Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Спорттыҥ албатылык бӱдӱмдериниҥ сурактары

23.08.2019

Куран айдыҥ 17-чи кӱнинде Шабалин јуртта Албатылык ойындардыҥ фестивали ӧйинде спорттыҥ, јаҥныҥ ла јондыктыҥ чыгартулу улузы спорттыҥ албатылык бӱдӱмдерине учурлалган тегерик стол ӧткӱрди.

Тегерик столдыҥ ижин АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева, Шабалин аймактыҥ јааны Эрчим Сарбашев,  Алтай Республика-ныҥ Олимпий совединиҥ президенти Александр Телесов  башкардылар. Јууныҥ ижинде спорттыҥ албатылык бӱдӱмдери аайынча кӧп јылдардыҥ туркунына тазыктыраачылар, јаргычылар болгон ло Эл-Ойынныҥ маргаандарын ӧткӱрип турган тоомјылу спортчылар турушкан.

Јуунда куучынды Алтай Республиканыҥ физический культура ла спорт аайынча комитединиҥ јааны Заури Казакпаев баштады. Оныҥ јетиргениле, республика ичинде спорттыҥ албатылык бӱдӱмдери аайынча 5 федерация тӧзӧлгӧн лӧ эрчимдӱ иштеп јат. Олор — алтай шатраныҥ, кӱрештиҥ, Кӧк Бӧрӱ ойынныҥ, атту спорттыҥ, албатылык бӱдӱмдердиҥ федерациялары. Бу спорттыҥ албатылык бӱдӱмдери аайынча федерацияны Юрий Константинович Манышев башкарып јат. Статистикалык тооломдор аайынча кӧрзӧ, спорттыҥ албатылык бӱдӱмдериле тергее ичинде 272 кижи тазыктырынат.

Бу бӱдӱмдер эки јылда бир катап ӧткӱрилип турган албатылык Эл-Ойын байрамныҥ программазына ончозы кийдирилет. Онойдо ок олор аайынча маргаандар Чага-Байрамда ла Ас тоолу ӧс калыктардыҥ кӱнине учурлалган байрамдарда улайын ӧткӱрилет. Кӱреш дезе онойдо ок республиканыҥ спортчыларыныҥ Олимпиадазыныҥ,  ӱренеечилердиҥ Спартакиадазыныҥ ла Олимпиадазыныҥ программаларында бар.

Тергеениҥ кажы ла муниципал тӧзӧлмӧзинде Спартакиадалар, талдашту маргаандар ӧткӱрилет. Оныҥ турулталарыла Эл-Ойын байрамныҥ маргаандарыныҥ турчылары талдалат.

Спорттыҥ албатылык бӱдӱмдери ӧзӱм алынып барып та јаткан болзо, аайы-бажына чыгатан курч сурактар кӧп. Алтай Республикада албатылык бӱдӱмдерде спортчылардыҥ јажы аайынча керек-јарактар ӧткӱрер система јок. Республиканыҥ таҥынаҥ план аайынча белетелген чемпионаттарыныҥ первенстволоры јок. Тергеениҥ спорт школдорында албатылык бӱдӱмдер аайынча бӧлӱктер, тазыктыраачылардыҥ ставкалары јок.

Бу сурактарды аайлаштырарга, АР-дыҥ физический культура ла спорт аайынча комитединиҥ шӱӱлтезиле, кӱреш, тебек, камчы, токпок чачары бӱдӱмдерди ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ӱренеечилери база ойноор эдип, кичӱ Эл-Ойынныҥ программазына кийдирер керек. Спорттыҥ албатылык бӱдӱмдериниҥ ӧзӱми јӱк ле тергеелик федерациялар кеминде ӧдӧт. Кажы ла бӱдӱм аайынча бойыныҥ ээжилери белетелген де болзо, маргаандар бир аайыла ӧткӱрилер, ээжилерди јӧптӧжип таркадар керек. Онойдо ок албатылык бӱдӱмдер аайынча спортчыларга спортчы звание-јамылар берери курч сурак болуп јат. Тургуза ӧйдӧ кезик бӱдӱмдер аайынча бир маргаанда јеҥӱ алганы учун спортчы јамы алар арга бар. Бу ээжи-некелте јастыра ла ого кубулталар кийдирер керек. Мыныла колбой АР-дыҥ физический культура ла спорт аайынча комитеди ӱлекер-јӧп чыгарып, АР-дыҥ башкарузына баштану эткени айдылды. Јӧп бу комитеттиҥ Ээжизине ол спорттыҥ албатылык бӱдӱмдерин тӧзӧӧри ле ӧскӱрери аайынча молјуларлу болзын деген кубулталар кийдирери керегинде. Молјулардыҥ тоозында онойдо ок албатылык бӱдӱмдердиҥ маргаандары канча катап, кайда, канайып ӧткӱрилери чокымдалар керек. Бу ӱлекер аайынча АР-дыҥ башкарузынаҥ јараду алылган ла бу кӱндерде ол башкаруныҥ јуунында шӱӱжилген.

Бу ӱлекер окылу јарадылган кийнинде, 2019 јылдыҥ тӧртинчи кварталында спорткомитеттиҥ ле федерациялардыҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижи башталар: ээжилер, спорт јамылар алары аайынча сурактар кӧрӱлер. Бу јаан иштерди 2020 јылдыҥ экинчи кварталына јетире тӱгезери темдектелет.

Тергееде спортивный керек-јарактардыҥ календари аайынча албатылык бӱдӱмдердиҥ маргаандарына 200 муҥ салковой  салынган. Онойдо ок 2019 јылда С. С. Тузачиновтыҥ толо јажына учурлалган АР-дыҥ Кӧк Бӧрӱле чемпионадын ӧткӱрерине ӱзеери 90 муҥ салковой акча чыгарылган.

2018 јылда АР-дыҥ командазы Кыргыз Республикада ӧткӱрилген Кӧчкӱндердиҥ III телекейлик ойындарында турушкан. Бистиҥ спортчылар манкала, тогуз кумалак, самбо ло Кӧк Бӧрӱ бӱдӱмдерде турушкан.

Заури Геннадьевич алтай шатрала федерацияныҥ јааны Геннадий Лукич Ядагаевке спорттыҥ албатылык бӱдӱмдериниҥ ӧзӱмине јаан камаанын јетирип турганы учун быйан айтты. Алтай шатрала маргаандар балдар, јииттер, јаан улус ортодо тергеениҥ бастырага јуук аймактарында јаантайын ӧткӱрилет. Онойдо ок З. Казакпаев ок-јаадаҥ адарыныҥ федерациязын, президентин, Александр Альчинович Сельбиковты, темдектеди. Ок-јаачылар СФО-ныҥ маргаандарында, Алтай крайдыҥ, Новосибирский ле Томский областьтардыҥ чемпионаттарында улайын једимдӱ туружадылар.

Онойдо ок спорттыҥ албатылык бӱдӱмдери аайынча спорт школдор тӧзӧӧр санаа бары керегинде башкаруныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева кошты. Бу шӱӱлтени комитет те, спортсӱӱчилер де јӧмӧйдилер. Је ого ӱзеери бу амадуны јондык јӧмӧӧр учурлу. Наталья Михайловна тургуза ӧйдӧ ороон ичинде спорт школдор аайынча шӱӱжӱлер ӧдӱп турганын темдектеди. Олорды ӱредӱлик бӧлӱкке кӧчӱрер бе эмезе ӱредӱликтеҥ чыгарып, таҥынаҥ тӧзӧлмӧлӧр эдер бе? Кезик улус спорт школдордо кӧп лӧ сабада балдар, школдордыҥ ӱренеечилери тазыктырынып турган, оныҥ учун олор ӱредӱликте болор учурлу деп чотойт. Арткандары спорт школдордо јаҥыс балдар эмес, јиит те, јаан да улус јӱрӱп турганын айдып, олорды таҥынаҥ болзын деп амадайдылар.

Бӱгӱнги кӱнде Алтай Республикада спорттыҥ кышкы бӱдӱмдерин ӧскӱрер деген сурак туруп јат. Оныла колбой Маймадагы  «Атлант» деген тош ӧргӧӧгӧ јаан ижемји салылат ла кышкы бӱдӱмдердиҥ школы ичкери ӧзӱм алынар айалгалар тӧзӧлӧт.

Шабалин аймактыҥ јааны Э. Сарбашев спорттыҥ албатылык бӱдӱмдериниҥ ӧзӱми аайынча ишти чокым аайлу, чике алтамдарын сананып ӧткӱрер керек деп темдектеди. Оныҥ ајарганыла, ороонныҥ окылу спорт тооломында бӱгӱнги кӱнде алтай албатыныҥ спорт бӱдӱмдериниҥ бирӱзи де јок. Ичкери алтамдар эдерге, тергеелер ортодогы маргаандарга чыгып, олорды республикада ӧткӱрер керек. Федерал тооломго кирген кийнинде, акча-манаттыҥ сурактары да башка кемине чыгар.

Бу шӱӱлтеге јӧмӧжип, Людмила Варванец, национальный политика ла јондык колбулар аайынча комитеттиҥ јааны, национальностьтордыҥ керектери аайынча федерал агентство тергеелер ичинде эҥ ле тыҥ деген спорттыҥ бӱдӱмдерин илелеер шиҥжӱлер ӧткӱрип турганын јетирди. Оныла ӧмӧ-јӧмӧ иштеп, федерал кемине чыгарар бӱдӱмдерди чокымдап, ого керектӱ акча-манат јанынаҥ сурактарды ајаруда тудар керек деп, ол айтты.

Јуунда алтай шатра, ок-јаадаҥ адары аайынча  федерациялардыҥ президенттери тергееде бойыныҥ бӱдӱмдери јанынаҥ айалгалары, курч сурактары керегинде јетирӱлер этти.

Алтай шатраны, Кӧк Бӧрӱни ле алтай кӱрешти албатыныҥ энчизиниҥ тооломына кийдирер деген шӱӱлте айдылды.

Албатылык ойындардыҥ фестивалиниҥ баш тӧзӧӧчизи, «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ баш редакторы Айсулу Кыйгасова маргаандарды ӧткӱрген ченемелиле ӱлежип, спорт керек-јарактар онойдо ок кӧрӱмјилӱ болор керек деп темдектеди.

АР-дыҥ ӱредӱчилердиҥ билгирлерин бийиктедер институдыныҥ методизи Олеся Иркитова школдо ӱренип турган балдарга алтай албатыныҥ ойындары керегинде методикалык бичиктер чыгарылып турганы, ӱредӱчилердиҥ ле тазыктыраачылардыҥ ижинеҥ кӧби камаандузын айтты.

Тегерик столдыҥ тӧс шӱӱлтези спорттыҥ албатылык бӱдӱмдерин элдеҥ озо јасакка кийдирип, ӧзӱмин эрчимдӱ улалтары болды.

                                                 Э. КУРГАРИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина