Алтайдын Чолмоны

Ороонныҥ байлык тӱӱкилӱ службазы

17.09.2019

2019 јылдыҥ сыгын айыныҥ 11-чи кӱнинде ороонныҥ миграцияныҥ сурактары аайынча бӧлӱктери 300 јылдыгын темдектеген.

Россияда паспортизацияныҥ тӧзӧлгӧлӧри Петр I каан тушта тӧзӧлгӧн болгон: ол тушта ӧскӧ ороондордыҥ Россияга келип турган улузын чотко ло шиҥжӱге алары полицияга молјолгон. Кижини керелеп турган документ — «паспорт» деген сӧс баштапкы ла катап 1719 јылдыҥ куран айыныҥ 31-чи кӱнинде (јаҥы стильле сыгын айдыҥ 11-чи кӱни) чыккан Јарлыкта темдектелген.

Алтай Республика аайынча МВД-ныҥ миграцияныҥ сурактары аайынча башкартузыныҥ ижи-тожы керегинде эрмек-куучын оныҥ јааны Вадим ДЕРЕВЯГИНЛЕ ӧдӧт.

—Вадим Юрьевич, миграцияныҥ сурактарыла иштеп турган службаныҥ тӱӱкизи керегинде тоолу сӧс айдып ийзеер?

—Советский Россияда паспортно-визовый служба тӧзӧгӧни ВЦИК-тиҥ 1919 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 25-чи кӱнинде чыгарган Декредиле колбулу. Анда айдылганыла, РСФСР-дыҥ кажы ла гражданини 16 јажы толгон соҥында иштеп турганын керелеечи бичиктӱ болор учурлу, ол бичикте кижи кайда иштеп ле јадып турганы кӧргӱзилген. 1923 јылда РСФСР-дыҥ Ичбойындагы керектер аайынча албаты комиссариады «РСФСР-да милицияныҥ калалардагы башкартуларында адресный бюролор ло адресный столдор керегинде» деген ээжини јӧптӧгӧн, бу документ эл-јонныҥ регистрациязын ла тоозын чотко аларын, анайда ок адресный справкаларды берерин јеткилдеген.

Кийнинде јылдарда СССР-дыҥ Бириктирилген государственный политический башкартузында Ишмекчи-крестьян милицияныҥ тӧс башкартузы тӧзӧлгӧн, анайда ок бирлик паспортный система ла кыйалта јогынаҥ прописка болоры јӧптӧлгӧн. Миграцияныҥ бӧлӱгинде шиҥжӱ ӧткӱрери ле государственный јеткилдештер эдери Россия Федерацияныҥ ичбойындагы керектер аайынча министерствозыныҥ паспортно-визовый службазына 2004 јылга јетире ӧйдиҥ туркунына молјолгон болгон. 2004 јылда Федерал миграционный служба тӧзӧлгӧн, адакы јаҥыртулар Россияныҥ ФМС-ыныҥ территориальный органдары тӧзӧлгӧниле колбой 2006 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинде болгон.

Миграцияныҥ бӧлӱгинде башкартуны јарандырарга, он јыл ӧткӧн соҥында Федерал миграционный служба јоголтылган. Оныҥ ижи ле чыдулары РФ-тыҥ ичбойындагы керектер аайынча министерствозына такып табыштырылган. Оныҥ структуразында Миграцияныҥ сурактары аайынча тӧс башкарту тӧзӧлип јат. Бу башкарту миграцияныҥ бӧлӱгиле колбулу сурактардыҥ государственный башкартузы, нормативный аайлаштырузы аайынча иштерди бӱдӱрген. Россияныҥ МВД-зыныҥ кажы ла территориальный органында структурный бӧлӱк тӧзӧлгӧн, ол тоодо Алтай Республикада.

—Бу башкартуныҥ ижиниҥ тӧс ууламјылары кандый?

—Тоозы кӧп бу бӧлӱктердиҥ ишчилери миграцияныҥ бӧлӱгинде государственный јеткилдешле, государственный шиҥжӱле колбулу иш-чыдуларды бӱдӱрет. Ижиниҥ тӧс ууламјыларыныҥ тоозында: Россия Федерацияныҥ гражданствозын алганын керелегениле, ӧскӧ ороондордыҥ улузына ла гражданствозы јок улуска РФ-тыҥ јерине келерине, мында јадарына ла удурумга болорына, анайда ок бистиҥ ороондо иштеерине керектӱ документтер белетеп берериле колбулу иштер.

РФ-тыҥ кажы ла гражданини паспорт аларга ла јаткан јери аайынча регистрация ӧдӧргӧ база бу бӧлӱкке баштанат.

Тургуза ӧйдӧ бу бӧлӱктиҥ ишчилери 17 бӱдӱм государственный јеткилдеш ӧткӱрет. Эҥ ле јарлузы — бистиҥ ороонныҥ граждандарыныҥ регистрационный учеды ла ӧскӧ ороондордыҥ улузыныҥ миграционный учеды. Ӧдӱп јаткан јылдыҥ сегис айыныҥ туркунына андый 38 муҥнаҥ кӧп учет ӧткӱрилген, Россияныҥ граждандарына 8 муҥнаҥ кӧп тегин паспорттор ло 2,5 муҥ кире загранпаспорттор табыштырылган.

2019 јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-кы кӱнинде болгоныла, Алтай Республиканыҥ јеринде ӧскӧ ороондордыҥ 457 кижизи јадат, 248 кижи — удурумга јадар јараду алган улус.

Ӧткӧн сегис айдыҥ туркунына миграцияныҥ сурактары аайынча бӧлӱктер 60 муҥнаҥ кӧп госјеткилдеш эткен. Андый јеткилдештер эдер тушта бир де тутак-соҥдош болбогон, онызы кажы ла ишчи бойыныҥ молјуларын каруулу бӱдӱрип турганын ла олордыҥ билгирлери бийик болгонын керелейт.

Госјеткилдешле колбулу айалгалар улуска јарамыкту болзын деп, олор ӧрӧ адалган бӧлӱктерге таҥынаҥ бойы да, анайда ок Госјеткилдештиҥ бирлик порталы да ажыра баштанар аргалар тӧзӧлгӧн. Улустыҥ угузу бичиктерин кӧпфункциональный тӧс јерлер алары јеткилделген.

—Слердиҥ бӧлӱктиҥ иштеер айалгалары кандый?

—2018 јылда Алтай Республика аайынча МВД-ныҥ миграцияныҥ сурактары јанынаҥ башкартузыныҥ јаҥы туразы ачылган — улус сакып отуратан залдары телкем, эмдиги ӧйдиҥ јазалдарыла јеткилделген.

Тургуза ӧйдӧ улус госјеткилдеш кандый кеминде эдилип турганын баалап темдектеер аргалу. Граждандар бичиген анкеталарды бӧлӱктердиҥ башкартулары улайынча шиҥдеп кӧрӧт лӧ бӧлӱктердиҥ ижине келиштирте кубулталар эдилет. Бу иштиҥ тӧс амадузы бистиҥ тергеениҥ улузына ла айылчыларына јарамыкту јеткилдеш тӧзӧӧриле колбулу.

Је бу бӧлӱктер јаҥыс ла госјеткилдештер эдип турган эмес. Миграционный бӧлӱктердиҥ ишчилери анайда ок государственный учурлу ӧскӧ дӧ иш бӱдӱрет. Темдектезе, ол иштердиҥ тӧс деген бӧлӱги РФ-тыҥ гражданствозын алганын керелеериле колбулу. Ол ло гражданство алганын керелеери эптӱ болзын деп, калганчы эки јылдыҥ туркунына Россия Федерацияныҥ бир канча јасактары јарадылган.

Ӧдӱп јаткан јылда РФ-тыҥ гражданствозын алары јанынаҥ 70 јӧп јарадылган.

Ӧскӧ ороондордыҥ улузы ла гражданство јок улус Россия Федерацияныҥ гражданствозын алар тушта черт берери 2017 јылдаҥ ала јасакла јӧптӧлгӧн. Эмди российский гражданствоны алган кӱн деп, черт берген кӱн чотолот.

—Миграцияла колбулу сурактарда кандый бир уур-кӱчтер туштайт па?

—Јасактыҥ ээжи-некелтелерине келишпес миграцияла колбулу учуралдар мынаҥ озо ӧйлӧрдӧ ас эмес болуп туратан. Је эмди айалга оҥдолгон. Келишпестерлӱ айалга болбозын јеткилдеери ӧрӧ адалган бӧлӱктердиҥ ижиниҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат. Калганчы јылдардыҥ туркунына миграционный керектер Алтай Республиканыҥ јеринде турумкай кеминде артканча. Ич те, тыш та миграция-кӧчӱш јанынаҥ андый ла јаан башкалыныштар болбойт.

Республикада 2019 јылдыҥ сегис айыныҥ туркунына ӧскӧ ороондордыҥ 6178 кижизи миграционный учетко тургузылган, онызы, ӧткӧн јылда болгонына кӧрӧ, 10 процентке кӧп.

Улустыҥ кӧчӱжи јанынаҥ айдар болзо, ӧскӧ ороондордыҥ улузыныҥ кӧбизи ( 40 процент кирези) бистиҥ тергееге турист болуп келет. Иштеерге келип турган мигранттардыҥ тоозы быјыл 28 процент болгон — 1750 кижи. Арткан улус таҥынаҥ керектери аайынча келип јӱрген.

Јасактыҥ ээжи-некелтелерине келишпес миграция болбозын деп, бир канча ууламјыларлу иштер ӧткӱрилет. Ол иштиҥ уч-турултазы — ӧскӧ ороондордыҥ улузы эдип турган ла ол улуска удура эдилип турган уголовный керектердиҥ тоозы астаган.

—Миграционный јасакберимде кубулталар керегинде тоолу сӧс…

—Калганчы јылдарда ол јасакберимде кӧп кубулталар эдилген. Олор ӧскӧ ороондордыҥ улузы бистиҥ ороондо окылу јӱрерине керектӱ документтер белетеерин ле аларын чик јок јеҥилтип салган. Бу ок ӧйдӧ миграционный јасакберимди бусканы учун таҥынаҥ улус та, юрлицолор до каруузына турары катуландырылган.

2019 јылда ӧскӧ ороондордыҥ улузы јербойында јӱргени (јатканы), иштеп турганы јанынаҥ 1748 шиҥжӱ ӧткӱрилген болгон. Ол шиҥжӱ иштер 1 муҥ административный јаҥбузуштар  ла 5 каршулу керек болгонын илезине чыгарган. Паспортный ла регистрационный иш аайынча 2 муҥнаҥ кӧп кижи административный каруузына тургузылган.

Бӧлӱктердиҥ ишчилериниҥ ижиниҥ кеми јаан да, иште уур-кӱчтер туштап та турган болзо, олор баштанган кажы ла кижиге ајарыҥкай болот. Онызын улустыҥ МВД-га ла миграцияныҥ сурактары аайынча бӧлӱктерге аткарган јакшы угузулары керелейт.

МВД-ныҥ Алтай Республика аайынча пресс-службазы