиниҥ «Детский КиноМай» деген фондыла кожо келип, республиканыҥ башка-башка јерлеринде болуп, балдарла туштажулар ӧткӱрип, кинолор кӧргӱскенис. Јиит кӧрӧӧчилерди актердыҥ ижиле јууктада таныштырып, мастер-класстар ӧткӱргенис.

«КиноМайдыҥ», онойдо ок јорыктап јӱрер «Амаду» киношколдыҥ амадузы — ада-энези јок арткан ӧскӱс балдарга, биледе, јӱрӱминде уур-кӱч айалгага кирген балдарга, билелерге балазынып алган су-кадыгы кирелӱ балдарга болужары, олорды јӧмӧӧри. Балдардыҥ јукачак ич-телекейиниҥ байлыгын ачып, кеендиктиҥ телекейине јолын ачары. Балдарга олордыҥ јанында кандый да ӧйдӧ болушка келерге белен чындык најылары јаан улус бар деп кӧргӱзери сӱреен керектӱ. Бӱгӱнги телекейде балдардыҥ ару кӱӱнин, бӱдӱмјизин, ижемјизин корып, чеберлеп алары јаан улустыҥ агару молјузы ине.

Бис бойыстыҥ «КиноШколыста» килемјиниҥ «КиноМай» фондыныҥ јакшынак јаҥжыгуларын улалтар амадулу. Јарамыкту айалга, учурал, арга келижерде, бу ӱлекерди тӧзӧмӧлдӱ эдип апарары бистеҥ ле камаанду. Шак ондый амадула Оҥдойдо балдардыҥ «Себиниҥ ажузы» деген лагеринде болдыс. Балдарды телефондорыныҥ камеразыла, интернетле керектӱ ууламјыла иштеерин јартап-ӱредип кӧргӱзедис. «КиноМайдыҥ» јакшынак ченемелиле таныштырадыс.

Киношколды республикада ачарга, иштедерге Москвадаҥ јайалталу, бойыныҥ ижиниҥ устарын экелери, киноныҥ тӧзӧгӧзине керектӱ јепселдерди садып алары база сӱреен керектӱ. Оныҥ ончозын арендага алза, баазы бийик болор. Москвадаҥ экелетени база чӱмдӱ, кӱч керек.

Республиканыҥ јайалталарын, темдектезе, Шоҥкор Модоровты, Азулай Тадиновты ла ӧскӧ дӧ эдер-тудар, ичкери кӧрӱмдӱ јииттерди јууп, бу ишти ӧмӧлӧп апарар эдис деп сананадым. Бу јайаандык мындый иш, балдарды јууп, кино соготон иш якуттарда, буряттарда јолын алынып, кӧндӱгип барып јат. Былтыр бис Бурятияда 150 баланы јууп, кино сокконыс. Быјыл дезе 200 баланы јууй тартып, база ла кино согорыс. Айдарда, бистиҥ де балдарды јууп, солун, јараш киноны согор арга бар.

Бӱгӱнги кӱнде мен јайалталу јииттерле јилбиркеп иштеп јадырым. Јорыктап јӱрер «Амаду» киношкол куран айдыҥ 18-чи кӱнинде Манжероктогы балдардыҥ «Пилигрим» лагерине барып, ондо туштажарыс. Эртезинде Москва јаар учарым, оноҥ јолым Крым јаар ууланар. Куран айдыҥ 21-чи кӱнинеҥ ала Крымда јаҥы эки фильмниҥ съемказында туружарым…».

Михаил Кулунаков: «Јорыктап јӱрер «Амаду» деген киношколдыҥ ӱлекериниҥ башкараачызы Амаду Мамадаков биске бойыныҥ шӱӱлтезин, амадузын айдарда, бис сӧс јогынаҥ јӧпсиндис. Онойып таланыҥ јурттарыла јорыктап, балдарла туштажып, актерлордыҥ, киноныҥ школдоры, онойдо ок киноны согоры керегинде куучындаарыста, балдардыҥ киного јилбӱзи јаан болгонын кӧрӱп, сӱӱндис.

Быјыл баштапкы катап ишти баштап, ченеп кӧрӧр деп шӱӱшкенис. «Амаду» киношколдыҥ ӧрӧ айдылган турчылары, бис, тургуза ӧйдӧ балдардыҥ лагерьлериле јорыктап, балдарла туштажадыс. Бистиҥ бу баштаҥкайысты республиканыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министри Адар Сумин, культура аайынча министри Ольга Антарадонова јӧмӧп, кӧлӱкле-эшле болушты.

Бис эҥ ле озо Камлакта балдардыҥ «Орленок» деген лагеринде болдыс. Јилбилӱ туштажу болгон, мастер-класс ӧткӱргенис. Балдардыҥ ойноп јаткандарын, олорды киноныҥ ончо ло јаны соныркадып јилбиркетти. Оныҥ кийнинде «Себиниҥ ажузы» деген лагерьде ӧткӧн база ла јылу туштажуныҥ туружаачылары мастер-класстар ӧйинде актердыҥ ижиниҥ, режиссураныҥ тӧс учурыла, кино соготоныныҥ марыла, ээжизиле, эп-сӱмезиле таныштырдыс.

«Амаду» киношкол Эре-Чуйда Мукур-Таркаты јурттыҥ балдардыҥ РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Татьяна Курдяпованыҥ башкарып турган «Сурлан» деп јозокту театрыныҥ балдарыла тушташкан. Балдар кандый јайалталу, бачым ӱстине айдар сӧс тӧ табылбас. Олорло кожо иштедис.

Јаан изӱ айдыҥ 31-чи кӱнинде Кан-Оозыныҥ «Эзлик» деген лагериниҥ балдарыла тушташтыс. Куран айда Турачакта «Куу», Себи-Оозында «Тууныҥ кан-кередези», Манжерокто «Пилигрим» лагерьлердиҥ балдарыла туштажулар ӧткӱрерис. «Амаду» киношколдыҥ ӧткӱрип турган урокторында секирерге, каткырарга, ойноорго јараар. Киноныҥ телекейиле балдар јайым, ачык-јарык айалгада јакшызынып таныжадылар.

Келер јылда киношкол ижин улалтар деп иженедис. Акча-манат јанынаҥ суракта буудак болбозо, ижис оноҥ ары кӧндӱгер деп айдарга јараар.

2018 јылда Горно-Алтайскта Ольгала экӱ мындый киношколды ачканыс. Керектӱ јепселди, эдимдерди садып аларга биске база ла Адар Сумин болушкан. Библиотеканыҥ подвалын арендага алып, балдарла ондо иштегенис. Быјыл бу ишти эмеш јаанадары јанынаҥ сананып јадыс. База Айдар Унатовты кожо иштеерге кычырадыс. Быјыл мында актердыҥ јайаандык узын, режиссердыҥ школын, монтажты, фотого согорыныҥ школын кожуп ачар деген амаду бар.

Быјыл кыжы ла иштеп, келер јылдыҥ јайында база онойдо јорыктап јӱрер киношколды ӧткӱрерис деп сананып турум. Келер јылда Амаду Васильевич кеендиктиҥ кандый бир ады јарлу јылдызын, актерды эмезе режиссерды экелер амадулу. Балдарла туштажып, мастер-класстар ӧткӱрзин деп…

Кӱскиде бу иш ойто Горно-Алтайскта ӧдӧр. Бу киношколго јӱрзе, акча тӧлӧӧр керек. Је јонјӱрӱмдик ууламјыла келген ӧскӱс балдар, јӱрӱминде уур-кӱчтерге учураган балдар, су-кадыгы кирелӱ ле кенек балдар акча тӧлӧбӧзинеҥ јӱрер аргалу. Бис 13 јаштаҥ ӧрӧ балдарды алып јадыс. Оогош балдарга эмеш кӱчке келижер. Је качан актердыҥ бӧлӱгин ачсаас, ондо јаан ла оогош балдардыҥ группаларына јӱрерге јараар деп сананадым».

К. Пиянтинова

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина