Алтайдын Чолмоны

«Чупчи Крезь», «Алые паруса» ла «Морозко»

17.09.2019

Бу кӱндерде Алтай Республиканыҥ тӧс калазы Горно-Алтайскта Удмурт Республиканыҥ государстволык театрыныҥ гастроль јорыгы ӧткӧн. Уралдаҥ келген эл театрдыҥ башкараачылары ла актерлоры сыгын айдыҥ 12-чи кӱнинде элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ журналисттериле туштажып, «Чупчи Крезь» — «Песнь Чепцы» деген эпос аайынча удмурт тилле тургузылган спектаклин кӧргӱскен. Сыгын айдыҥ 13-14 кӱндеринде дезе јаан улус бу театрдыҥ «Алые паруса» ла балдар «Морозко» деп кӧргӱзӱлериле база јилбиркеп танышкандар.

Журналисттерге пресс-конференцияны удмурт театрдыҥ директоры Андрей Ураськин, баш режиссеры Алексей Ложкин, Удмурт Республиканыҥ албаты артизи Александр Баймурзин, Удмурт Республиканыҥ нерелӱ артизи Оксана Гаврилова, П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ директоры Светлана Пешперова ла баш режиссеры Эмма Иришева бергендер. Алтай Республиканыҥ культура аайынча министриниҥ баштапкы ордынчызы Лариса Стрельникова Удмурт калыктыҥ театры бистиҥ тергееге баштапкы ла катап келип, каланыҥ кӧрӧӧчилерин бойыныҥ албатызыныҥ культуразыла таныштырып јат деп темдектеген. Ол узун јол ӧдӱп келген айылчы артисттерди олордыҥ гастрольдоры Алтай Республикада башталып јатканыла уткып, биске эҥ артык деген спектакльдарын экелгени учун театр сӱӱчилердиҥ адынаҥ олорго јаан быйан айткан.

Удмурт Республиканыҥ театрыныҥ директоры А. Ураськин пресс-конференцияда: «Бис Туулу Алтайга ӱч спектакальды «Јаан гастрольдор. Талалар ортодогы программа» деген федерал программаныҥ шылтузында экелгенис. Тергеелер ортодо мындый колбулар сӱрекей керектӱ. Алтай јаар јол-јорыкты бис бойлорыстыҥ кӱӱнисле талдап алганыс. Слердиҥ јерде кижини бойына тартар кандый да илбизин тарма бар. Алтай Республиканыҥ ар-бӱткени сӱрекей јарады. А. Анохинниҥ адыла адалган музейде болдыс. Бисте база јаан ла бай музей бар. Је слердиҥ музей ончобысты кайкатты. Этнографияныҥ кып-залында бистиҥ элдиҥ эдинип турган эдимдерине тӱҥей кеп-кийимдер кӧрдис. Удмурттар фин-угор тазылду калыктардыҥ тоозына кирип те турган болзо, је бого келеле, тӱрк тазылду алтайларда ла удмурттарда текши та не де бар деп сестис. Удмуртияныҥ государстволык эл театры дезе спектакльдардыҥ кӧп лӧ сабазын бойыныҥ тӧрӧл тилиле тургузып јат. Кӧп јорыктап јадырыс. Ойын-кӧргӱзӱлеристи республикада бойлорында театр јок јаан эмес калалардыҥ, јурттардыҥ ла коштой јаныста јаткан тергеелердиҥ кӧрӧӧчилери сӱрекей јилбиркеп кӧрӧт. Театрдыҥ репертуары ӧҥжӱк ле јаан. Јаҥжыккан классический бӱдӱмнеҥ, балдарга учурлалган спектакльдардаҥ ала јербойыныҥ эпос-фольклорына јетире ойын-кӧргӱзӱлерди тургузып јадырыс» — деп айткан.

П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ директоры Светлана Пешперова бистиҥ театр «Јаан гастрольдор» деген федерал программада база туружып јат деп темдектеген. Ол «Ороонныҥ президенти Владимир Путин быјылгы јылды Россияда Театрдыҥ јылы деп јарлаган. Театрдыҥ јылыла колбой дезе бисте «Јаан гастрольдор» деп адалган федерал программа јарадылып јӧптӧлгӧн. Шак ла бу программаныҥ шылтузында ороонныҥ тергеелери Россияныҥ јарлу деген театрларыныҥ эҥ талдама деген ойын-кӧргӱзӱлериле таныжып јат. Мындый јакшынак баштаҥкайды јаҥыс ла јӧмӧӧр керек» — деп айткан. С. Пешперованыҥ айтканыла, алтай театрдыҥ гастрольдоры Удмурт Республикада сыгын айдыҥ 26-28 кӱндеринде ӧдӧр. Театр ары «Чейнеш», «Ханума» ла «Торко чачак» деп спектакльдарды апарып јат. Ӱч кӱнге ӧдӧтӧн гастроль-јорык сыгын айдыҥ 26-чы кӱнинде Удмурт Республиканыҥ государственный эл театрыныҥ јаан залында Павел Васильевич Кучияктыҥ пьесазы аайынча тургузылган «Чейнеш» деп ойын-кӧргӱзӱле башталар. Бистиҥ театрдыҥ артисттери баштапкы ла катап Удумурт Республика јаар болотон гастроль-јорыкты ӧкпӧӧрип сакып јадылар.

Алтай Республиканыҥ тӧс калазыныҥ кӧрӧӧчилери сыгын айдыҥ 12-чи кӱнинде «Чупчи Крезь» деген эпикалык драмала јилбиркеп танышкандар деп мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдибис. Эки бӧлӱктеҥ турган ойын-кӧргӱзӱни Удмурт Республиканыҥ нерелӱ артизи, театрдыҥ баш режиссеры Алексей Ложкин тургускан.

…Озо-озо, озо чактарда ваткин укту удмурт баатыр Донды бойыныҥ Идна, Гурья, Весья ла Зуй деген омок-јимек уулдарыла кожо арткан ук-сӧӧктӧрди акалап, Чепецкий крайда бир канча калалар тудуп, ийде-кӱчи тыҥ государство тӧзӧгӧн. Је бу каандыкла коштой удмурттардыҥ калмез деген сӧӧгиниҥ бир отогы јаткан. Калмезтер јуулажып билбес коркынчак улус болгон. Ӧштӱ олордыҥ јерине табарза, калмезтер качып, коштой јаткан чепец укту јонныҥ јерине олорго јолды тӱрген јайымдап беретен. Мынызы ватикан укту удмурттарга чек јарабайтан. Ыраак кӧрӱмдӱ эксей-каан Донды ӧштӱлердиҥ табаруларынаҥ ла кыйын-шыразынаҥ айрыларга, Зуя деп уулын калмезтердиҥ кызы Эбгеле бириктирип јат. Дондыныҥ санаазыла бу јиит биледе уул бала чыкса, ол ватикандарды ла калмезтерди бириктирер учурлу болгон. Је бу бажынаҥ айылдаш јаткан эки ук-сӧӧктиҥ ортозында чугаан башталып јат. Бу спектакльда режиссер эпикалык драманыҥ ууламјы-бӱдӱмдерин толо тузаланат. Јиит билени айландыра тӧгӱндештер, куурмакташтар ла башка-башка коп-сайаптар башталат. Ол учы-учында эки уктыҥ јонына кӧчӧт. Анайып, ойгор санаалу болуп бӱткен Донды баатырдыҥ ватикандарды ла калмезтерди бириктирер деген амадулары бӱтпей јат…

Эки сааттыҥ туркунына удмурт тилле ӧткӧн бу спектакльды Горно-Алтайсктыҥ орус ла алтай кӧрӧӧчилери спектакльдарда тузаланып турган аҥылу наушниктер ажыра орус тилле угуп кӧргӧндӧр.

Айылдаш тергеениҥ театры гастроль-јорыктыҥ экинчи кӱнинде «Алые паруса» деген мюзиклди кӧргӱскен. Александр Гринниҥ бичиген јарлу романтикалык повезиле, байла, кажы ла кижи јакшы таныш. Је спектакльдыҥ режиссеры кӧрӧӧчилер ортодо танылу бу мюзиклге кӧп јаҥыртулар кийдирген. Мында Горно-Алтайсктыҥ театр сӱӱчилери чек сакыбаган да сюжеттерге учураган деп айдар керек. Ойын-тургузыныҥ геройлоры пиводоҥ санаа-сагыжын јылыйтып, оны ӧйинеҥ ӧткӱре кӧп ичип, јӱк ле бӱгӱнги кӱнле јӱрер керек деп айдыжат. Јалакай кӱӱндӱ јаражай Ассольдыҥ јакшыга јӱткӱген амадулары анайып, бузулат. Куулгазынду кубулталар болорына иженген Ассоль кату айалгалардаҥ чыгарга ченежет. Грей дезе бу спектакльда чӧрчӧк јериниҥ принци эмес. Ол — уур-кӱчтерге бастырткан ла јакшы кубулталар болорына иженбей турган ачка-јутка алдырышпас капитан. Бу спекткаль кӧрӧӧчилерди јакшыны ла јаманды ылгаарына, јарык амадуларга бӱдерине, сӱӱшти ле ырысты чеберлеерине ӱредет.

Удмурт Республиканыҥ эл театрыныҥ Горно-Алтайскта ӱч кӱнниҥ туркунына ӧткӧн гастроль-јорыгы сыгын айдыҥ он тӧртинчи кӱнинде балдарга орус албатыныҥ чӧрчӧги аайынча тургузылган кеен ле сӱрлӱ «Морозко» деген спектакльда сӱрлӱ ойыныла тӱгенген. Кӧрӧӧчилер, анчада ла балдар бу спектакльла јакшы таныш деп айдарга јараар. Ӧӧй эне кижи Акулина бойыныҥ коомой кылыкту Марфа деген кызыныҥ некелтезиле Настенька деп кызычакты соок кышкы кӱнде албан-кӱчле агаш-аразында чарчайла ӧлӱп калзын деген кара санаала одындадып ийип јат. Је агаш-аразыныҥ јымжак кылык-јаҥду ээзи Морозко бойыныҥ чындык кӧдӧчи-нӧкӧрлӧриле кожо Настеньканы аргадап јат ла оны каанныҥ уулы Иванла бириктирип јат. Бу спектакль чӱмдӱ ле јаркынду кӱӱлерле кееркедилген. Сценада ойногон актерлор орус албатыныҥ чӧрчӧктӧриниҥ сӱрлӱ кеп-кийимдерин тузаланат. Кӱӱлик спектакльдыҥ кышкы декорацияларыныҥ кажызы ла ӧҥдӱ. Олор сценаны сӱрекей јарандырат. Амыраар кӱнде бу спектакльга ада-энелериле кожо кӧп балдар келген. «Морозко» јиит кӧрӧӧчилерге сӱрекей јараган деп айдар керек.

Бистиҥ театрдыҥ Удмурт Республикада ӧдӧтӧн гастроль-јорыгы сыгын айдыҥ 28-чи кӱнинде база балдарга учурлалган спектакльла тӱгенер. Ол кӱн јербойыныҥ јиит кӧрӧӧчилерине балдардыҥ «Торко Чачак» деген јап-јакшынак спектакли кӧргӱзилер. Удмурт Республикада алтай театрдыҥ ойындары дезе сыгын айдыҥ 26-чы кӱнинде кӧдӱриҥилӱ айалгада «Чейнеш» деген спектакльла ачылар деп, мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдибис. Айдарда, јерлеш артисттерге карындаштык тергее јаар јымжак ла једимдӱ јол-јорык кӱӱнзеери артып јат. Тӱгенип јаткан сыгын айдыҥ учкары кӱндеринде најылык республиканыҥ театр сӱӱчилериле, культураныҥ ишчилериле јазымы јогынаҥ солун ла јилбилӱ туштажулар болорында бир де алаҥзу јок деп айдар керек.

П. Кабар