Ойто ло бистиҥ байлу ажуларыс керегинде

27.08.2019

Канча jылдардыҥ туркунына Алтайдыҥ эҥ jарлу ла байлу ажулары керегинде куучын-куумый кӱйбӱреп, ойто ӧчӱп калат. Бу jууктарда О. Кожихов деп кижиниҥ Чике-Таманныҥ ажузы керегинде бичигенин кычырып («Алтайдыҥ Чолмоны», 20.08.19 j., №62), оныҥ айтканын акту кӱӱнимнеҥ

jӧмӧп jадым.

Кажы ла алтай кижи, анайда ок тууразынаҥ биске айылдап келген улус ла туристтер бистиҥ ажуларысты ар-бӱткенге бажыратан байлу ӧргӧӧлӧргӧ тӱҥейлейт. Керек дезе эҥ бийик ажуларда — Чике-Таманда, Себи-Бажында, Улаганныҥ, Карасуктыҥ ла Jабаганныҥ боочыларында ажуларды байлап, jалама буулайтан аҥылу jерлер бар. Бу озогы чӱм-jаҥыс керегинде кӧп сӧс айтпайын. Ол бӱгӱнги кӱнде Алтай Республиканыҥ кӧгӱс байлыгыныҥ Госреестрине база кийдирилген. Jе аҥылап айдарга турганым — Чике-Таманда, Себи-Бажында болуп турган керектер керегинде. Ажуга чыкканын улус jаҥыс ла jалама буулаар эмес, ол ок ӧйдӧ jерленип чыгар, анда ла курсак-тамак jиир, ойын-наадайлар садыжып алар jер эдип алган. Бу аайы-бажы jок саду jерлер 1990-чы jылдардыҥ ачык базар öйлöрин эзедет. Мындый айалганы келген айылчылар да алаҥ кайкайдылар. Бу jаҥыс кӱнниҥ сурагы эмес, jе оныҥ аайы-тӧӧйине чыгар ӧй келген эмес пе? Башка-башка jуундарда ол садуныҥ jерлерин, туалеттерди, сӱрее чачар контейнерлерди ажуныҥ чыгыжы башталар jерде — ӧзӧктӧ тургузар деп шӱӱлтелер канча-канча катап айдылган. Боочыда иштеп алган акча куру кей эмезе шыра-шырка экелери санаа-укаа кийдирерине ас па? Кезик боочыларды, анда тургузылган отургышту беседкаларды бистиҥ ле алтай улузыс аракыдаар jер эдип алган. Боочыларда чогылган шилдерди кӧрӱп тура, кандый мӱргӱӱлдӱ улус бис деп айдарыс? Биске, республиканыҥ ээзи болгон калыкка, байлу jерлеристе öдÿп турган чур-чуманакту садунаҥ уйатту болор керек!

Бу сурак аймактыҥ башкараачыларыныҥ jӧмӧлтӧзиле jӱк ле Jабаганныҥ боочызында бӱткен деп темдектеер керек. Ажуга чыккан кижи ак jаламазын буулап, алкыжын айдып, быйанын алар, Алтайыныҥ jаражына бактырып, фотоjурукка тӱжер. Шак бу амадула бис jашöскÿримниҥ сÿÿген «Чике-Таманныҥ jазы» деп фестивальды баштап öткÿргенис. Алтайда jадып турган эл-jон ло тергеебистиҥ айылчылары бу эҥ jараш ажуныҥ тÿÿкибисте, культурабыста учурын jакшы билип, байлап турзын деп.

Кайа-таштарысты туристтер jурап туру деп, оны арчыыр акциялар эдедис, jе эҥ байлу jерлеристи бойыс быjарсыдып jадыс. Андый ок сурактар jолойын аккан аржан сууларыс аайынча база бар. Оныҥ учун бу керектиҥ учы-бажына чыгары озо ло баштап эл-jоныстыҥ, муниципалитеттердиҥ, аргачылардыҥ, башкаруныҥ ла Эл Курултайдыҥ улузыныҥ öмö-jöмö ижинеҥ камаанду.

Бойымныҥ jанынаҥ, эмди jаҥы башкару ла депутаттардыҥ корпузы тӧзӧлзӧ, бу суракты такып кӧдӱрип, учына jетирерге арга кӱчимди саларым.

И. БЕЛЕКОВ,

РФ-тыҥ Госдумазыныҥ депутады,

«Новый век Чуйского тракта»

деп jондык фондтыҥ башкараачызы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина