Алтайдын Чолмоны

Кӱрее-куучын: «Энеге ле балага чыҥдый ла јеткери јок медболуш»

24.09.2019

Сыгын айдыҥ 17-чи кӱнинде Росздравнадзордыҥ Алтай Республика аайынча тергеелик органы «Энеге ле балага медициналык болуш јетирериниҥ чыҥдыйы ла јеткер јок болоры» деп суракла кӱрее-куучын ӧткӱрди. Ондо Росздравнадзордыҥ тергеелик органындагы пациенттердиҥ тап-эриктерин корыыры аайынча јондык совет, «Алтайдыҥ эпшилери» деп тергеелик јондык организация ла ӧскӧ дӧ јондык биригӱлер туруштылар. 

Кӱрее-куучын Пациенттиҥ јеткер јок болорыныҥ телекейлик кӱнине учурлалган.

«Алтайдыҥ эпшилери» јондык организацияныҥ председатели Светлана Полетаева јуунды ачып, ол башкарган јондык биригӱ ӱредӱлик, су-кадыкты корыыры, культура, экология ла демография деген беш ууламјыла иштеп турганын айтты. Ол 2019 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 25-чи кӱнинде Су-кадыктыҥ бастырателекейлик ассамблеязында Пациенттиҥ јеткер јок болорыныҥ телекейлик кӱнин темдектеери јарадылганын ла ол быјыл сыгын айдыҥ 17-чи кӱнинде баштапкы катап темдектелип турган деди. Ол јуулгандарды бу кӱнле уткып, бӱгӱнги кӱнде куучын энениҥ ле баланыҥ медболужы чыҥдый ла јеткери јок болоры керегинде сурак тергееде курч турганына ајару этти. 2018 јылдыҥ учында «Алтайдыҥ эпшилери» биригӱ школдордо медицина јанынаҥ јеткилдештиҥ айалгазына ла курч сурактарына ајару эдип, јуун ӧткӱрген болгон. Ондо школдордо аҥылу кабинеттер, олордо иштеер медишчилер, иштеерине јарадылу лицензиялар јок болгонына, ӱренчиктердиҥ диспансеризациязы чалаҥ ӧткӱрилип турганына ајару эдилген. Бӱгӱнги кӱнде јаан улустыҥ деп чотолгон кӧп оорулар, ол тоодо онкология оорулар, канныҥ бийик тебӱзи, сахарный диабет балдарга кӧчкӧни јажыт эмес. Светлана Ефимовнаныҥ темдектегениле, тергеениҥ школдорында диспансеризация керектӱ кеминде ӧткӱрилбей турганынаҥ улам балдардыҥ оорулары ӧйинде табылбай, јаанап калат. Ондый ооруларлу балдардыҥ ада-энелери ӱй улустыҥ республикан ла јербойындагы јондык биригӱлерине болуш сурап, кӧп баштанат. Онойдордо, энелердиҥ ле балдардыҥ су-кадыгыныҥ бӱгӱнги айалгазы чочыдулу болуп артат. Онойдо ок јӱрӱмин кӧрбӧгӧн, јӱрбеген балдардыҥ кол салынып божооры астабай турганы, кенек-балдардыҥ су-кадыгын орныктырар сурак курч турганы чочыдат. Бӱгӱнги кӱрее-куучында тергеениҥ медицина учреждениелериниҥ јаандарыныҥ, јондык биригӱлердиҥ ле ӧскӧ дӧ ведомстволордыҥ чыгартулу улузыныҥ тӱп-шӱӱлтелерин Алтай Республиканыҥ башкарузына јетирер ле бирлик программа тургузып иштеер керек деп,
С. Е. Полетаева адакыда айтты.

Росздравнадзордыҥ Алтай Республика аайынча тергеелик органыныҥ башкараачызы Ирина Нонукова башкарган органындагы пациенттердиҥ тап-эриктерин корыыры ла су-кадыкты корыырыныҥ национальный ӱлекерлерин бӱдӱрери јанынаҥ јондык советтиҥ турчызы Надежда Калматовага Быйанду самара табыштырды. Росздравнадзордыҥ тергеелик органыныҥ башкараачызыныҥ айтканыла, оныҥ башкарган ведомствоныҥ ижи кӧп ууламјыларлу, ол тоодо медицина болуштыҥ чыҥдыйын, эмдерле јеткилдеериниҥ чыҥдыйын, медучреждениелердиҥ айалгаларын ла ӧскӧлӧрин де шиҥжӱлеер ижин айтты. Јаан ајару пациенттиҥ јеткер јок болорына база эдилет. Су-кадыктыҥ бастырателекейлик ассамблеязыныҥ Пациенттиҥ јеткер јок болорыныҥ телекейлик кӱнин јаратканы озо ло баштап медициналык болуш јетирерде јастыралар болдыртпазыла, медболуш јетирер тушта болуп турган коомой айалгалардыҥ јеткерин астадарыла колбулу.

Бӱгӱнги кӱрее-куучын энениҥ ле баланыҥ медболужын аларында јеткер јок болорына учурлалып јат. Медициналык болуш јетирип турган тергеелик учреждениелердиҥ курч сурактары кӧп, олорды Росздравнадзордыҥ тергеелик органы шиҥжӱлер ӧткӱрип илелейт ле јоголторын некейт. Баштапкызында, медицинский кадрлардыҥ курч сурагы. Калада балдардыҥ амбулаторно-поликлиникалык бӧлӱгинде 20 участоктыҥ јӱк 13-де педиатрлар иштейт. Мында шылтактар кӧп: јабыс ишјал, специалисттер бийик ишјал тӧлӧп турган тергеелер јаар иштеп барып турганы ла ӧскӧлӧри де. Экинчи курч сурак — ол медучреждениелер материально-технический јанынаҥ коомой јеткилделгени. Олор кӧп ээжи-некелтелерге келишпей јат. Тургуза ӧйдӧ республикан перинатальный тӧс јердиҥ јаҥы туразын тударыныҥ сурагыла иш ӧдӧт.

Ӱчинчизинде, медицинский јепселдер једишпей турганын айдар керек. Су-кадыкты корыырында национальный ӱлекер де, су-кадыктыҥ модернизациязы деп программа да иштейт. Је тӱҥей ле медјепселдер јанынаҥ сурак курч турат. Росздравнадзор медучреждениелерди, ФАП-тарды шиҥжӱлегениле коштой балдардыҥ садиктерин, бала табар тураларды, балдардыҥ лагерьлерин, колледжтердиҥ здравпункттарын база шиҥжӱлейт. Олордыҥ бастыразына јуугында экстренный дейтен учуралдарда, тӱрген болуш келгенче, болуш јетиргедий медјепселдер једишпейт. Онызы дезе, медболуштыҥ чыҥдыйын јабызадат ла балдардыҥ су-кадыгына коомой салтарын јетирет. Ирина Васильевна јаҥы чыккандардаҥ ала 18 јашка јетире балдардыҥ ӧлӱми тергееде, ӧскӧ тергеелерге кӧрӧ, кӧп болгонына медициналык ведомстволордыҥ ајарузын тыҥыдып, бир чук иштеерин айтты. Ол ада-энелердиҥ медболуш јанынаҥ комыдалдары 2019 јылдыҥ алты айында, былтыргы јылга кӧрӧ, кӧптӧгӧнин (10 учурал) айтты. Бу учуралдардыҥ тӧртӱзи энениҥ ле баланыҥ су-кадыгыла колбулу болгон. Је ол ок ӧйдӧ комыдалдардыҥ чын тӧзӧгӧлӱ болгондоры база астаган. Кажы ла комыдал аайынча эксперттердиҥ турушканыла шиҥжӱлер ӧткӱрилет. Табылган јастыралар, бузуштар јоголтылганча, медучреждение шиҥжӱде тудулат.

Шиҥжӱ органныҥ башкараачызы оноҥ ары ӱч јашка јетире балдарга эмдер тегинге берилери ле кӧп балдарлу билелердиҥ алты јашка јетире балдарына эмдер тегинге берилери керегинде јетирӱле энелерди таныштырар иш ӧткӱрилгенине ајарды. Кажы ла јыл тергееге бу керекке кӧп акча-манат чыгарылат. Быјыл оныҥ кеми 90 миллион салковой. Је акча тӧлӧбӧзинеҥ бичидип алган рецептле эмдер аларында буудактар туштайт, ол тоодо аптекаларда керектӱ эмдер јок болуп калат.

Су-кадыкты корыыры аайынча министрдиҥ ордынчызы Александра Путилова энелерге ле балдарга медицина јанынаҥ чыҥдый ла јеткери јок болуш јетиреринде тӧс ууламјыларды адады. Ол тоодо балдар табар тураларды, балдардыҥ поликлиниказын, ӱй улустыҥ консультациязын бӱгӱнги ӧйдиҥ јепселдериле, эмдериле јеткилдеери. Онойдо ок медболуштыҥ системазыныҥ логистиказын тургузары. Ол тергеениҥ муниципал учреждениелеринеҥ ле тергеелик учреждениелеринеҥ баштайла, федерал медучреждениелерге јетире ончо медорганизациялар кайда, кандый медболуш јетирерин чокым билип турарын јеткилдеер учурлу. Ӱчинчи ууламјы — медицинский специалисттерле јеткилдеериниҥ сурагы. Калганчызында, медболуштыҥ чыҥдыйын ла јеткери јок болорын окылу органдар шиҥжӱде тудары, ол тоодо јондык организациялардыҥ шиҥжӱзи.

Александра Путилова оноҥ ары былтыр энениҥ ле јаш балдардыҥ ӧлӱминиҥ кӧргӱзӱлери тергееде бийик болгонын айдып, акушерско-гинекологиялык службаныҥ бала табар аргалу ла барлу энелердиҥ су-кадыгына јаан ајару эдерин айтты. Тергееге федерал тӧс јердеҥ шиҥжӱ келип јӱрген ле кезик аймактарда эмчиликтерде болгон. Олордыҥ айткан јакшы шӱӱлтелериле, экстренный учуралдарда тӱрген болуш јетирер ишти тыҥыдар керек. Онойдо ок Кош-Агаш аймактыҥ тӧс јуртында акушерский стационар ачылар ла ондо јууктай турган јерлердеҥ улус келип јадар, эмденер ле шиҥдедер аргалу болор. Ол тоодо калада перинатальный тӧс јер база тудулар.

Су-кадыкты корыыры аайынча министр-
диҥ ордынчызыныҥ оноҥ арыгы јетирӱзиле, тургуза ӧйдӧ «Балдардыҥ поликлиникаларыныҥ инфраструктуразын ӧскӱрери» деп федерал программа иштеер. Ого бистиҥ тергеениҥ 9 поликлиниказы кирген. 2019-2020 јылдарда олордо баалу-чуулу јепселдер тургузылар, олорло иштейтен специалисттерди ӱредери ӧткӱрилер. Калада балдардыҥ поликлиниказына коштончы тура тудулар, быјыл «Земский доктор» деген программа иштеп баштаган, ол аайынча јурттарда медучреждениелерге врачтар барып јат. Тергеениҥ бюджедиле врачтарга 20 квартира берилет. Онойдо ок Чопошто сууныҥ јарадында јараш јерде кенек балдардыҥ ла оорып, эмчиликте јаткан балдардыҥ су-кадыгын орныктырар тӧс јер тудары пландалат. Ол онойдо ок энезиниҥ эмчегин эмбей турган, бир јашка јетире балдар керектӱ смесьтерле јеткилделбей турганын айтты.

Перинатальный республикан тӧс јердиҥ баш врачы Андрей Мурыгинниҥ јетирӱзиле, бӱгӱнги перинатальный тӧс јер тапчы, бастыра ээжи-некелтелерге оныҥ кыптарыныҥ кеми де, ӧскӧлӧри де келишпей јат. Тургуза ӧйдӧ 130 орын-јерлӱ јаҥы тура тудар керек, оны тударына келиштире 2,5-3,2 млрд салковой керектӱ. Айдарда, федерал тӧс јердеҥ болуш сураарга келижет. Јаҥы тураны республика-ныҥ «Эмчиликтиҥ калазында» тудары пландалат. Онызы оору чыккан балдарды ла медболуш керектӱ боло берген энелерди ары-бери тартпазынаҥ керектӱ эмчиликтерге кӧчӱрип ийерге эптӱ болор. Баш врач онойдо ок былтыр энениҥ ле јаш балдардыҥ ӧлӱми бийик болуп турганыныҥ шылтактарыныҥ тоозында барлу энелер ӧйинде чотко турбай, бойыныҥ ла баланыҥ су-кадыгын шиҥдетпей турганыла коштой, тергеениҥ эл-јоныныҥ тоозы ас болгоны кӧргӱзӱге салтарын база јетирет деп айтты (эки-ӱч учурал кӧп тоолу тергеелерде ас прооцент берет, ас тоолу эл-јонду тергееде јаан процент берет).

Балдардыҥ республикан фондыныҥ председатели Галина Мартынова балдардыҥ кол салынып божоп турганыныҥ курч сурагын кӧдӱрди. 2015 јылда фонд суицид болдыртпазы аайынча иштеер грант ойноп алган ла бу суракла республикада јаан јуун ӧткӱрген. Ондо психологтор, јондык ишчилер, педагогтор ло ӧскӧ дӧ чыгартулу улус элбеде турушкан. Онойдо ок бу курч суракла иштеерге программа тургузылган ла ол текши республикада иштеген. Је акча-манат јок болгонынаҥ улам, ол улалбаган. Эмди суицидтиҥ сурагы чечилбеген айалгада, ондый программаны ончо каруулу ведомстволор јаба тургузып иштеерин ӧй некейт.

Иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министриниҥ ордынчызы Ирина Лыкова балдардыҥ кол салынып божоорын болдыртпазына ууламјылу программа 2015 јылга јетире иштегенин, је ороондо кӧп ӧскӧ гранттар иштеп баштаарда, ол токтодылганын ла министерствого ол гранттарга акча-манат чыгарылбай барганын айтты. Ондый учуралдарды болдыртпазыла иштеери ӱредӱликтиҥ министерствозыныҥ чыдузында, је ончо каруулу министерстволор тергеелик программада туружар учурлу ла аргалу. Республикада профилактикалу программалар кӧп, олордо коммерческий эмес, јондык организациялар да, министерстволор до туружар аргалу. Профилактикалык иштерде бастыра организациялар, учреждениелер јаба, бир чук иштегени мӧрлӱ болоры јарт.

Јондык биригӱлердиҥ, ол тоодо «Алтайдыҥ эпшилери» јондык биригӱниҥ аймактарда бӧлӱктериниҥ јаандары медучреждениелердиҥ јаандарына ӧйкӧгӧн сурактарын берип, толо каруулар ла јартамалдар алдылар. Онойдо ок олор энениҥ ле баланыҥ су-кадыгын корыыры ла профилактикалу иштер јанынаҥ бойлорыныҥ шӱӱлтелерин база айттылар. Кӱрее-куучынныҥ учында тӱп-шӱӱлтелер јарадылып, олор республиканыҥ башкарузына аткарылар јӧп јарадылды.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА