Алтайдын Чолмоны

Бистиҥ Аржана – Валентин Юдашкинниҥ ӱренчиги

09.08.2019

Модельер-конструктор, техника ла технологияныҥ магистри, тургуза ӧйдӧ кеп-кийимниҥ Москвадагы телекейде јарлу «Biвionа» деген компаниязыныҥ кепти чӱмдеп кееркедери аайынча јурукчызы Аржана КЕНЗИНАЛА ӧткӧн куучын-эрмекле кычыраачыларды таныштырадыс.

Јайаан јайалталу јурукчы, дизайнер, ус колду кӧкчи Москвада моданыҥ «Валентин Юдашкин» деген туразында менеджер-организатор, јараштыҥ ла кӧгӱс кӧрӱмниҥ «Ирина Салтыкова» деп туразында кепти кееркедери аайынча јурукчы болуп иштеген.

Ол эл-калыктыҥ кеби аайынча ӧткӧн кӧп тоолу талалык, бастырароссиялык ла калыктар ортодогы кӧрӱ-маргаандардыҥ туружаачызы, јеҥӱчили. 2011 јылда Нью-Делиде ӧткӧн калыктар ортодогы конгрессте оныҥ «Пазырык» деген јуунтызы кӧргӱзилген. 2013 јылда А. Кензинаныҥ «Куулгазынду кулјалар кумраннаҥ келген энчилер» деген ӧҥдӱ альбомы чыккан. Бу ла јуук ӧйдӧ оныҥ база бир ӧҥдӱ альбомы ак-јарыкка чыгарга белетелет.

–Аржана Николаевна, Слерди мынаҥ озо Москвада моданыҥ «Валентин Юдашкин» деген туразында, оныҥ кийнинде јараштыҥ ла кӧгӱс кӧрӱмниҥ «Ирина Салтыкова» деп туразында иштегенер деп билерис. Кычыраачыларга тургуза ӧйдӧ Слер иштеп јаткан «Biвionа» деген компания керегинде айдып берзер?

–Мен бу компанияда 2016 јылдаҥ ала иштеп јадым. Бу компания эҥ ле озо Лондондо болгон. Оныҥ кийнинде Москвада оны Узбекистанныҥ президентиниҥ эш-нӧкӧриниҥ сыйны ачкан. Колбулары јер-телекейди ӧткӧн компания.

Бӱгӱнги кӱнде јарлу компания байа «эксклюзив» дейтен кеп-кийимди јазап јат. Белетеген-кӧктӧгӧн, кееркеткен кептердиҥ кӧбизи ӧскӧ ороондор јаар аткарылып јат.

–Јарлу компанияныҥ кептериниҥ баазы-чуузы кандый не, байа ат баалу, уй баалу дегенине тӱҥей болбой кайдар?

–Чындап та, кеп-кийимниҥ баазы сӱреен бийик. Тегин улус мында нени де јакытпай јат. Темдектезе, 4-5 јашту кызычактыҥ платьезиниҥ баазы 50 муҥ салковойго шыдар. Арткандары јанынаҥ айтса, олордыҥ баалары туку канча-канча миллиондорго једет. Нениҥ учун дезе бир ле метр бӧстиҥ баазы 50-60 муҥ салковой. Бир платьеге дезе кайда да 6-7 метр бӧс керек. Онойып, бир ле платьениҥ бойыныҥ баазы канча јӱс муҥ салковойго једет.

Мындый баалу-чуулу кептерди кӧп лӧ сабада араб ороондордыҥ аргалу-чакту улузы бойлорына, бала-барказына јакыдат.

Ол ороондордо кыш болбой јат ине. Јыл туркунына — изӱ. Је олор тӱҥей ле баалу алулардаҥ јылу тонды-шубаны јакыдып кӧктӧдӧт. Темдектезе, балдарыныҥ чыккан кӱндерине канча-канча миллиондорго турар кепти јакыдып јат.

Бистиҥ улус јӱрӱминде ондый бааларды, миллиондорды кӧзиле кӧрбӧгӧн дӧ, колына тутпаган да ине. Эки башка телекей.

Изӱ ороондордыҥ улузы јаркынду, мызылдаган ӧҥжик кепти сӱӱр, артыксынар. Оныҥ ӱстине кепти машинкала-эшле кееркедер эмес. Је колло кееркедип јарандырганы баалу. Кееркедим эдимдер (јинји, таш, стразы) канча ла кирези кӧп болзо, јакшы.

Кепти машинкала эмес, колло чӱмдеп, кееркедип кӧктӧӧри сӱреен каруулу ла баалу иш. Биске келип турган улус байа «ручная вышивка» деген эп-сӱмени артыксынат, јаан ајаруны шак ол чӱмдеп кӧктӧӧрине эдет. Бӱгӱнги кӱнде суруда ла јилбӱде чӱмдеп кееркеткен ондый кептер.

–Россияныҥ аргалу-чакту улузы база Слерге келип јакыдат па?

–Эйе. Улай ла келип, јакыдып турган улус кӧп. Темдектезе, балазы ак-јарыкка чыккалактаҥ озо кабайын, кеп-кийимин де јакыдып јат.

–Аржана Николаевна, Слердиҥ ижигер керегинде угарга солун ла јилбилӱ…

–Мен бу компанияда кепти кееркедери аайынча јурукчы болодым. Кепти кӧктӧдӧргӧ келген кижи, темдектезе, мен мындый платьени кӧктӧдип аларга турум деп айдар. Дизайнер оныҥ айтканыла, платьениҥ эскизин јурап јат, кандый таштарла, јинјилерле кееркедери – ол мениҥ ижим. Темдектезе, бир ле платьеге канча муҥ таштар керек.

Мен баштап Москвага келип турарымда, ол ло јинјилердиҥ, стразалардыҥ баазы, бӱгӱнги кӱнге кӧрӧ, чик јок јеҥил болгон. Је эмди ончо ло неме бааланган.

–Слер ченемелдӱ јурукчы, модельер, дизайнер, конструктор, бир сӧслӧ, байа моданыҥ телекейиниҥ кижизи. Моданыҥ учуры, амадузы јанынаҥ бойоордыҥ шӱӱлтегерди айдып ийзер?

–Моданы кижиниҥ ӱч тӱжине кирбес кайкал эмезе бузарга јарабас ӱргӱлјик ээжи деп айдарга болбос. Модный кеп-кийим, эдим-тудум ончо ло улуска текши, јайа једишпес. Астаҥ, бирдеҥ-экидеҥ эдилип турганы учун ого јилбӱӱ јаан, ол суруда болуп јат…

Је кече ле суруда болгон эдим элбеде таркай бергенде, оныҥ байагы керектӱзи, аҥылузы јылыйа берет. База ла јаҥыдаҥ кандый да солун, «моданыҥ калганчы кыйгызы» деген кеп табылар, је кезек ӧйдӧҥ база ла јылыйып, ордына јаҥызы келер.

Мениҥ шӱӱлтемле болзо, кажы ла кижи моданыҥ кийнинеҥ сӱрӱшпей, алкы бойына эптӱ, келиштире кийинери сӱреен керектӱ. Шак ла мынызы мода, стиль деген билимниҥ тӧзӧгӧзи болуп јат. Бӱгӱнги кӱнде кажы ла кижиде бойына јараганын талдап алар јарамыкту айалга бар.

–Аржана Николаевна, телекейлик моданыҥ тӧс ууламјылары јанынаҥ кыскарта куучындап берзер?

–Телекейлик модада эки ууламјы бар. Бирӱзи келер ӧйгӧ лӧ экинчизи дезе ӧткӧн ӧйгӧ, озогызына тайанат. Баштапкызы, промышленностьтыҥ јаҥыртуларын тузаланып турган болзо, экинчизи дезе калыктыҥ јаҥжыккан јаҥжыгуларына, чӱм-јаҥына, ар-бӱткенге, кӧгӱс байлыкка тартылып тайанат. Шак бу ууламјыда озодо калыктыҥ кебин кӧктӧгӧн (тӱк, ноокы, кӧбӧҥ, торко, кыл, кендир, учук ла о. ӧ.) материалдары, база учуктардаҥ, кӱделидеҥ соккон, белетеген бӧстӧри, эдимдери јаан суруда. База ар-бӱткенниҥ ӧзӱмдериниҥ качан да оҥбос ӧҥдӧриле, кеелеп-чӱмдеп эткен чамчалары, ӧӧргӧн, тӱӱген, кружевалап, шабылап кӧктӧгӧн кептери кандый да ӧйдӧ суруда.

–Слер мода кижиниҥ ӧзӧгинде, канында деген шӱӱлтеле јӧп пӧ?

– Мен Москвада иштеҥ эмеш ле чӧлӧӧ ӧй келишсе, темдектезе, моданыҥ «Јас – јай, кӱс – кыш» деген кӧрӱлерине јӱредим. Ӧскӧ ороондордоҥ келген кӧрӱлерди, онойдо ок бистиҥ ороонныҥ модазын кӧрӧдим. Мода ол кижиниҥ кӧксинде, канында болор учурлу. Моданы сезери, баалаары, ондо тургузылган кептердиҥ чыҥдыйын аҥылаары, ылгаары база јаан јайалта.

Ол ло Италияны, Францияны бис моданыҥ чике бажында туруп јаткан деп билерис. Олордыҥ улузыныҥ эткен эдимдериниҥ чыҥ-дыйы бийик кеминде, бир јик јок. Бу ороондор-дыҥ модаларыныҥ тураларыныҥ тӱӱкизи канча-канча јылдарга улалат. Кептериниҥ баалары сӱреен бийик. Олордыҥ белетеп чыгарып турган эдимдери, тон-ӧдӱги ончозы бойыныҥ материалдарынаҥ (тере, бӧс лӧ о .ӧ.). Белетеп јаткан эп-аргалары база бойлорыныҥ. Оныҥ учун телекейлик моданыҥ чике бажында олор јолду турат.

–Бисте, Россияда, моданыҥ бажында ады јарлу Вячеслав Зайцев, Валентин Юдашкин турат. Моданыҥ телекейинде бу эки јарлу кутюрьелерге турары јок по?

–Чындап та, бӱгӱнги кӱнде бу эки кижиниҥ ады-јолы телекей кеминде јарлу. Моданы эдип турган улус шак олор экӱ. Эмди јиит дизайнерлер кӧп, је олорго јаан ла бийик модада бойыныҥ јерин табатаны, сӧзин айдатаны кӱчке келижет. Кандый да ишти алза, ченемел, билгир ӧйлӧ кожо келер ине. Бийик моданыҥ туралары база кӧптӧгӧн: чӱрче ле ачылар, оноҥ кӧрзӧҥ— бӧктӧлип калган турар.

Валентин Юдашкинде иштегеним сӱреен јаан ла ырысту учурал деп сананадым. Юдашкинниҥ эскизтерин де кӧрзӧҥ, олор база кайда да јок. Ол јаҥыс та дизайнер эмес, је сӱреен јаан јайалталу јурукчы. Кӧргӧнин-ајарганын чӱрче ле јурап ийер. Кӧп јорыктап јат ла јӱзӱн-башка кӧрӱлерде туружат.

Бот, бу эки кутюрьени моданыҥ телекейинде бойыныҥ сӧзин айдар, солун иштериле кайкадар улус деп айдарым.

Мында, моданыҥ туразында, ус кӧкчилерди табары, ӱредери, берген эскизтерле иштеери кайда. Бир сӧслӧ, бойыныҥ командазын тӧзӧӧри, таскадары кӱч керек. Бийик модада бӧслӧ, торко-мандыкла, кӧбӧҥлӧ иштеери каруулу иш…

–Аржана Николаевна, бистиҥ албатыныҥ кеп-кийими, кӧктӧнип турган устары јанынаҥ Слердиҥ шӱӱлтегер кандый?

–Бистиҥ алтай јонныҥ да кеби кубула-кубула, аҥылу ла кеен, тыҥытту ӧзӱмине, кеберине једип, је ол ӧйдӧ бойыныҥ јебрен ӧзӧгин-тӧзӧгӧзин ле бойыныҥ аҥылузын јылыйтпай, бӱгӱнги кӱнге јеткен деп айдар керек.

Мен јериме-алтайыма амыралтага келип, бир канча ателье-мастеркойлорго кирип, алтай кептиҥ айалгазын, оныҥ бӱдӱмдерин соныркап кӧрӧдим. Бу ууламјыда кандый јаҥыртулар, једимдер бар болотон деп билери јурукчы-дизайнер, модельер-конструктор кижиге база јилбилӱ эмей.

Чындап та, албатыныҥ кеп-кийимин орныктырары эмезе ого јӱк бодоштыра, ӧйдиҥ некелтезиле кӧктӧп кийериниҥ баазы-чуузы јеҥил эмес. Нениҥ учун дезе јакшы, чыҥдый бӧс (торко, килиҥ, мандык), алтын-мӧҥӱн, ӧҥдӱ таштар, јинјилер ончозы баалу. Оныҥ учун кӧп учуралда мындый кепти јӱк акчалу улус кийер, текши эл-јонго тыҥ ла керектӱ, учурлу эмес деген шӱӱлте бар. Онойып, тегин эл-јон албатыныҥ кебин кийип турус деп, ойто ло байагы тесьманы, ӧскӧ калыктыҥ белен кулјаларын тузаланып, кепти кӧктӧп ийет.

Темдектезе, балдары, баркалары той-јыргал эдип јаткан јииттерге ада-энези кеп јакыдат. Јииттиҥ кӧгӱспеги, кыстыҥ чегедеги болзын — атластаҥ кӧктӧдӧт. Атлас кепти јӱк ле байрамда кийетен кеп деп бис билерис. Айдарда, кӱнӱҥ ле ол ондый јалтыраган кепти кийер арга јок ине. Оныҥ ордына балдардыҥ кебин кӧбӧннӧҥ эмезе база ӧскӧ јымжак бӧстӧҥ кӧктӧдип берзе, артык эмес пе? Олор оны кӱнӱҥги кеп эдип кийер эди — эптӱ, сӱрлӱ.

Баалу-чуулу бӧстӧҥ, чой-чоокыр эдип кееркеткен кептеҥ чыкса артык болор эди. Ус колдулардыҥ (анчада ла кеп кӧктӧӧчилердиҥ) эдимдериниҥ кӧрӱзин јылдыҥ сайын ӧткӱрзе кайдар… Модельерлердиҥ чӱмдеген јараш кийимдерин кӧргӱскен буклеттер, журналдар чыгарганы тузалу болор эди.

Бистиҥ албаты бастыра јанынаҥ јайалталу. Је нениҥ де учун јон ортодо аҥылу бийик ӱредӱлӱ јурукчы-конструкторлор, модельер-технологтор јокко јуук. Јииттерди мындый ӱредӱге аткарып, ӱредип алзас, бойыста искусствоведтер, модельер-конструкторлор болор деп иженедим.

–Артисттердиҥ сценада кийип турган кептери керегинде нени айдарар?

–Оҥдойдо артисттердиҥ ойын-концерттерде кийип турган кептерин кӧрдим. Кӧп тоолу кептердиҥ ортозынаҥ туку совет ӧйдӧ Барнаулда кӧктӧгӧн кепке учурадым. Чыҥдый, јараш, јик табылбас костюм. Ӧйлӧ кожо эскирип калган. Је оноҥ кӧрӱп, кепти кӧктӧӧргӧ јараар.

Кажы ла артисттиҥ бойына адылу костюмды кӧктӧзӧ, олор оны кӧстиҥ чогындый чеберлеп, чехолго сугуп, гастроль до ӧйинде чебер алып јӱрер эди. Бу учуралда кажы ла артист бойыныҥ кебин база кемде де мындый кеп јок деп баалап јӱрер эди. Бот, эксклюзив кептиҥ база бир учуры ондый.

–Аржана Николаевна, кепти кийери, јайым тудунары, кептиҥ сеге келижип турганы кижиниҥ ич-байлыгынаҥ, культуразынаҥ, кӧрӱминеҥ, сезиминеҥ чике камаанду ба? Слерде бу јанынаҥ кандый санаа-шӱӱлте бар?

–Эптӱ, чек кийинери, кийген кебиле бирлик болгоны ол биледеги таскамалдаҥ камаанду. Јакшы ла эптӱ кийинип, базып баратсаҥ, базыдыҥ да јеҥил, кыймыгыҥ да эптӱ ине. Сениҥ кийген кебиҥ бойыҥды ла эбире улусты тоогоныҥды кӧргӱзет. Кижи бойын сӱӱгени, тоогоны оныҥ кийген кебинеҥ танылу эмей.

Кижиниҥ эптӱ кийинип билеринеҥ оныҥ ич телекейиниҥ, кӧгӱс кӧрӱминиҥ байлыгы, кеми кӧрӱнип јат.

Јаҥыс ла «калыҥ карманду» улус јакшы кийинип турган деген шӱӱлте јастыра. Баазы кирелӱ де болзо, је эптӱ, јараш кепти кийген ээзиниҥ санаазы јарык, омок болор. Шак ондый кижи улус ортодо, бӱткӱл јӱрӱмде бӧк-коруулу болгонын, чыт ла эдип јӱргенин ол бойыныҥ кеби ажыра кӧргӱзет.

–Слер Алтайга келгенерде, ус кӧкчилерге, јаҥы ла кӧктӧнип баштагандарга, онойдо ок ателье-мастерскойлу улуска мастер-класстар, лекциялар, анчада ла алтай кеп-кийим јанынынаҥ туштажулар ӧткӱрер кӱӱн-санаагар бар ба?

–Баштанган улуска качан да јок деп айтпазым. Кӱӱнзеген улуска билерим-билгирим аайынча болужып берерим. Бистиҥ Алтайда амыр-энчӱ јуртап јаткан албатыныҥ кийген кеби тӧрӧл јериндий ок јараш ла јаркынду болор учурлу. Нениҥ учун дезе албатыныҥ культуразында, јаҥжыгуларында ада-ӧбӧкӧлӧристиҥ ойгорлыгы, поэзиязы, кӱӱзи, јаҥары бир тизимде.

–Аржана Николаевна, солун эрмек-куучын учун јаан быйан. Бийик моданыҥ телекейинде јолор ачык болзын.

К. ПИЯНТИНОВА