Алтайдын Чолмоны

Аэропортты элбедери шӱӱжилет

17.09.2019

Горно-Алтайсктыҥ аэропорты јаҥырта јазалып, ойто иштеп баштаган 2011 јылда ол ажыра јорыктаган улустыҥ тоозы 4200 кижи болгон, быјыл бу кӧргӱзӱ 71 000 кижиге јеткен.

Аэропорттыҥ эмдиги ижи ле келер ӧзӱми керегинде пресс-конференция сыгын айдыҥ 18-чи кӱнинде, республиканыҥ кей каалгазы ажыра окылу темдектелип ӧткӧн 400 000-чы кижини кӧдӱриҥилӱ уткыган кийнинде, ӧтти. Эрмек-куучында «Горно-Алтайсктагы аэропорт» деген акционер биригӱниҥ директорлорыныҥ совединиҥ турчызы Никита Мельников ло аэропорттыҥ генеральный директоры Сергей Круглов турушкан.

–Нениҥ учун бис аэропорттыҥ јеткилдежиле тузаланган 400 000-чы пассажирди аҥылап темдектегенис? Предприятиениҥ ижинде учурлу бир канча керектер бу ӧйгӧ келишкен – деп, аэропорттыҥ директоры Сергей Круглов журналисттерге куучындаган.

Јол-јорыгында аэропорттыҥ јеткилдежиле тузаланган улустыҥ тоозы – предприятиениҥ ижиниҥ тӧс кӧргӱзӱлериниҥ бирӱзи болуп јат. Ӧткӧн 20 јылга Горно-Алтайсктыҥ аэропортыныҥ эҥ бийик бу кӧргӱзӱзи 2015 јылда темдектелген. Ол ӧйдӧ Трансаэро ло S7 Airlines компаниялардыҥ самолетторыла республикадаҥ јылына 67,2 муҥ кижи учкан.

–Горно-Алтайсктыҥ аэропортыныҥ јеткилдежин тузаланган улустыҥ тоозы бӱгӱн 71 муҥ кижиге јеткен ле јылдыҥ учына јетире 92 муҥнаҥ ажар. Бу сӱрекей јакшы кӧргӱзӱ, не дезе ичбойындагы кей транспортты тузаланган ороондогы орто ӧзӱм 8,5% болзо, бисте – 42,5% – деп, Сергей Круглов айткан. –Аэропортты јаҥырта јазаар иштерди бойыныҥ ӧйинде «Сибмост» акционер биригӱ ӧткӱрген ле эмдиги иштеер јерлер 2030-чы јылдарга јетире једер деп санангандар. Је аэровокзалдыҥ бир часка 200 кижини ӧткӱрер аргаларыла бӱгӱн ле эртен тура аэропорттоҥ 400 кижи аткарылган. Бого Казань јаар учкан ла оноҥ келген база 50 кижини кожолы. Бистеҥ ӧскӧ ууламјыларла јол-јорыктар кожулза, јорыкчыларды бийик кеминде јеткилдеери кӱч болор. Оныҥ учун Горно-Алтайсктагы аэропорттыҥ ээзи болгон «Система» деген АФК аэропорттыҥ иштеген јерин элбедер јӧп јараткан.

Тургуза ӧйдӧ аэропортты элбедер ӱлекерлер белетелип ле кӧрӱлип турган эмтир. Келер 2020 јылдыҥ јазында олор јӧптӧлип, 2021 јылдыҥ јайына јетире тудум иштерди тӱгезип салары темдектелет.

Аэропорттор тӧрт бӧлӱкке бӧлӱнип турганын айдар керек: 100 муҥга јетире улусты јеткилдеген, 100 муҥнаҥ 500 муҥга јетире, 500 муҥнаҥ 1 миллионго јетире ле 1 миллионноҥ ажыра улусты јеткилдегендерге. Россия Федерацияныҥ кӧп саба аэропортторы, ол тоодо бистиҥ республикадагызы, баштапкы бӧлӱкке кирип јат. Сӧс келижерде, Россия ла озодо Советский Союзка кирген ороондор (СНГ) «Аэропорт» деген биригӱ тӧзӧп, јылдыҥ сайын бой-бойлоры ортодо мӧрӧй ӧткӱрип турган эмтир. Ондо аэропорттордыҥ ижин кемјиген кӧп кӧргӱзӱлердиҥ тоозында тӧс јерде јорыкчыларга јеткер болбозы шиҥделет. Бот, јондык бу мӧрӧйдӧ бистиҥ аэропорт 2017 ле 2018 јылдарда јеҥӱчил болуп чыккан.

Кандый ла предприятиениҥ ижи јаҥныҥ јӧмӧлтӧзинеҥ, предприятиениҥ бойыныҥ амаду-кӱӱнинеҥ ле оныҥ менеджментинеҥ камаанду. Бу айалгалар бириккени ӧзӱмге јол ачат. АР-дыҥ мынаҥ озо иштеген башкараачызы Александр Бердников республиканыҥ аэропортыныҥ ижин орныктырары ла бого федерал акча чыгарары аайынча јаан иш ӧткӱрген. Бу ишти республиканыҥ башчызына јуукта тудулган Олег Хорохордин улалтып апарганы пресс-конференцияда темдектелген. Оныҥ јӧмӧлтӧзиле Горно-Алтайсктыҥ аэропортына «Победа» деген авиакомпания келген. Самолетты толтырар улус болбос деген алаҥзулар темей болгоны јарталган, сыгын айдыҥ учына јетире иштеерге келген бу компанияныҥ Москва јаар самолетторы эмдиге јетире толо улусту учат. «Победа» учуштарын келер ӱлӱрген айга улалткан.

Бӱгӱн Горно-Алтайсктыҥ аэропорты республиканыҥ 70 муҥ эл-јонду тӧс калазын јеткилдеген аэропорт кеминеҥ чыгары, Горно-Алтайскла гран-кыйузы бириккен Майма ла Кызыл-Ӧзӧк јурттарды бир администрациялык тӧс јерге бириктирери учун турганы пресс-конференцияда база айдылган. Темдек эдип, Сочи калада јаткан эл-јонныҥ тоозы Москвадаҥ, Санкт-Петербургтаҥ ла ӧскӧ дӧ миллиондор јонду калалардаҥ чик јок ас. Је бу јерде амыраарга келген улус сӱрекей кӧп болгоны учун мында ороондор ортодогы аэропорт иштеп јат.

Мындый арга бисте база бар деп, пресс-конференцияда Сергей Круглов темдектеген. Горно-Алтайсктыҥ аэропортын ороондор ортодогы аэропорт эдип тӧзӧӧр сурак тургуза ӧйдӧ шӱӱжӱде. Је бу ишти тӧзӧӧргӧ пограничный, таможенный, фитосанитарный ла оноҥ до ӧскӧ шиҥжӱ-тозуулдарды тӧзӧӧргӧ, ондо иштеер улусты јеткилдеерге федерал бюджеттеҥ билдирлӱ акча чыгарар керек.

Пресс-конференцияда айдылганыла, Туулу Алтайдыҥ ар-бӱткендик кереестерин кӧрӧргӧ кӱӱнзеген гран ары јаныныҥ јорыкчылары билдирлӱ кӧптӧгӧн. Одоштой јаткан Казахстан Республикала бисти тӧрӧӧндик, культуралык, аргачылык колбулар бириктирет. Казахстаннаҥ республикага једерге эки конок јорык эдер керек, кей транспортло – 1-2 саат. Сибирьдиҥ «Алтайская монета» деген ойноор зоназы республиканыҥ јеринде эмес те болзо, Горно-Алтайсктыҥ аэропортынаҥ 23 км јерде турганы, кыдаттардыҥ тоозыла миллионноҥ ажыра долларовый миллионерлери Россияда акчазын артырарга кӱӱнзегени эрмек-куучында база айдылган.

Оныҥ учун Горно-Алтайсктыҥ аэропортын ороондор ортодо иштеер аэропорт эдип тӧзӧӧри бӱдӱрип чыккадый иш. Оны РФ-тыҥ экономика аайынча министри, республикада болуп, јӧмӧгӧни пресс-конференцияда айдылган.

Сӧс келижерде, гран ары јанынаҥ самолетторы Горно-Алтайсктыҥ аэропортында коноры башталып калган. Темдектезе, бу јуукта США-даҥ Австралия јаар учкан таҥынаҥ улустыҥ самоледы бистиҥ јерде токтоп ло амырап, јорыгын улалткан. Анайда ок Новая Зеландиядаҥ Јер-телекейди эбирген јорыкчылар Горно-Алтайсктыҥ аэропортына конорго кӱӱнзеген. «Јер-телекейди эбире учкан јорыкчыларга Россияныҥ эл тергеезин кыйып ӧдӧр арга јок» – деп, бу јорыктар керегинде айдып, Сергей Круглов ајарган.

Пресс-конференцияда республиканыҥ ичинде кейле јорыктаар транспорттыҥ ӧзӱми керегинде куучын база ӧткӧн. Онойдо, тургуза ӧйдӧ Кош-Агаш ла Кӧксуу-Оозы аймактар јаар кейле учуп једер аргалар шиҥделип ле ченелип јат. Кош-Агашта кичинек самолеттор конор јер ченелген, анайда ок коммерциялык эки учуш ӧткӧн. Кӧксуу-Оозыныҥ аэропортыныҥ ишке белени бу јуукта база шиҥжӱ ӧткӧн.

Алтай Республикада туризм ӧзӱм алынганыла колбой јорыкчылар удабастаҥ Горно-Алтайсктыҥ аэропортынаҥ аймактарда иштеген турбазаларга кейле кыска ӧйгӧ једер, республиканыҥ бир аймагынаҥ экинчизине јетире учар аргалар тӧзӧлӧр деп, аэропорттыҥ директоры куучындаган. Тергееде кышкы туризм ӧзӱм алынза, республикага келип турган јорыкчылардыҥ тоозы там кӧптӧӧр. Аэропорт бу улусты кандый ла јерге једип барар удурумга тузаланар кӧлӱктерле јеткилдеерин база шӱӱйт.

Горно-Алтайсктагы аэропорттыҥ акционерлериниҥ чыгартулу кижизи Никита Мельников пресс-конференцияда Алтай Республика ороонныҥ ӧскӧ тергеелериле колбулу болорына аҥылу ајару эдилип турганын айткан. «Республика бӱгӱн туристтер келген кӧргӱзӱ аайынча ороондо 3-чи јерге чыккан. ЮНЕСКО-ныҥ кереестери бар ороондор бастыра телекейде јорыкчыларга анчада ла јилбилӱ. Алтай Республиканыҥ јериниҥ кезиги бу тооломго кирип јат. Республикага темдектелген ӧйдӧ келип барары ла ойто учары былтыр буудактарлу болгон, эмди айалга кубулган. Тергее јорыктаарга эптӱ болзын деп, бис аргалу ончо ишти бӱдӱрерис» – деп, ол айткан.

Горно-Алтайсктаҥ самолетло учар баалар, одоштой тергеелерге кӧрӧ, чик јок баалу болгоны керегинде сурактар пресс-конференцияда база кӧдӱрилген.

Сергей Кругловтыҥ јартаганыла, самолетло учканы учун баалар – «кайкалаган» кӧргӱзӱ, ол башка-башка ӧйдӧ јабыс та, бийик те болор аргалу. Темдектезе, республикага «Победа» деген авиакомпания келгениле колбой Москва јаар учкан билеттиҥ баазы 10 до, 6 да, керек дезе 1 де муҥ болгон учуралдар бар. S7 Airlines деген компанияныҥ баалары база кубулып јат. Барнаулдаҥ Москва јаар учкан баалар Горно-Алтайсктаҥ учканынаҥ база јаантайын јеҥил болбой јат. Оныҥ учун, айткан ла билетти албай, ӧскӧ компаниялардыҥ угускан бааларын кӧрӱп, сакып кӧргӧдий. Је билеттер тургуза ӧйдӧ болгонынаҥ баалана да берердеҥ айабас, канай келижер…

Горно-Алтайсктагы аэропорттыҥ эмдиги ле келер ӧзӱми бистиҥ тергееге јорыктап ла амырап келген улустаҥ кӧнӱ камаанду болгонын ӧткӧн пресс-конференциядагы куучын-эрмектеҥ оҥдодыс. Је мениҥ акту санаамла, «јерлик» туризмди бистиҥ тергееде кирелендирер керек. Оноҥ башка ар-бӱткени ӱрелбеген, оны корыган албатызы чайкалбаган тергеебис кыска ӧйгӧ тепселип-тонолып калган јер болуп калардаҥ айабас. Озодо алтайлар мал јӱрген одорын да, орныгарын кичееп, кӧчӱп јӱрген. Республикабыстыҥ тайанып ӧзӧтӧн тӧс аргазы туризм деп јарлап, оныҥ ӧзӱмин кичееп тура, ар-бӱткенди корыыр сурактарды теҥ-тай тургузар керек.

Светлана КЫДЫЕВА