Алтайдын Чолмоны

«Алтын Майдан»: Алтайдыҥ ӱредӱчилери эҥ артык

13.09.2019

Ӧткӧн куран айда Кан-Оозы аймактыҥ Моты-Оозы јуртыныҥ школыныҥ алтай ойноткыларла ойноор «Арчын» деп фольклор ансамбли калыктар ортодогы Крымда болгон фестивальда турушкан. Худбашкараачызы Вадим Кыдатовко ло школдыҥ директоры Лариса Кыйыновага баштаткан 12 ӱредӱчи фестиваль-конкурстыҥ беш номинациязыла баштапкы јерлер алып јанып келгендер.

Бу фестиваль-конкурс јылдыҥ ла Крым Республиканыҥ Черноморский районыныҥ Межводное поселогында ӧдӱп, Россияныҥ кӧп тоолу калыктарын јууп, культуразыла, кеендигиле, јаҥжыгуларыла таныштырат. Оныҥ тӧзӧӧчизи Бисер Кировтыҥ адыла адалган «Алтын Майдан» деп культурно-просветительский интернациональный ӱлекер (Татарстан), Крымныҥ культура министерствозы ла Черноморский районныҥ администрациязы. Быјыл бу фестиваль онынчы катап ӧкӱрилген ле ондо 1,5 муҥ туружаачы болгон.

Моты-Оозындагы школдыҥ директоры, Алтайдыҥ туружаачыларын баштап јӱрген Лариса Васильевна Кыйынова мынайда куучындаган:

– Бис ондый фестиваль-конкурс ӧткӱрилип турганын Интернеттеҥ кычырганыс. Озо баштап бис оныҥ заочный бӧлӱгинде, кышкыда, туруштыс. Ансамбльдыҥ алтай ойноткыларла ойногон видеозын Виктор Келюев соккон ло бис оны аткарып ийгенис. Заочный бӧлӱкте «Арчын» Хакасияныҥ кийнинде экинчи јерде болуп, Крымда ӧдӧтӧн фестивальга кычырту алганыс. Бистиҥ тӧзӧлгӧниле јиит ансамбль аймакта ла республика кеминде ӧткӧн конкурстарда улайын турушкан ла эки јыл јеҥӱчилдер болуп чыккан.

Он кӱнге ӧткӧн фестиваль-конкурста сӱреен кӧп керектер, маргыштар ла кӧрӱлер болгон. Ондо јаштарыла башка-башка, оогош балдардаҥ ала јаан јашту да улуска јетире улус турушкан. Фестивальда Россияныҥ 43 тергеезинеҥ 230 кӱӱлик ӧмӧлик турушкан. Онойдо ок јаҥжыкканыла ондо Кыдаттаҥ ла Турциядаҥ улус база туружып турган эмтир. Бис јӱк хореографиядаҥ башка ончо номинацияларда туруштыс: «Јаҥжыккан ойноткыларла ойнооры», «Ойноткылардыҥ кӱӱзи. Ансамбль», «Ойноткыларла јаҥыстаҥ ойнооры», «Телекейдиҥ калыктарыныҥ јаҥжыгулары. Этноэҥир» ле ӧскӧлӧри де. «Арчынныҥ» туружаачылары икилиле, топшуурла, комусла, тӱҥӱрле, шоорло, јадаганла ойноп јат. Моты-Оозыныҥ ӱредӱчилери де, балдары да ойноткыларла ойноп турганында кӱӱниҥ ӱредӱчизи Вадим Илларионович Кыдатовтыҥ јаан ижиниҥ турултазы».

Ӱредӱчилердиҥ айтканыла, ороонныҥ кӧп тергеелериниҥ ӧмӧликтери тоозыла сӱреен кӧп болгон. Темдектезе, Якутиядаҥ ӱч автобусла 60 кижи келген, эвенктер 30-40 кижи, осетиндер алты ӧмӧликле келген. Алтайдыҥ ӧмӧлиги ас та болзо, жюрини, туружаачыларды солун ла јаркынду ойыныла, кеп-кийимиле бактырып ийген.

«Кажы ла делегация, ӧмӧлик этноэҥир ӧткӱрген, ондо туружаачыларды ойындарла, маргыштарла, база кандый ойын-соотло соотодор, јилбиркедер керек болгон. Бистиҥ ӧткӱрген этноэҥирис ончозынаҥ артык болгон. Бис тоҥжаан јӱгӱриш, тебек ӧткӱрдис. Јеҥӱчилдерге алтай керегинде магнитиктер, тобоголор ло ӧскӧ дӧ сыйлар бергенис. Јаҥыс ла бистиҥ ӧмӧлик туружаачыларды азыраган, бис олорго алтай улустыҥ аш-курсагын амзатканыс. Курут, боорсок, мӧт, быштак ла ӧскӧ дӧ курсак-тамак апарганыс, туружаачылар сонуркап амзаган.

Бистеҥ јиит ӱредӱчи Айана Петровна Карманова «Сабантуйдыҥ јаражайы» деп конкурста база турушкан. Бис јараш сценка тургузып алганыс: јеҥилчек кеп-кийимдӱ кыстар куулар болуп, талайдыҥ јарадында бијелеген. Аҥчы олордыҥ бирӱзин адарга турарда, ол јараш кыс боло берген. Аҥчы кыс-кууга санаазын салган. Је бистиҥ туружаачыга экинчи јер бергени ачымчылу болгон. Баштапкы јерди Башкортостанныҥ јажыла эмеш јаан кижизи алган. Эвендер этноэҥиринде аҥ чаҥмадайтан ойын ӧткӱрген. Ондо јӱк бистиҥ Вадим Илларионович јеҥген – алтай уулга чаҥмадаш неме беди» — деп, «Арчынныҥ» туружаачызы, баштамы класстардыҥ ӱредӱчизи Эркелей Васильевна Альчибаева куучындаган.

Ӱредӱчилер кыштаҥ ла бери бу фестивальдыҥ очный бӧлӱгине кыракы белетенген болуптыр. Билеттерди бойыныҥ акча-манадына јаскыда алган, репетицияларды кӧп ӧткӱрген. Олордыҥ шӱӱлтезиле, келер фестивальда хореографияда да туружар арга бар. Нениҥ учун дезе, школдо Елена Григорьевна Кыдатова балдарды хореографияла баштамы класстардаҥ ала ӱредип турган.

«Фестивальда онойдо ок албатыныҥ устарыныҥ эдимдериниҥ бастырароссиялык форумы ӧткӧн. Ондо Якутиядаҥ баштайла, Архангельский областька јетире, Карелиядаҥ баштайла, Астраханьга јетире тергеелердиҥ устары турушкан. Олордыҥ эдимдериниҥ ортозында мӧҥӱннеҥ, сӧӧктӧҥ, тередеҥ, ол тоодо балыктыҥ да терезинеҥ, эткен солун ла кеендик эдимдер болгон. Бистеҥ Алина Павловна Бидешева бойыныҥ эткен алтай ойынчыктарын апарып, ӧскӧ укту албаты-јонды сонуркаткан. Кӱрее-куучында Надежда Андреевна Артушева туружып, Сабиндердиҥ билезиниҥ чыгарган «Кожоҥчы койонок» деп ӱндӱ бичигин кӧргӱскен. Бистиҥ кеп-кийимдерис башка-башка бӱдӱмдӱ, јаркынду болгон. Кӧбизин ле бойыс кӧктӧгӧнис. Кӧп укту калыктарла да танышканыс. Башкирлер бистиҥ комусты олордыйынаҥ ӱнгӱр деп кайкажып, бойлорыныҥ шоорыла толыжып та ийген. Олордыҥ шоорыныҥ ӱйттери алды јанында эмтир. Ӱредӱлӱ јыл башталардаҥ озо ӱредӱчилер онойып амырап та алганы јакшы» – деп, школдыҥ директоры Лариса Васильевна куучындаган.

Ӱредӱчилер онойдо ок Лариса Васильевнаныҥ баштаганыла Москва ажыра учуп, кайра јолдо бир кӱн тӧс калала танышкандар. Алтай Республиканыҥ удурумга башчызы О. Л. Хорохординге, Кан-Оозы аймактыҥ јааны Э. А. Ялбаковко, А. Я. Бордюшевке ле администрацияныҥ ӱредӱлик бӧлӱгине фестивальга барарга јӧмӧшкӧни учун ӱредӱчилер јаан быйанын айдышкан, фестивальдыҥ тӧзӧӧчилеринеҥ аймактыҥ јаанына Кӱндӱлӱ грамота апаргандар.

Алтайыныҥ адын, алтай национальный ойноткыларын калыктар ортодо јарлап, ондый јаан фестивальда туружып, камык јайалталар ортодо јеҥӱлерди алган ӱредӱчилерле јаҥыс ла оморкоор керек. Келер фестивальда оноҥ кӧп кайралдар, јеҥӱлер алзын деп кӱӱнзейли!

Н. Бельчекова