Алтайдын Чолмоны

Тӱӱкибисте тереҥ ис артыратан маргаандар…

27.08.2019

2019 јылдыҥ сыгын айы республикабыстыҥ тӱӱкизине кирер деп айдар керек. Не дезе, сыгын айдыҥ 8-чи кӱнинде республиканыҥ башчызына, анайда ок Эл Курултайдыҥ депутаттарына талдаштар ӧдӧр.

Је талдаштардаҥ бир неделе озо Горно-Алтайсктыҥ «Спартак» стадионында Албатылык ойындардыҥ фестивали ӧдӧр. Бу маргаандар баштапкы катап 2017 јылда «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ 95 јылдыгына учурлай ӧткӱрилген эди. Бир чакка јуук ӧйдиҥ туркунына алтай албатыныҥ тӱӱкизиниҥ кереечизи ле јаҥжыккан культуралык байлыктарыныҥ коручызы болуп келген «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ баштап алган бу кереги јӱрӱмде јол алынып, республикабыстыҥ тӱӱкизинде тереҥ ис артырарында алаҥзу јок.

«Ирбизектиҥ ойындары» ла «Сартакпайдыҥ согоондоры» деп ууламјылардаҥ турган Албатылык ойындардыҥ фестивали баштапкы катап ӧдӧрдӧ, ол сӱрекей кӧп кӧрӧӧчилерди јууган эди. Бу да учуралда олордыҥ тоозы кӧп болор, бастыра аймактардаҥ спорт сӱӱчилер келер деп иженедис. Не дезе, быјылгы маргаандарда јӱгӱрӱгиле, бӧкӧзиле, капшууныла, чыйрагыла, чечениле эҥ ле эҥ дегедий 14 бӧкӧ туружар.

Куран айдыҥ 17-чи кӱнинде Шабалин јуртта Албатылык ойындардыҥ фестивалиниҥ талдашту ойындары ӧткӧн эди. Фестивальдыҥ мындый талдашту ойындары баштапкы катап ӧткӱрилгенин айтпас арга јок. Ол кӱн јурттыҥ стадионында јуулган албаты-јон ӧткӧн маргаандардыҥ кийнинеҥ айылдарына бийик кӱӱн-санаалу јанган болор. Анда маргышкан бӧкӧлӧрдӧҥ он ӱчӱзи ченелтелерди једимдӱ ӧткӧн лӧ олорго сыгын айдыҥ 1-кы кӱнинде республикабыстыҥ тӧс калазында ӧдӧтӧн маргаандарда туружар арга берилген. База бир туружаачы 2017 јылдыҥ маргаандарыныҥ јеҥӱчили Александр Темдеков талдашту маргаандарда турушпай јадып, финалда деп чоттолот.

Айдарда, сакылталу маргаандарда туружатан бӧкӧлӧрлӧ јууктада таныжып ийели.

2017 јылда ӧткӧн Албатылык ойындардыҥ фестивалиниҥ јеҥӱчили Александр Темдеков. Улаган аймактыҥ баатыры баштапкы маргаандарда туружып турарда, јаҥы ла ӱредӱзин божодоло келген ӧй болгон. Нӧкӧрин јӧмӧжӧргӧ келген уул бойы маргаандардыҥ туружаачыларыныҥ тоозына кире берген ле адакыда јеҥӱчил болуп чыккан. Александр бу ӧдӧтӧн маргаандарга эки ай озо белетенип баштаган эмтир.

Кӧксуу-Оозы аймактыҥ талдашту маргаандардыҥ јеҥӱчили болуп чыккан бӧкӧзи Илья Тырышкин. Илья 30 јашту, јуучыл самболо тазыктырынат. Мындый маргаандарда баштапкы катап туружат. Илья оборыла талдашту маргаандардыҥ туружаачыларыныҥ бастыразынаҥ јаан болгонын темдектеер керек. Ол талдашту маргаандарга келердеҥ озо камчыла, ок-јаадаҥ адарыла бир эмеш тазыктырынган эмтир.

Кан-Оозы аймактыҥ Мӧндӱр-Соккон јуртыныҥ Шабалинде экинчи јерге чыккан алыбы кыпчак сӧӧктӱ Вячеслав Васильев чыйрагыла кӧрӧӧчилерди кайкатканын темдектебес арга јок. 22 јашту баатыр уул бу ойындарга бойын ченеп кӧрӧргӧ лӧ кыпчактардыҥ адын чыгарарга туружат.

Улаган аймактыҥ баатыры саал сӧӧктӱ Айдар Саналов Шабалинде ӧткӧн талдашту маргаандарда ӱчинчи јер алган. Ол самбо кӱрешле спорттыҥ узы. Сыгын айдыҥ 1-кы кӱнинде ӧдӧтӧн маргаандарга база белетенет.

Оҥдой аймактыҥ Кулады јуртыныҥ алыбы Амат Юлдашев Шабалинде ӧткӧн маргаандарда ташты кӧдӱрип јӱгӱреринде эҥ артык ӧй кӧргӱскен. Грек-рим кӱрешле спорттыҥ узы. Ол ады-јолы элбеде јарлу Аргымак Ечешевте тазыктырынган эди.

Тӧрӧл аймагында ӧткӧн талдашту маргаандарда 400 метрге јӱгӱреринде Александр Легостаевке једери јок болгон. Бу 31 јашту чыйрак уул оогоштоҥ ала грек-рим кӱрешле тазыктырынган. Александрга тӧрӧл Шабалин јуртыныҥ стадионы јакшы таныш болгодый.

Кан-Оозы аймактыҥ кергил сӧӧктӱ алыбы Аржан Черышев мындый маргаандарда экинчи катап туружат. 24 јашту Аржанда јеҥӱ алгадый бастыра аргалар бар.

Оҥдой аймактыҥ Коркобы јуртыныҥ баатыры чапты сӧӧктӱ Эзен Елдошев бу маргаандарда Алтай ичиниҥ тыҥытту, чыйрак ла бӧкӧ уулдарыла маргыжар санаала туружат. Талдашту маргаандарга ӧнӧтийин белетенбей, финалга ӧдӧ берген бӧкӧ сыгын айдыҥ 1-кы кӱнинде ӧдӧтӧн маргаандарга белетензе, не болор?

Шабалин аймактыҥ Барагаш јуртыныҥ чыйрак уулы Дмитрий Малофеев 24 јашту. Ол спорттыҥ кроссфит бӱдӱмиле тазыктырынат. Албатылык ойындардыҥ фестивалинде экинчи катап туружат. Баштапкы учуралда ӱчинчи јер алган болгон. Мындый маргаандар ого сӱреен јараган эмтир. Финалда баштапкы јер аларга јӱткийт.

Турачак аймактыҥ Кебезен јуртыныҥ бӧкӧзи Вадим Лямкинге јӱк ле 21 јаш. Ол талдашту ойындарга белетенбей келип, финалга ӧдӧ берген. Горно-Алтайскта ӧдӧтӧн маргаандарга туружарга белетенет.

Улаган аймакта чыдаган баатыр Солун Юстуков самболо спорттыҥ узына кандидат. Мындый маргаандарда баштапкы катап туружат.

Кан-Оозы аймактыҥ бӧкӧлӧриниҥ бирӱзи тодош сӧӧктӱ Алан Иташев финал ойындардыҥ туружаачыларыла теҥ-тай тартыжарына, айса болзо, озолоп то ийерге белен.

Республика ичинде јарлу спортчылардыҥ бирӱзи Олег Гурин Шабалин аймактаҥ болор. 34 јашту спортчы самбо ло дзюдо аайынча спорттыҥ узы. Ченемели јаан баатыр бойынаҥ јиит бӧкӧлӧргӧ бир де јай бербези иле сезилет.

Кыпчак сӧӧктӱ Айдар Малчинов Шабалин аймакта ДЮСШ-да иштейт. Айдарда, јӱрӱми спортло колбулу бу чыйрак уул база јакшы кӧргӱзӱлерге једердеҥ айабас.

Сыгын айдыҥ 1-кы кӱнинде Горно-Алтайсктыҥ «Спартак» стадионында ӧдӧтӧн Албатылык ойындардыҥ фестивалинде кӧрӧӧчилердиҥ тоозы кӧп болор деп иженедис. Эҥ бӧкӧ, тӱрген, чыйрак, кӱчтӱ, чыдамкай ла тыҥытту бӧкӧлӧр ортодо ӧдӧтӧн маргаандарга келигер, омо-томо сыгырып, баатырларысты кыйгы-кышкыла јӧмӧйли.

Маргаандарла коштой калыгыстыҥ сӱӱген артисттериниҥ ойын-концерти, ол тоодо «Сыр каткыда» база ӧдӧр.

2017 јылда баштапкы катап Албатылык ойындардыҥ фестивали ӧдӧрдӧ, салкыннаҥ тӱрген, таштаҥ бек, кырдаҥ аккан суудаҥ кӱчтӱ, чыйрак аҥнаҥ сӱмелӱ баатырлар чактар тӱбинеҥ келип, олорго учурлай мындый кеминде ӧткӱрилип јаткан ойындарды кӧргӧндий болгон эди. Бу да учуралда фестиваль бийик кеминде ӧдӧринде бир де алаҥзу јок. Айдарда, кычыраачылар, «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ ӧткӱрип јаткан Албатылык ойындардыҥ фестивалине келигер, бойыгардыҥ кӧзигерле кӧрӱгер. Јӱс катап укканча, бир катап кӧрӱп алганы артык болгонын ундыбагар.

К. ЯШЕВ