Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Тергеениҥ тӧс калазы јаранар…

06.08.2019

 

Куран айдыҥ 2-чи кӱнинде республиканыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин Горно-Алтайск каланыҥ бир кезик микрорайондорыныҥ эл-јоныла тушташкан. Бу туштажулардыҥ амадузы микрорайондордыҥ ӧзӱмине озо ло баштап нени эдерин чокумдап алары болгон.

Темдектезе, Чкаловский кобыда 2011 јылдаҥ бери кӧп туралар тудулат. Тургуза ӧйдӧ анда кайда да эки муҥга јуук кижи јадат. Микрорайондо кезиктей газ ӧткӱрилген ле бир канча неделедеҥ улус газла тузаланар аргалу болор. Газ ӧткӱретен иштер эзенде де улалатан эмтир. Сууӧткӱштер салар иштер ӧдӧт, электројеткилдеш ӧткӱрер иштер учына једип јат.

Бу микрорайондо јаткан улус туштажуда јолдыҥ сурагын кӧдӱрген. Кезик јерлерде газтыҥ трубазы салынып, јолдор јазап јазалбаган. Јолло ӧрӧ-тӧмӧн кӧлӱктер маҥтаганда, тоозын-тобрак кӧдӱриле берет. Бу тоозын јолло одоштой јаткан улустыҥ отургускан маала ажына тӱжет. Тыҥ јааштар јааганда эмезе кар кайылза, оромдорло маҥтадып ӧдӧтӧни кӱч керек.

Туштажуда турушкан каланыҥ администрациязыныҥ јааны Ольга Сафронованыҥ айтканыла болзо, быјыл Олег Хорохординниҥ јакылтазыла јаҥы микрорайондордо, ол тоодо Маргеловтыҥ, Карамаевтиҥ, Афганецтердиҥ оромдорында јолдорды јазаарына ӱзеери акча-манат чыгарылган.

Удурумга башчы тергееде јолдор јазаары аайынча јаан иш башталганын, андый иштер Горно-Алтайскта база ӧдӱп турганын темдектеген.

– Быјыл Кировтыҥ ла Чкаловтыҥ оромдоры аайынча ӱлекер-проект јазайдыс, эзенде мында «Јеткер јок ло чыҥдый кӧлӱк јолдор» деген нацӱлекер аайынча асфальт салынар. Бу нацӱлекер 2024 јылга јетире улалар. Бу ӧйдиҥ туркунына Горно-Алтайскта 60 километрдеҥ узун јолдорды јазап саларыс. Мындый туштажуларда озо ло баштап кандый объекттерди јазаар керек болгонын кожо чокумдайдыс – деп, Олег Хорохордин айткан.

Оныҥ темдектегениле, јаҥы микрорайондордо јаткан улустыҥ кӧдӱрип турган сурактары тӱҥей. Не дезе, улуска озо баштап јерлер берилген, је олор инфраструктуразыла јеткилделбеген.

Туштажуга келген улустыҥ оромдордо јарыткыштар јок дегенине удурумга башчы бу сурактыҥ аайына чыксын деп калага акча чыгарылганын темдектеген. Быјыл Горно-Алтайсктыҥ база 26 оромында 400-теҥ кӧп јарыткыш тургузылатан эмтир. Бу микрорайон ол тооломго база кирген ле анда јарыткыштар эзенде тургузылар.

Анда ла ичип турган сууныҥ чыҥдыйы јабыс деген сурак база кӧдӱрилген. Олег Хорохординниҥ јартаганыла болзо, Кадындагы водозабордыҥ ийдези јаандадылар. Анайып, ол чыҥдыйы бийик ичер суула јаҥыс ла Майманы эмес, је анайда ок Горно-Алтайскты да јеткилдеер. Бу ууламјыда иш башталып калган эмтир.

Бу кӱнде ӧткӧн туштажулардыҥ база бирӱзи Колхозный кобыда болгон. Бу микрорайондо туралар 2000 јылдаҥ ала тудулып башталган деп айдар керек. Андый да болзо, учына јетирилгелек сурактар эмдиге артканча. Ол јолдордыҥ ла мында оромдорды јарандырарыныҥ сурактары. Анда јаткан улус электроотло, суула јеткилделген болуп јат.

– Колхозныйдыҥ ла Вербицкийдиҥ оромдорындагы јолдордо капитальный јазал иштер эзенде ӧдӧр. Быјыл бу иштердиҥ ӱлекер-проеги белетелип, экспертизаны ӧдӧр. Бӧлӱктеп туруп, бу коомой јолдордыҥ бастыразын јазаарыс – деп, Олег Хорохордин бӱдӱмјилеген.

Мында јадып турган улус маршрутный автобустар једишпей турганынаҥ улам, эртен тура балдарга школдорго једери кӱчке келижип турганын айткан. Олор удурумга башчыны бу сурактыҥ аайына чыгарга болушсын деп сураган. Кӧдӱрилген сурактардыҥ тоозында балдар ойноор площадкаларды јаҥыртарыла колбулу сурак база болгон.

Олег Хорохордин каланыҥ администрациязына автобустардыҥ кыймыгузыныҥ графигин јаҥыдаҥ кӧрӱп, улуска эптӱ эттире кубултсын деп јакылта берген. Радловтыҥ оромында балдар ойноор площадка ӱлӱрген айга јетире јаҥыртылары керегинде ол база айткан. Анда балдар ойногодый јазалдар, тренажерлор тургузылар.

– Бис Алтай Республиканыҥ 2024 јылга јетире ӧзӱминиҥ программазын белетейдис. Ого озо ло баштап эдетен амадуларды ла иштейтен  учурлу ууламјыларды кийдиредис. Горно-Алтайскты алар болзо, мында озо ло баштап оромдорды, улустыҥ текши јӱрер јерлерин јарандырарыныҥ  программазы, коммунальный инфраструктураны јаҥыртары, аргачылыкты ӧскӱрери ле јӧмӧӧри, оноҥ до ӧскӧзи – деп, Олег Хорохордин айткан.

* * *

Бу ла кӱн ГАГУ-ныҥ актовый залында удурумга башчы Олег Хорохордин «Ийделӱ Алтай» деген муниципал форум ӧткӱрген. Анда јуулган улус Горно-Алтайсктыҥ ӧзӱмиле колбой бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айткан.

Форумнаҥ озо башка-башка ууламјылар аайынча алты дискуссионный площадка иштеген. Олор каланыҥ туримздеги аргазын ӧзӱм алындырарына, кичӱ ле орто аргачылыкты јӧмӧӧрине,  јонјӱрӱмдик инфраструктураны јарандырарына,  чыҥдый медболушла, ӱредӱле јеткилдеерине, калада јадатан јакшынак айалгалар тӧзӧӧрине учурлалган. Бу площадкалардыҥ ижи тӱгенген соҥында, анда јуунадылган шӱӱлтелер форумда айдылган.

«Туулу Алтайда туристический јеткилдештердиҥ рыногы толо кеминде тузаланылбайт. Оныҥ ӧзӱми улуска иштеер јерлер тӧзӧӧр лӧ кирелтелериниҥ кемин кӧптӧдӧр арга берер. Јарамыкту ууламјылардыҥ бирӱзи – јыл туркунына иштеер санаторно-курортный комплексти ӧскӱрери болуп јат. Ол керегинде кӧп эксперттер де айткан ла бис оны программабыска кийдиргенис» – деп, Олег Хорохордин айткан.

Бу ууламјыда айдылган шӱӱлтелердиҥ тоозында каладагы туробъекттерди јарандырары, анчада ла «Улалуныҥ турлузы» деген јарлу јердиҥ. Анайда ок Туу-Кайадӧӧн чыгатан отургуштарлу канатный јолды тудары, Јыланду ӧзӧктӧ рекреационный кластерди ӧскӱрери ле оноҥ до ӧскӧзи болгон. Туристический бӧлӱкте иштеп тургандардыҥ сертификациязын ӧткӱрер деген шӱӱлте база айдылган. Калада ӧдӧтӧн культуралык, соот-спортивный керек-јарактар керегинде јетирӱ алгадый бирлик јетирӱлик платформа тӧзӧӧр керек деген шӱӱлтени јашӧскӱрим јарадып уккан.

Республиканыҥ бастыра ла муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ курч сурактарыныҥ бирӱзи јолдордыҥ сурагы болуп јат. Ол керегинде айткан Олег Хорохордин «Јеткер јок ло чыҥдый  кӧӧлӱк јолдор» деген нацӱлекер аайынча быјыл калада 14 оромдо јол јазаар иштер ӧдӧрин темдектеген.

«Федерал башкартула ӧткӱрген ижистиҥ шылтузында бис јолдорды ээжи-нормативный айалгаларга келиштире јазаарына ӱзеери акча-манат алганыс. Горно-Алтайск кала Коммунистический проспектинде ПАТП-даҥ ала Трактовыйга јетире јолды јазаарына ӱзеери акча алар» – деп, удурумга башчы айткан.

Оныҥ айтканыла болзо, калада јадып турган улустыҥ кӱӱнземелиле быјыл республикан бюджеттеҥ ӱзеери акча чыгарар јӧп јарадылган. Ол акча Заимка, Афганецтердиҥ јурты, Чкаловский кобы, ГТФ микрорайондордогы эҥ коомой деген јолдорды јазаарына барар.

«Вице-премьер Максим Акимовло ӧткӧн јуунда Чуйдыҥ јолын ла Артыбаштӧӧн јолды бириктиретен, је Горно-Алтайсктыҥ тууразыла ӧдӧтӧн јолды тудары керегинде сурак кӧдӱрилген. Бу ӱлекер-проект јарамыкту деп темдектелген ле јазаптыра шӱӱжилер» – деп, Олег Хорохордин айткан.

Оноҥ башка, калада балдардыҥ республикан эмчилигиниҥ экинчи бӧлӱги тудулып јатканы, перинатальный тӧс јер тударыныҥ  ӱлекер-сметный документациязы белетелгени, јаҥы школдор ло садиктер тудулып јатканы керегинде форумда база айдылган. Келер јуук ӧйдӧ Заимкада 275 бала ӱренетен школ, ӱч садик тудулатан эмтир. База эки садиктиҥ ӱлекер-проекттери белетелет.

«Культура» нацӱлекер аайынча Горно-Алтайск Культураныҥ ӧзӱминиҥ тӧс јерин тударына акча алар. «Демография» деген нацӱлекер аайынча «Спартак» стадионныҥ јанында универсальный ойноор залду, су-кадыкты тыҥыдар физкультурный комплекс тудулар.

Форумда кӧрӱлген сурактардыҥ база бирӱзи – ЖКХ-ныҥ јеткилдештериниҥ бийик тарифтери. Бу суракты канайда чечетениле колбулу айдылган шӱӱлтелердиҥ тоозында бар инженерный колбуларды јаҥыртары, энерго- ло ресурсосбережениениҥ программазын јӱрӱмде бӱдӱрери болгон.

Олег Хорохордин РФ-тыҥ энергетиказыныҥ министри Александр Новактыҥ тергеебиске келип јӱрген ишмекчи јол-јорыгында энерготарифтерди јабызадарыныҥ эп-аргалары керегинде тема тӧс темалардыҥ бирӱзи болгонын айткан.

Горно-Алтайск кала тапчы јерде турганы учун улуска јадар туралар тударына керектӱ јердиҥ участокторын беретени кӱчке келижип турганы форумда база темдектелген. Мыныла колбой удурумга башчы ӧскӧ тергеелердиҥ ченемелдерин шиҥдеерис ле республиканыҥ тӧс јериниҥ тыштында турган участокторды калага кийдирер аргаларды кӧрӧрис деген.

Адакыда Олег Хорохордин тергеебистиҥ ӧзӱмиле колбой кӧп шӱӱлтелер айдылганын, олордыҥ бастыразы Алтай Республиканыҥ ӧзӱминиҥ программазына кирерин ле кыйалтазы јоктоҥ шиҥделерин темдектеген.  Бу программа дезе куран айдыҥ экинчи јарымында ӧдӧтӧн текширеспубликан форумда јӧптӧлӧтӧн эмтир.

К. Яшев

А. Тырышкинниҥ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина