Алтайдын Чолмоны

«Торсыктарыҥ тен тыҥып калган турбай, уул…»

20.09.2019

«Јылдыстыктыҥ» бӱгӱнги айылчызы 29 јашту тӧӧлӧс сӧӧктӱ кӱрешчи Рустам КОНЗОШЕВ. Ол јуучыл самболо Россияныҥ спортыныҥ телекейлик кемдӱ узы. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайскта кӱрештиҥ кебизиниҥ устарын белетеер тӧс јерде спортчы-инструктор болуп иштеп јат. Рустам — Европаныҥ чемпионы, Россияныҥ кубогыныҥ алтын јеҥӱчили, Россияныҥ чемпионадыныҥ кӧп катап мӧҥӱн  ле кӱлер призеры.

1990 јылдыҥ кӱски куран айыныҥ 22-чи кӱнинде Улаган аймакта Балыктујул јуртта јаткан Александр Васильевич ле Ольга Исаковна Конзошевтердиҥ билезинде уул бала чыккан. Ада-энези кабайда јаткан оогош болчомды Рустам деп адагандар. Уулчак јаштаҥ ла ала чыйрак ла бӧкӧ бала болуп ӧскӧн. 1996 јылда јербойыныҥ школына баштапкы класска барган. Мында ого эҥ ле тыҥ физкультураныҥ урокторы јараган. Ол тушта Балыктујулдыҥ школында физрук болуп Амурат Арсентьевич Санаа иштеген. Физкультураныҥ ӱредӱчизи иштеҥ бош ӧйдӧ јурттыҥ јииттерин ле ӱренчиктерди самбо кӱрешке тазыктырган. Анайып, Рустам бежинчи класстаҥ ала спорттыҥ бу бӱдӱмиле јилбиркеп баштаган. Бойыла кураа уулчактарла кожо секцияга бичидип, јаан удабай Амурат Арсентьевичтиҥ эҥ артык ӱренчиктериниҥ бирӱзи боло берген.

Бир јылдаҥ тазыктыраачызы оны аймактыҥ маргаандарында ченеп кӧргӧн. Ол тушта, 2002 јылда, бу турнир Рустамныҥ тӧрӧл јуртында, Балыктујулда, ӧткӧн. Баштапкы маргаандарда јиит бӧкӧдӧ маҥзаарыш та, ӧкпӧӧриш те болгон. Је ол ченелтени јакшы ӧткӧн деп айдар керек. Алтынчы класстыҥ ӱренчиги аймактыҥ маргаандарында 26 килограммга јетире бескелӱ туружаачылар ортодо ӱчинчи јер алып, кӱлер медальла кайралдаткан. Оныҥ бу једимине јаҥыс та тазыктыраачызы эмес, је ада-энези база тыҥ сӱӱнгендер. Јуучыл самболо ороонныҥ јуунты командазыныҥ турчызына ла Россияныҥ спортыныҥ телекейлик кемдӱ узына јетире ӧскӧн јайалталу кӱрешчиге баштапкы кӱлер медали бӱгӱнге јетире эҥ баалу кайралдардыҥ бирӱзи болуп артып јат. Јаан класстарда маргаандардыҥ ла јол-јорыктардыҥ тоозы билдирлӱ кӧптӧгӧн. Беске де уурлаган. Рустам бу ӧйдӧ 35, 42 ле 48 килограмм бескелерде кӱрешкен. Јаан удабай ол Алтай Республиканыҥ чемпионадында база ла ӱчинчи јер алып јат.

2005 јылда јиит кӱрешчиниҥ јӱрӱминде јаан кубулталар болгон. Ол Балыктујулда школдо тогузынчы классты тӱгезип, Горно-Алтайскта 28-чи таҥмалу профтехучилищеге строительдердиҥ ӱредӱзине кирип, «Спарта» деп клубта Улаган аймактыҥ база бир јайалталу тазыктыраачыларыныҥ бирӱзи Владимир Борисович Челчушевте тазыктырынып баштаган. Профтехучилищеде ӱредӱ ӱч јылдаҥ тӱгенген. Рустам колына мастер-строитель деген специальностьтыҥ кере бичигин алып јат. Је бу ууламјыда ого иштеерге келишпеген. 18 јажы толгон јиит кижини кӱскиде черӱге алгандар. Ол Улан-Удэ калада танковый частьта турган. Кыска ӧйгӧ механик-водительге ӱренип, танктардыҥ бастыра јӱзӱн бӱдӱмдериле маҥтаткан. Черӱде турган ӧйин кӱрешчи јылу эске алынат: «Танк — ийде-кӱчтӱ «темир ат». Оныҥ јуучыл аргалары сӱрекей бийик. Јолы коомой јерлерди токтоду јогынаҥ маҥ бажында ӧдӧр аргалу. Эмдиги ӧйдиҥ танктары керек дезе сууныҥ алдыла да јӱзип јат. Адыжы керегинде айтпаза да јарт. Снаряд-окторы чике ле барып, таҥманыҥ сыраҥай ла ортозына тийер. Бир сӧслӧ айтса, пехотага болужып, ӧштӱниҥ кудын чыгаратан быжу «темир ат». Саат-маат болбой, черӱниҥ бир јылы элес эдип ӧткӧн. Јиит уул кӱскиде ойто тӧрӧл јерине, Балыктујул јуртка, јанган. Узун мойынду кышты ада-энезиниҥ айылында ӧткӱрип, 2010 јылда радионыҥ технигиниҥ билгирлерин аларга, Горно-Алтайсктагы политехнический колледжке ӱредӱге кирген. «Черӱде кӱрежетен ӧй болбогон, калага келеле, ойто ло «Спартага» јӱрӱп баштагам. Тазыктыраачым, Владимир Борисович Челчушев, мени кӧрӧлӧ, «торсыктарыҥ тен јетирезине тыҥып калган турбай, уул» деп кокырлаган эди» — деп, Рустам эске алынат.

Рустамда, арткан да спортчыларда чылап ок, ӱредӱдеҥ ле тазыктырыныштаҥ ӧскӧ чӧлӧӧ ӧй болбогон. Ол черӱниҥ кийнинде јуучыл самбого кӧчӱп, бу бӱдӱмле ууламјылу тазыктырынып баштаган. Спортто јана баспас кылык-јаҥ ла турумкай кӱӱн-тап дезе кийнинде јакшы тӱжӱм экелген деп айдар керек. Јиит кӱрешчи 2011 јылда Сибирьдеги федерал округтыҥ чемпионадында туружып, 57 килограммда кӱндӱлӱ ӱчинчи јерге чыккан. Бу маргаандардыҥ турулталарыла ого Россияныҥ спортыныҥ узы деген ат адалган. 2013 јылда дезе баштапкы ла катап Белгородский обастьта јуучыл самболо эр улус ортодо ӧткӧн Россияныҥ чемпионадында турушкан. Мында Рустам јеҥӱ аларга, тыҥ тартышкан ла тыҥ чырмайган, је маргаандардыҥ кайралдарын сооро туткан. Кӱрешчи бу баштапкы чемпионатты эске алынып, ол тушта арай ла ченемел јетпей калган деп айдат. Ол тушта Белгородский областьта Рустамныҥ кӱрешкен бескезинде чемпион болуп, Алтай Республиканыҥ јуунты командазыныҥ база бир турчызы Алексей Ебечеков чыккан.

Јиит кӱрешчи Россияныҥ 2014 јылдагы чемпионадына јакшы белетенген. Шак ла бу јылдыҥ кӱзинде ол Мӧҥӱне Яковлевич Яйтаковко кӧчӱп, оныҥ группазында тазыктырынып баштаган. Ороонныҥ кочкор айда Улан-Удэ калада болгон чемпионадында Рустам 52 килограмм бескеде турушкан. Бу маргаандардыҥ алтын ла мӧҥӱн јеҥӱчилдери Европаныҥ ла телекейдиҥ чемпионаттарына баратан улус болгон. Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы Мӧҥӱне Яйтаковтыҥ ӱренчиги бойыныҥ подгруппазында Карелияныҥ эҥ тыҥ бӧкӧлӧриниҥ бирӱзи Артуш Асрянды он секундтыҥ туркунына ару јеҥип, јарымфиналда Родион Асканаковко учураган. Финалга чыгары учун курч ла кызу бу тартыжуда Рустам Конзошев јеҥген. Финалда дезе чемпионныҥ адын ададары учун «согушта» ойто ло Алтай Республиканыҥ кӱрешчилери тушташкан. Бу тартыжуда баштапкы јерди ченемели јаан Амыр Бакрасов алган. 52 килограмм бескеде кайралдаш ӧдӧрдӧ, пьедесталдыҥ тепкиштерине бастыра алтай кӱрешчилер чыккан. Оморкоду бот кайда болгон деп туругар! Ол јыл ороонныҥ чемпионыныҥ адыла Амыр Бакрасов адаткан. Рустам Конзошев ле Родион Асканаков экинчи ле ӱчинчи јерлер алгандар.

Рустам Улан-Удэдеҥ јанып, Европаныҥ чемпионадына эрчимдӱ белетенип баштаган. Маргаандардыҥ алдында эки неделениҥ туркунына ороонныҥ јуунты командазыныҥ тоозында Амыр Бакрасовло, Родион Асканаковло кожо ӱчӱ Московский областьтыҥ Серпухов калазында сборлор ӧткӧн. Кӱрешчилер јуучыл самбодо бастыра тогус бескеде тудужып јадылар. «Бу сбордо кайда да тӧртӧн кижи болгон. Ол јыл ороонныҥ јуунты командазыныҥ баш тазыктыраачызы Александр Канаков бескелерде 1-кы, 2-чи ле 3-чи номерлӱ кӱрешчилер деп адаткан бӧкӧлӧрдиҥ бастыразына шыдарын јууган. Амыр Бакрасов бу сбордо телекейдиҥ чемпионадына белетенген, мен дезе — Европага. Кебисте спаррингим Родион Асканаков болгон. Ол тушта јуучыл самболо телекейдиҥ беш катап чемпионы Вячеслав Василевскийди јуук јанынаҥ баштапкы ла катап кӧрӱп турбай. Јарлу кӱрешчилердеҥ тем алып, сбордо јакшы белетениш ӧткӧм. Јаҥыс бир эмеш бескемле «тартыжарга» келишкен. 52 килограммга јетире тӱжӱрерге, 13 килограммды чачар керек болгон ине» — деп, Рустам куучындайт.

2014 јылда јуучыл самболо Европаныҥ чемпионады кӱӱк айда Бухарестте ӧткӧн. Рустам Румынияда финалга чыгары учун тартыжуда Литваныҥ спортчызын јеҥген. Финалда дезе баштапкы ла экинчи јерлер учун «согушта» Азербайджан Республиканыҥ јуунты командазыныҥ турчызы Фарид Юсифовло тушташкан. Јерлеш спортчы бу тартыжуда удурлажаачызын 3:0 тооло «оодо» согуп, Европаныҥ чемпионы болуп чыккан. Алтай Республиканыҥ база бир кӱрешчизи Артур Тархатов Румыниядаҥ база чемпион болуп јанган. Ол ого удура чыккан «ӧштӱлерин» 68 килограмм бескеде јеҥген. Бу маргаандарга бистиҥ кӱрешчилерди Владимир Челчушев апарып јӱрген.

Рустам Конзошев јуучыл самбодогы эҥ јаркынду деген туштажуларыныҥ бирӱзин 2015 јылда Красноярскта болгон Россияныҥ чемпионадында ӧткӱрген. Ол мында 52 килограмм бескеде финалга чыгары учун телекейдиҥ ӱч катап чемпионы Анатолий Стишакла теҥ-тай тартышкан. Јерлеш спортчы кебисте јеҥӱ алгадый эп-сӱмелерди канча ла катап бӱдӱрген. Је јаргычы олорды канайып та баалабаган. Стишакка болужып турганы сӱрекей билдирлӱ болгон. Бу туштажу 1:1 тооло тӱгенген. Таблодо очколор теҥ-тай, кайым болордо, байагы ла јаргычы јеҥӱни Рустамныҥ «ӧштӱзине» берген. Анайып, Конзошевке 3-чи јер учун ол тушта Омсктыҥ командазы учун турушкан Семен Тайпиновло тартыжарга келишкен. Мында јеҥӱни очколорло Рустам Конзошев алган.

«Байкалдыҥ Кубогы» деп адалган телекейлик турнир керегинде канайып айтпайтан. Бурятияда ӧдӱп турган јарлу бу турнирде кӧп ороондордыҥ кӱрешчилери туружып јат. Мӧҥӱне Яйтаковтыҥ ӱренчиги 2018 јылда бу маргаандарда јаркынду јеҥӱ алып, алтын медальла, улалып јӱрер кубокло кайралдаткан. Рустам «Байкалдыҥ Кубогында» финалга јетире филиппин, кыргыз ла казах кӱрешчилерди ару јеҥип, баштапкы јер учун тартыжуда бистиҥ Игорь Казанинле «согушкан». Бу туштажу керегинде Рустам мынайда куучындайт: «Бис Игорьло нӧкӧрлӧр. Экӱ Горно-Алтайскта бир залда тазыктырынып јадырыс. Ол ченемелдӱ ле јайалталу спортчы. Бис экӱ бой-бойлорыстыҥ арга-кӱчтеристи јакшы билижерис. Телекейлик турнирде ого удурлажарга сӱрекей кӱч болгон. Кебисте теҥ-тай тартышканыс. Учы-учында јеҥӱни очколорло мен ушта сокком». Бу турнирде Рустам Конзошевтеҥ ле Игорь Казанинеҥ ӧскӧлӧри — Руслан Кудюшев ле Родион Асканаков база јакшы турушкандар. Маргаандардыҥ уч-турулталарыла олорго јуучыл самболо Россияныҥ телекейлик кемдӱ устары деген бийик ат адалган. Бу ла јылда Балыктујул јурттыҥ јайалталу кӱрешчизи Россияныҥ Кубогын база ойноп алган. Быјыл Харлампиевтиҥ адыла адалган телекейдиҥ Кубогында экинчи јер алып, мӧҥӱн медальла кайралдаткан.

Самбо кӱрешле спорттыҥ телекейлик кемдӱ узына «Јылдыстыктыҥ» јаҥжыккан сурактарыныҥ бирӱзин береримде, ол каруузын мынайда јандырган: «Алтай курсак-тамактыҥ бастыразын јакшызынып јип јадырым. Анчада ла кӧчӧ-јарманы ла талканды. Олор ток курсактар. Бичиктердеҥ алтай баатырлар керегинде чӧрчӧктӧр јарап јат. Кино кӧрӧр бош ӧй дӧ јок. Байла, боевиктер. Эйе, боевиктер».

«Бойдоҥ бо?»— деген суракка. Чокым ла кыскарта: «Айыл-јуртту» — деген.

П. Кабар