Алтайдын Чолмоны

«Бу ишти слердеҥ артык кем де билбес…»

01.10.2019

Сыгын айдыҥ 27-чи кӱнинде А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ конференц-залында Туризмниҥ телекейлик кӱнине учурлай кӧдӱриҥилӱ керек-јарак ӧткӧн. Анда Алтай Республиканыҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин турушкан.

Бу кӧдӱриҥи туризм бӧлӱгинде јакшы иштеп тургандарды кайралдаарынаҥ башталган деп айдар керек. Анайып, профессионал ижинде једимдери ле республикада туризмди ӧскӱрерине јаан камаанын јетиргени учун Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла Горно-Алтайсктыҥ ботанический садыныҥ директоры Алтынай Ачимова, таҥынаҥ аргачылар Евгений Куньщиков, Юрий Рознин, ГАГУ-да экономиканыҥ, туризмниҥ ле прикладной информатиканыҥ кафедразыныҥ старший преподаватели, «Клуб путешествий» турагентствоныҥ менеджери Ирина Савченко кайралдаткандар. Кӱндӱлӱ грамоталарды Олег Хорохордин табыштырган.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарын алган улус база болгон. Олорго кайралдарды АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ аграрный политика, экология ла ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитединиҥ председатели Василий Манышев табыштырган.

Тергеениҥ удурумга башчызы Олег Хорохордин туризмниҥ ишчилерин байрамыла уткып, олорло кожо Туулу Алтайда 2024 јылга јетире туризмниҥ ӧзӱминиҥ программазын белетеер ишти шӱӱшкен. Оныҥ темдектегениле, Алтай Республикага бу аҥылу байрам болуп јат. Не дезе, Туулу Алтай Россияныҥ туристический тӧс јерлериниҥ бирӱзи. Бу бӧлӱкте ле экономиканыҥ туризмле колбулу бӧлӱктеринде бӱгӱн иштеер јерлер тӧзӧлӧт, чыгарып турган турпродукттыҥ кеми јылдаҥ јылга ӧзӧт, бу бӧлӱкке таҥынаҥ јаан инвестициялар келет.

Мынызы тергеениҥ јонјӱрӱм-экономикалык ӧзӱмине ле эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ кемине камаанын јетирет. Учурлу болгоны – туризм јаҥыс ла эл-јонды ишле јеткилдеп турган эмес, је анайда ок јурт ээлемниҥ чыгарган продукциязын садар аргалар тӧзӧйт.

Туризмди ууламјылу, тузалу эттире ӧскӱрерге аҥылу бешјылдык программа белетеери керегинде јӧп јарадылган. Туризмниҥ ӧзӱминиҥ бастыра сурактары бу бӧлӱкте иштеп, оныҥ јажыттарын билер улусла јуук колбуда шӱӱжилерин Олег Хорохордин аҥылап темдектеген. Оныҥ айтканыла болзо, туризмниҥ ӧзӱминиҥ программазы ӧзӱмниҥ «Ийделӱ Алтай» деп адалган программазы чылап белетелер. Кӱӱнзеген улус туризмниҥ ӧзӱмиле колбой шӱӱлтелерин, баштаҥкайларын Алтай Республиканыҥ Ӧзӱмниҥ тӧс јерине экелер аргалу. Олордыҥ бастыразы ајаруга алынар.

«Республиканыҥ ӧзӱминиҥ «Ийделӱ Алтай» деп адалган программазын белетеердеҥ озо, оныҥ концепциязы белетелген эди. Кийнинеҥ ого  республиканыҥ эл-јонын јилбиркеткенис. Улустыҥ, јондыктыҥ, бизнес-сообществоныҥ, туриндустрияныҥ, депутаттардыҥ, политиктердиҥ, бастыра ла туружарга кӱӱнзегендердиҥ баштаҥкайлары, шӱӱлтелери аайынча программа «јарандырылган». Оноҥ такып текши кӧрӱге чыгарылган ла јӧптӧлгӧн. Республиканыҥ туристический бӧлӱгиниҥ ӧзӱминиҥ программазын база ла андый эп-сӱмеле белетеер керек деп сананадым. Бу учуралда слердиҥ баштаҥкайар ла шӱӱлтелерер керек болор. Не дезе, туризмле колбулу ишти слердеҥ артык кем де билбес. Оныҥ учун бу программаны ӧмӧ-јӧмӧ белетеп јазайлы, ишмекчи группаны тӧзӧп, ишти программаныҥ концепциязынаҥ баштактаар. Мындый программаны бичип берейис деп, бир канча федерал институттар биске база баштанат. Је эм тургуза бис олорго чокым каруу бербегенис. Бис слерле кожо јӧптӧжип алар учурлу – программаны бойыс белетеерис пе эмезе тууразынаҥ институттарды јилбиркедерис пе» – деп, Олег Хорохордин айткан.

Удурумга башчыныҥ оноҥ арыгы куучыны мындый болгон: «Туристтер јыл туркунына келзин деп, туристический кластерлерди ӧскӱрерис, федерал программаларга кирерис, керектӱ инфраструктураларды тӧзӧӧрис, бойыстыҥ турпродуктты ороон ичиндеги ле телекейлик садуга чыгарарыс, јеткилдештиҥ кемин ле туристтерле јеткер болдыртпазын бийиктедери аайынча иштеерис, туризм бӧлӱгинде тематический керек-јарактар ӧткӱрерис – эм тургуза олор једишпейт. Темдектезе, этнодеремнелер тӧзӧӧрис, национальный аш-курсактыҥ, албаты јайааныныҥ, спорттыҥ национальный бӱдӱмдериниҥ фестивальдарын ӧткӱрерис».

Эзенде Горно-Алтайсктаҥ Артыбашка јетире јол јазалып башталарын, ол федерал кеминде јол болорын  О. Хорохордин база темдектеген. «Акташ-Улаган јолго асфальт салынар, Алтын-Кӧлдиҥ бажынаҥ ала Кату-Јарыкка јетире јол јазалган соҥында, бисте туристтер јорыктагадый бир кольцо боло берер. Јолодоҥ Јабаганныҥ боочызына јетире јолды, Карагайдаҥ Казахстанныҥ гран-кыйузына јетире јолды, анайда ок Беш ичиле ӧдӱп турган јолды јазап алзас, база да кольцолор боло берер. Бу ла ӧскӧ дӧ јолдорды биске јазап алар керек.

Кош-Агаштӧӧн лӧ Кӧксуу-Оозындӧӧн авиаколбуны ачып ийер арга бар. Је эмди оны ачкан соҥында, билеттиҥ баазы 12 муҥ салковой болор деп, биске чоттоп бергендер. Бу ӧткӱре баалу. Мениҥ санаамла, бу ууламјыларда билеттиҥ эҥ бийик баазы ӱч муҥ салковой болор учурлу. Анайда јабызадарга, субсидировать эдер керек. Бу ууламјыда база иштеерис» – деп, О. Хорохордин айткан.

–Турпродуктты эдип чыгарганы учун бааны јабызадар керек. Оныла колбой одыруныҥ, электроэнергияныҥ бааларын јабызадар керек – деп, залда отургандардыҥ бирӱзи айткан.

–Бу ууламјыда бис иштеп јадыс. Одыруныҥ баазын башкару да, муниципалитет те, туриндустрия да јабызадып болбос. Бойыс нефть иштеп алып турган болзос, айса болзо, јабызадып ийер эдис. Электроэнергияны алар болзо, бу аайына чыккадый сурак деп бодойдым ла бу ууламјыда иштейдис.

Бӱгӱн Ростуризм Алтай Республиканы Россия ичинде амырагадый эҥ артык беш тергеениҥ тоозына  кийдирген. Биске бу аргаларды толо тузаланар керек ле бис олорды тузаланарыс – деп, Олег Хорохордин айткан.

Бӱгӱн республикада 380 конор тура, 400-теҥ ажыра јурт тура иштейт. Республикабыска келип турган туристтердиҥ тоозы јылдаҥ јылга кӧптӧйт. Калганчы ӱч јылдыҥ туркунына бу тоо 2 миллионды ажат.

Туризмниҥ телекейлик кӱнине учурлай ӧткӧн кӧдӱриҥилӱ керек-јаракка келгендер тергеениҥ удурумга башчызыныҥ сураганы аайынча бу бӧлӱктиҥ курч дегедий сурактарын темдектегендер. Турбизнестиҥ чыгартулу улузыныҥ тоологон  сурактарга билгирлӱ ишчилер једишпей турганын, сервистиҥ кеми јабыс болгонын ла турпродуктты белетеп чыгарарыныҥ баазы бийик болгонын кийдирерге јараар. Анайда ок туристтердиҥ кийнинеҥ артып турган сӱрее-чӧп, кезик јерлерге келип турган туристтердиҥ тоозы ӧйинеҥ кӧп боло берип турганы, бирлик јетирӱлик туристический портал јок болгоны ла јыл туркунына иштеп турган комплекстердиҥ тоозы ас болгоны керегинде база айдылган.

Олег Хорохордин бу сурактардыҥ аайына комплексно чыгар керек болгонын такып темдектеген. Республика ичинде ӱредӱлӱ заведениелерге туризмде иштегедий кадрлар белетеер, јыл туркунына иштейтен туркомплекстер тударга кӱӱнзеген аргачыларга болуш јетирер, бирлик јетирӱлик туристический портал тӧзӧӧр лӧ оноҥ до ӧскӧ иштерди бой-бойыла колбоп, федерал программаларга келиштирер керек.

Алтай Республиканыҥ туроператорлорыныҥ ассоциациязыныҥ президенти Татьяна Зяблицкаяныҥ темдектегениле, Горно-Алтайсктыҥ государственный университеди јылдыҥ ла тергеедеги туризм аайынча шиҥжӱ иштер ӧткӱрип турган эмтир. Бу билим иштерди туризмниҥ ӧзӱминиҥ программазын белетеер тушта тузаланар арга бар.

«Оныҥ учун программаны бойыска белетеер керек, не дезе, бис нени кӱӱнзеп турганысты оҥдойдыс. Је тууразынаҥ кандый да кӧрӱм тӱҥей ле керек болор. Айса болзо, кандый бир тузалу шӱӱлтени айдып берер» – деп, ол айткан.

Горно-Алтайсктыҥ политехнический колледжиниҥ директоры Елена Басаргина кадрлар белетеерге белен болгондорын угускан. Оны уккан Олег Хорохордин: «Кадрлар белетебезинеҥ кандый да ӧзӱмге једип болбозыс. Бу иш кыйалтазы јогынаҥ ӧдӧр» – деген.

АР-дыҥ ар-бӱткендик байлыктар, экология ла туризм аайынча министерствозы туризмде иштеп тургандар ортодо башка-башка конкурстар база ӧткӱрген болтыр. Ӧрӧ адалган министерстводо министрдиҥ ордынчызы болуп иштеп турган Ирина Кокышева конкурстардыҥ јеҥӱчилдерин  кайралдаган. Анайып, «Туризмниҥ индустриязында профессиязы аайынча эҥ артыгы» деп адалган бастырароссиялык конкурстыҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јеҥӱчилдери болуп туучананыҥ «Манжерок» комплексиниҥ садулар аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Рада Ленская, «Алтын Туяк» конор тураныҥ айылчыларды уткып алар ла кондырар службазыныҥ администраторы Римма Дымова, амыраарыныҥ «Турсиб» базазында бронирование ле кондырар бӧлӱктиҥ администраторы Анна Артюхина чыккан. Сыйлар шак олорго табыштырылган.

Бу кӧдӱриҥилӱ керек-јаракта болуп, келер ӧйдӧ тергеебисте туризмниҥ ӧзӱми иле билдирер деген сезимдӱ базып ийдим.

К. ЯШЕВ