«Бистиҥ айылга амыр-энчӱ»

27.08.2019

Быјыл меге бойымныҥ баламла кожо килемјиниҥ «ЭНЕ» деген фонды тӧзӧгӧн лӧ «Бистиҥ айылга амыр-энчӱ» деп адалган јайгы лагерьде болор ырыс келишти. Бу лагерь балдарды балазынган билелерге учурлалган. Бисле кожо бу лагерьде Кан-Оозы, Майма, Оҥдой аймактардаҥ ла Горно-Алтайсктаҥ билелер болды. Бис анда јаркынду, кӧп јакшынак керек-јарактарлу, кижиге бийик кӱӱн-санаа берер 10 кӱн јӱргенис.

Программа ныкта ла јилбилӱ болгонын темдектеер керек: мында бала ла ада-эне ортодо колбуларга ууландырылган тренинговый ӱредӱ-таскамал, спорттыҥ маргаандары, ойындар, јойу јол-јорыктар, культурно-текши керектер, јайаандык мастер-класстар ӧткӱрилген. Олордыҥ бастыразы «Себиниҥ боочызы» УТЦ АО-ныҥ базазында ӧткӧн.

Бу смена бистиҥ билеге айыл-јурттыҥ кӱнӱҥги керектеринеҥ эмеш амыраар, бойыныҥ јӱрӱмин ле колбуларын тууразынаҥ кӧргӧдий арга тӧзӧгӧн. Тренинговый ӱредӱлер биске бой-бойысты окылу эмес айалгада јууктада билип алар, ӧйди бойыныҥ балдарыла кожо тузалу ӧткӱрер арга берген. Тренингтер ӧйинде бой-бойыла јууктада билижери, биледе кезикте болуп турган курч, блааш-тартышту эмезе јаан учурлу сурактардыҥ аайы-бажына чыгары аайынча технологияларла таныжар арга болгон. Анайда ок кажы ла кижи эрмектежип отурган кижиниҥ айтканын токыналу, лаптап угарына ӱренген, мындый билгирлер анчада ла билелик колбулар тушта керектӱ. Тренингтерди ченемелдӱ, кӧп эп-сӱмелерди билер психологтор ӧткӱрген. Бистиҥ ижис арт-терапияныҥ башка-башка бӱдӱмдерине, медиативный техникага ла ойын бӱдӱмге тӧзӧлгӧлӧнгӧн.

Кижи бойыныҥ су-кадыгын спорт јогынаҥ тыҥыдып болбос, оныҥ да учун бистиҥ бу сменада спорттыҥ маргаандары база болды. Кажы ла кӱн биске зарядканы ару кейде ӧткӱрген, сӱӱнчилӱ старттар, кыймыктанар ойындар ла јойу базыш — бастыразы јилбилӱ ле тузалу. Кыска эмес јолды јойу да ӧдӱп барган болзобыс, меге анчада ла Тиехта кыр ла «Карачкайдыҥ уйазы» јаар походтор сӱрекей јарады, олорды ундыыр арга јок. Ол походтордоҥ бис јакшынак, јаркынду кӱӱн-санаалу јанып келгенис: јараш ар-бӱткенди јакшызынып, макабыс канганча кӧрдис, ол јол-јорыктарды кӧп тоолу фотојуруктарыс эзедет.

Походтордоҥ келеле, нени кӧргӧнис керегинде бой-бойыска куучындадыс. Мениҥ шӱӱлтемле болзо, походтор, ӧмӧ-јӧмӧ ойындар, маргаандар бистиҥ билелерди ле бӱткӱл лагерьди бириктирер арга берген.

Мастер-класстар да јилбилӱ болгон: бис точечный росписьтиҥ, кийис базарыныҥ эп-аргаларыла таныштыс, учук-пряжадаҥ јуруктар эдерине ӱрендис. Бойыстыҥ эткен эдимдеристи айылдарыстӧӧн апарганыс — олор биске бу јол-јорык керегинде кереес болуп артар.

Кажы ла кӱн јайаандык, тематический эҥирлер болгон, бис анда бой-бойысты художественный номерлерле кайкатканыс: бијелерле, кожоҥдорло, сценкаларла, ӱлгерлерле. Анайда ок јайаандыктыҥ эҥирлери ӧйинде бойыстыҥ уур-кӱчтерисле тартышканыс, темдектезе, улус алдында куучын айдарынаҥ јалтанарыла, уйаларыла. Профильный сменаныҥ ӧйинде ӧткӱрилген кӧп тоолу керек-јарактар су-кадык јӱрӱм јӱрерине, экологияга, Театрдыҥ јылына, билеге ле оноҥ до ӧскӧ ууламјыларга учурлалган болгон.

Бистиҥ лагерьге јарлу актерлор айылдап јӱрген: Алтай ла Тыва республикалардыҥ нерелӱ артизи А. Мамадаков, П. В. Кучияктыҥ адыла адалган национальный драмтеатрдыҥ актеры А. Унатов, режиссер, «ТЭФИ» сый алган «Изгородь» деген кыскаметражный фильмниҥ авторы М. Кулунаков. Олор бойыныҥ «Амаду» деген јорыктап јӱрер киношколыла келип јӱрген, биске актердыҥ узы ла киноныҥ режиссуразы аайынча мастер-класстар ӧткӱрген. Бис актердыҥ ла режиссердыҥ профессиязыла јууктада таныштыс, сценадагы јайаандыктыҥ эп-сӱмелерине ӱрендис. Мындый туштажу болгонына, јарлу јерлештерле, актерлорло куучындашканыска сӱрекей сӱӱнгенис.

Балдарды ла ада-энелерди јакшы азыраган: аламалар, маала ажы, сӱт, эт, балык — амырап турган улустыҥ курсагыныҥ тоозында болгон. Лагерьде белетеген, аскан аш-курсак амтамду болгонын улус ажанган кийнинеҥ тарелка-айактар куру артып турганы керелеген.

Лагерьде эрчимдӱ, нак ӧмӧлик иштейт. Олордо балдарла да, ада-энелерле де иштеери јанынаҥ байлык ченемел бар. Айнура Борисовнага, Светлана Маратовнага, Екатерина Олеговнага, Мая Николаевнага каруулу, ачык кӱӱн-санаалу болгоны учун јаан быйан. Балдарга ла олордыҥ ада-энелерине профилактикалык ла консультационный болуш эткени, јарамыкту айалгалар ла бастыра улуска психологический болуш-јӧмӧлтӧни ӧйлӱ-ӧйинде тӧзӧгӧни учун јаан алкыш-быйан. Олор кажы ла балала, ада-энеле эрмектежер, тил билижер таҥынаҥ эп-арганы табып, јаан болуш-туза јетиргени учун аҥылу быйан.

Мында, лагерьде, биске билениҥ учуры јадын-јӱрӱмде кандый јаан болгонын сезер ле билер аргалар берилген — шак ла биледе јӱрӱмниҥ тӧс байлыктары тӧзӧлӧт. Мен сананзам, кӧп улусты билени тыҥыдар билениҥ ичинде колбулар аайынча сурактар јилбиркедип турган болор. Оныҥ да учун бастыра билелерге бу лагерьдиҥ ижинде турушсын деп шӱӱлте айдып турум.

Бу смена ӧйинде бистиҥ ийде-кӱчиске ӱзеери ийде-кӱч кожулды, јаҥы најылар таптыс, јаҥы билгирлер ле ченемел алдыс — олорды кажы ла кӱнги јӱрӱмисте кыйалта јогынаҥ тузаланарыс. Мен бу лагерьди, андагы улусты ла улайынча болгон најылык айалганы качан да ундыбазым. Мени бу сменага база катап кычырган болзо, ары барарына бир де сананбастаҥ јӧпсинер эдим.

Тоогонымла, сменаныҥ туружаачызы А. ТЕМДЕКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина