Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Айас кӱндер» јӱректерде артар

16.08.2019

Ӧткӧн неделеде тергеебистиҥ тӧс калазында аш-курсактыҥ «Эне Јер. Алтай 2019» деп фестивали јыҥырап ӧтти. Тӧрт кӱнге улалган алама-шикирлӱ, сӱрлӱ эдимдерлӱ байрамныҥ калганчы кӱндериниҥ эҥир-леринде албаты-јонды эҥ јаркынду сый сакыган деп айтса, јастыра болбос — Горно-Алтайскта «Мачете» рок-ӧмӧлик ле Олег Газманов концерттер кӧргӱсти.

Ороонныҥ тӧс калазынаҥ экелип тургузылган јаан ла бийик профессионал сценада фестивальдыҥ ӱчинчи кӱнинде кӧп сабада јииттерге таныш «Мачете» деп рок-ӧмӧлик кожоҥдогон. Оныҥ баштаачызы Ярослав Малый јарым јыл кире кайра тергеебистиҥ Чамал аймагына кӧчӱп келген эмтир. Кожоҥчыныҥ билези башка-башка јерлерде јадып турат. Је ого анчада ла Алтай јараган, ол мында јайаан ижи јакшы келижип турганын ла келер ӧйдӧ Чамалда кӱӱ бичиир јаан студия ачарга кӱӱнзегенин айткан.

«Мачете» Горно-Алтайскта концерт берген кӱн јаашту да болгон болзо, оныҥ јайаандыгын тоогон кӧрӧӧчилер учына јетире артып, сӱӱген артизиниҥ кожоҥдорын уккан. Кожоҥдордыҥ программазы тӱгенген кийнинде, Я. Малый кӱӱнзеген улусла фотојурукка соктыртып, сурактарга каруулар берип, автографтар ӱледи.

Байрамныҥ тӧртинчи кӱнинде Горно-Алтайсктыҥ тӧс тепсеҥинде ле одоштой оромдордо албатылык кожоҥчы Олег Газмановты кӧрӧргӧ республикада јаткан ла айылдап келген 10 муҥнаҥ ажыра кижи јуулды. Јарлалган кийнинде О. Газманов сценага чыгып, ончо улусла јылу эзендешти. Эл-јон јаан сӱӱниште, тоогонын, сӱӱгенин кыйгырып, тажынып турды. Тӧжинде чолмон јуралган ак футболкалу, эмдиги јииттердиҥ модазыла чачын салкынга соктырган чылап јазаган, омок бӱдӱмдӱ артист 70 јашка јууктап калган деп, торт бӱдер арга јок. О. Газманов Горно-Алтайск калада баштапкы катап болгонын, ого анчада ла ару кейле тынарга јакшы болгонын айтты. Ол бир сааттаҥ ажыра болгон концерт ӧйинде кожоҥдордыҥ ортозында јӱрӱмде бойыла болгон учуралдар, кожоҥдордыҥ салымы, олор канайда табылганы керегинде куучындап, кӧрӧӧчилерди бијелеп, кожо кожоҥдошсын деп кычырып турды. Кожоҥчыныҥ кажы ла кожоҥы бойы да секирип-бијелеерге јӱткидет. Тепсеҥде јуулгандар чала бастыгыжып та болзо, бијелеп, сӱӱген артизине кожоҥдожып турдылар.

Эмдиги ӧйдиҥ булгалык политикалык айалгаларыла колбой, «Сделан в СССР» деген кожоҥ учун оны Латвия, Литва, Украина ороондордӧӧн кийдирбей турганы, је ондый да болзо, албаты тӱҥей ле бирлик, тӱӱкибис јаҥыс, Россия орооныс тыҥ, миллиондор тоолу албаты бу кожоҥды јӧмӧжип турганы айдылды. «Бу кожоҥ фашизмди јеҥген, кижини космоско баштапкы катап чыгарган ороон керегинде, эҥ јараш тууларлу, агаш-ташту, эпшилерлӱ, эҥ артык спортчыларлу — «Сделан в СССР»!!!» — деп јарлап, ол кожоҥын кожоҥдоды. Јуулгандардыҥ ортозында јаан јаштулар кӧп болгон. Олор акту кӱӱнинеҥ сӱӱнип, кезик кожоҥдордыҥ сӧстӧринеҥ кӧстӧри јашталып та турды.  Амадап келген ончо улустыҥ кӱӱн-санаазы бийик, кӧдӱриҥилӱ. Санаа-сагышка јаан јыргал болгон ло ол сезим концерт тӱгенген де кийнинде канча кӱнге артып калды…

Ол керегинде јетирӱлерди Интернеттеги јондык сетьтердеҥ кӧрӧргӧ јараар. Бир келин буттары оорып турган энези сӱӱген артизин кӧрӱп аларга, оорузын ундып, ончозын акалап, концертке јеткен, концерт ого коркышту јараган ла санаазында эҥ јаркынду кӱндердиҥ бирӱзи болуп, узакка артар деп бичийт.

Та кем де јӱк ле Газмановко болуп, бир муҥ километр јол ӧдӱп келген, балдарына сӱӱген артизин кӧргӱзерге амадап, олорды ээчидип экелген.

Та кем де профессионал кӧзиле концертти бийик баалап, кожоҥчыга, оныҥ ӧмӧлигине, концерттиҥ тӧзӧӧчилерине быйанын бичийт. Кем де бу «бистиҥ каланыҥ тӱӱкизинде эҥ ле артык керек-јарак» болгон до деп темдектейт.

Кем де јӱк ле эски кожоҥдор болгон деп кородойт. Је кижи бодозо, ол концертте болбой јадып, бодоп бичилген неме. О. Газманов карын да кӧрӧӧчилерле ачык-јарык куучындажып, «јаҥы кожоҥ кожоҥдоп берейин» деп айдып, јакшынак јаҥы кожоҥын сыйлаган. Је улуска канча јылдардыҥ туркунына кару болуп калган кожоҥдорды угары анчада ла макалу болгон эмей. Программа тӱгенген кийнинде, кожоҥчы кӧрӧӧчилердиҥ сурагыла база да 2-3 кожоҥ кожоҥдоды. Учында, караҥуй кирип јадарда, јӱрек ӧйкӧдӧр «Офицеры» кожоҥныҥ кӱӱзи угула берди, тепсеҥде муҥдар тоолу телефондордыҥ оды кӱйӱп, кожоҥло кожо араайынаҥ јайканыжа берди.

Јӱрӱмниҥ бар-јок айалгаларын, кезик улустыҥ кату сӧстӧрин чотко албаза, мындый јаан, албатылык артист келгени јуулгандарга јерлештер болгон бой-бойын тоор, Тӧрӧлин корыыр ла оныла оморкоор кӱӱн-санаа сыйлады, ончо улус бир кезек те ӧйгӧ уур-кӱчтердеҥ чечилген, јайым, јеҥил, ырысту болды.

Эмди де тыҥыда бијелеп, секирип, мындый эрчимдӱ иштеп турган 68 јашту тӧрӧл кожоҥчыга тергеебистиҥ быйанду кӧрӧӧчилериниҥ алкыжы јетсин, ол база да катап Алтайыска кӱӱнзеп келзин.

***

Олег Газманов 1951 јылда јаан изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде Калининградский областьта Гусев калада чыккан. Ада-энези белорустар, кардиолог-врач ла јуучыл. Зинаида Абрамовна ла Михаил Семенович бастыра јууны ӧдӱп, јеҥӱниҥ кийниндеги амыр ӧйлӧрдӧ танышкан.

О. Газмановтыҥ јаш тужы кажы ла оромдорында јуу-чактыҥ изи арткан Калининградта ӧткӧн. Школдыҥ кийнинеҥ талайларла јорыктап јӱрерге амадаган јиит инженерно-морской училищеге кирип, оны 1973 јылда божоткон. Оноҥ Рига каланыҥ јанында черӱде ӱч јыл јӱрген. Ол ӧйлӧринде Олег черӱчил нӧкӧрлӧриле кожо эҥирлер сайын гитара согуп, кожоҥдоор болгон. Черӱнеҥ јанып, тӧрӧл училищезинде аспирантурага кирген. Је кӱӱге јайалтазы јеҥип, 1970 јылдардыҥ учында ол кӱӱлик училищеге ӱренип барган. 1981 јылда гитара ууламјыла диплом алган.

Олег школдогы ӧйлӧринде де кӱӱле јилбиркеп, ансамбльдарда туружып, кожоҥдор чӱмдеп, ресторандарда кожоҥдоор болгон. 1983 јылда ол Москвага кӧчкӧн. Ондо ол баштап тарый кожоҥдор чӱмдеечи болуп јарлу боло берген.

1989 јылда ол уулы Родионло кожо «Люси» деп кожоҥ бичип кожоҥдогон. Ол кожоҥ эл-јонго сӱреен јараган ла оныҥ ла кийнинде Олег Газманов кожоҥчы болуп јарлу болгон деп айдарга јараар.

Ол ло ӧйлӧрдӧ артист «Эскадрон» деп кожоҥ чӱмдеген, ондый ок атту ӧмӧлик тӧзӧгӧн лӧ альбом чыгарган. Ол 30 млн тоолу чыгарылган ла ончозы кӱӱ сӱӱчилер ортодо таркай берген. Онойып «Эскадрон» альбом бир ле айдыҥ туркунына платиновый боло берген. Кийнинде кожоҥчы ороон ичиле турга барып, кӧргӱзӱлердиҥ «Лужники» залында 70 муҥнаҥ кӧп кӧрӧӧчилер јууган.

Тӧрӧлчи кӱӱни бек ле јаан кожоҥчы чӱмдеген ле кожоҥдогон канча кожоҥдор гимндер болуп калган. Онойып, 1997 јылда бичилген «Москва» деген кожоҥ тӧс каланыҥ окылу эмес те болзо, улус јараткан гимны, «Офицеры» деген кожоҥ ончо јуучылдарга агару болуп јат.

Оныҥ «Эскадрон», «Есаул», «Морячка», јӱрекке тийер «Офицеры», «Дождись», «Мама» деген хиттери канча ороондордыҥ миллиондор тоолу улузына таныш ла јажын чакка кару болуп калган.

Олег Михайловичтиҥ уулы Родион баштапкы јуртында чыккан. Экинчи эш-нӧкӧри Газмановтоҥ 18 јашка оогош. Бу јуртында олор Марианна деп кысту ла Маринаныҥ (кожоҥчыныҥ экинчи эш-нӧкӧри) баштапкы билезинде чыккан Филипп деп уулду.

68 јаштуда 50 де јаштаҥ јиит кӧрӱнип турган артист кажы ла кӱн эртен тура физзарядка эдет, бир эмеш јӱгӱрет, бош ӧйдӧ мяч теберин јакшызынат. Онойдо ок ол айылда ийттериле кожо јаантайын ойноп, базып јӱрет. Ачу ашты ӧйинеҥ ӧткӱре качан да амзабай јат.

Э. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина