«Бу мениҥ кижим деп, ол качан да айтпаган»

04.10.2019

Ӱлӱрген айдыҥ 30-чы кӱнинде М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада ады-јолы элбеде јарлу политик ле јондык ишчи Михаил Васильевич Карамаевтиҥ чыкканынаҥ ала 90 јылдыгына учурлалган эҥир ӧткӧн.

Михаил Карамаев 1929 јылдыҥ тулаан айыныҥ 12-чи кӱнинде Шабалин аймакта Кумжулу јуртта чыккан. Бу јурт Камлактаҥ он тӧрт, Шабалиннеҥ бежен километр ыраагында туруп јат. 1925 јылда Кумжулуда сегизен кижи јаткан. Ол тоодо Сабашкиндердиҥ, Кокышевтердиҥ, Дедеевтердиҥ, Штанаковтордыҥ ла Абрамовтордыҥ билелери. Келер ӧйдиҥ јарлу башкараачызы он ӱч јашка јетире Акјолдыҥ школында ӱренген. Бу Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ кату јылдары болгон. Колхозто улус једишпей турарда, оогош Мишага школдо ӱредӱни артыргызып, јаан улуска болужарга келишкен. Колхозто јылкы кабыраачыныҥ, агаш белетеечиниҥ ле учетчиктиҥ ижин бӱдӱрген. Јууныҥ кату јылдары оны иштеҥкей ле турумкай кижи болорына таскаткан. Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу божоордо, ӱредӱзин Шабалинде улалткан. Јажы једерде, черӱге барган. Оныҥ кийниндеги јылдарда комсомолдо, партийный ла советский органдарда иштеп, областьтыҥ башкараачызына јетире ӧскӧн.

Михаил Васильевич јирме јылга шыдар Туулу Алтай автоном областьтыҥ ол ӧйдӧги бӱдӱреечи јаҥыныҥ — облисполкомныҥ председатели болуп иштеген. Бу кижи бистиҥ тергеениҥ јонјӱрӱмдик ле экономикалык ӧзӱмин тыҥыдарында эрчимдӱ ле чылаазыны јогынаҥ иштеген. Михаил Васильевич анчада ла јаан ајаруны јонјӱрӱмдик сурактарга эткен. Оныҥ башкараачы болуп иштеген јылдарында областьта кӧп школдор, эмчиликтер, культураныҥ туралары, клубтар ла улус јадатан туралар тудулган. Чой, Паспаул, Јоло, Барагаш, Шабалин ле Огневка јурттарда јаҥы школдор, Горно-Алтайскта ла Маймада профессионально-технический училищелер тудулып табыштырылган. Калада дезе пединституттыҥ (тургуза ӧйдӧ университет) јап-јаҥы туразы тудулып башталган.

М. В. Карамаев эл-јонныҥ су-кадыгын корыыр сурактарга база јаан ајару эткен. Оныҥ баштаҥкайыла Шабалинде ле Оҥдойдо эмчиликтер тудулган. П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театр база Карамаевтиҥ иштеген ӧйинде тудулып, једимдӱ иштеген. Ол анчада ла јайаан иштӱ улусла — јурукчыларла, бичиичилерле, артисттерле јуук колбу туткан. Культурада иштеген интеллигенцияныҥ эрчимдӱ турушканыла автоном областьта баштап ла јурукчылардыҥ биригӱзи тӧзӧлгӧн. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јалаҥдарында јеҥ јастанып јыгылган ат-нерелӱ јерлештердиҥ эземин кереестеп, Јеҥӱниҥ паркында мемориал тудулган. Горно-Алтайсктагы аэропорттыҥ самолеттор отурар јол-полосазы база элбедилген. Мында тудум иштер ӧткӱрилген кийнинде, ЯК-40 самолеттор учуп баштаган. Анайда ок Барнаул, Новосибирск, Кош-Агаш ла Кӧксуу-Оозы ортодо кейле учар колбулар тӧзӧлгӧн.

Ороондо текши јайрадылыш ла косколоҥ болордо, бистиҥ аэропорт база јемирилип ӱрелген. Кийнинде ол ойто орныктырылган. Эмди бис јаар орто ыраагына учатан самолеттор учуп јат. Колбулар да элбеген. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайсктагы аэропортко Москвадаҥ, Новосибирсктеҥ, Красноярсктаҥ ла Екатеринбургтаҥ учуп келген самолеттор отурат. Јада тура ӧскӧ јерлерле кӧнӱ авиарейсттер там кӧптӧӧри билдирет. База бир кезек ӧйдӧҥ бистиҥ аэропорт телекейлик те учур алынардаҥ айабас. Ондор јылдар кайра Алтай Республиканыҥ кейдеги каалгазыныҥ тӧзӧлгӧзинде шак ла Михаил Васильевич Карамаев турганын библиотекада ӧткӧн туштажуныҥ туружаачылары база эске алынып куучындагандар. Бу ла ӧскӧ дӧ эске алыныштарыла облисполкомныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы болуп иштеген Владимир Иванович Петров бу эҥирде ӱлешкен.

Владимир Иванович мындый эҥирди тӧзӧп ӧткӱрип јатканы учун библиотеканыҥ ишчилерине јаан быйанын айдып, оныҥ директоры Светлана Штанаковага бичиктер сыйлаган. Ол М. В. Карамаевти албатыла сӱрекей јуук колбуда иштеген башкараачылардыҥ бирӱзи деп темдектеген. Владимир Петровтыҥ айтканыла, бийик јамыда иштеген облисполкомныҥ председатели кемди де ылгабаган ла ӧскӧлӧбӧгӧн. Ондо «бу мениҥ кижим» деген кылык-јаҥ качан да болбогон. Ол суракла, комыдалла баштанган бастыра улуска јакшыны јетирген. Михаил Васильевич эмес болзо, Улаган аймакта Кату-Јарыктыҥ јолы тудулбас та эди. Бу јол облисполкомныҥ председателиниҥ ат-нерелӱ ле ойгор кӱӱн-табыныҥ шылтузында тудулган. Областьтыҥ бӱдӱреечи органыныҥ башкараачызы јурт ээлемниҥ сурактарына база јаан ајару эткен. В. И. Петровтыҥ айтканыла, ол ӧйдӧ Туулу Алтайдыҥ агрокомбинады телкем орооныстыҥ он беш тергеезиниҥ ортозында эҥ баштапкылардыҥ тоозында тӧзӧлип ачылган. Бу сурактыҥ аайына байа ла облисполкомныҥ председатели таҥынаҥ бойы чыккан. Ол тушта областьта агрокомбинат иштеп баштаарда, јурт ээлемде эт ле сӱт иштеп аларыныҥ сурактарын једимдӱ бӱдӱрер јаан аргалар ачылган.

Узак јылдардыҥ туркунына Шабалинде аймакисполкомныҥ председатели болуп иштеген Иван Амырович Охрин дезе бойыныҥ эске алыныжында ол Михаил Васильевичле экӱ тоҥжаан сӧӧктӱ карындаш улус болгонын темдектеген. Ол анайда ок Карамаевтиҥ РСФСР-дыҥ Ӱстиги Совединиҥ сессиязында Туулу Алтай автоном областьты Алтайский крайдаҥ айрыыры керегинде айткан куучынын эске алынып, бу суракты јаҥыс ла јалтанбас ла кичӱ Тӧрӧлин сӱрекей сӱӱген тӧрӧлчи кӱӱндӱ кижи айдар аргалу болгон деп ајарган. Иван Амырович М. В. Карамаевтиҥ ӱлгерлер бичиир јайалтазын база аҥылап темдектеген. Ол залда отурган улуска јаан јамылу башкараачыныҥ оныҥ бежен јажына учурлап бичиген јап-јакшынак ӱлгериниҥ колбичимелин кӧргӱскен.

«М. В. Карамаев: јӱрӱми ле ижи» деген бичиктиҥ баш редакторы, тӱӱки билимдердиҥ кандидады, Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган институдыныҥ директоры Н. В. Екеев дезе бу бичик аайынча иш канайда ӧткӧни керегинде элбеде куучындаган. Бу тапту јаан ла калыҥ бичик быјыл Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јӧби аайынча М. В. Карамаевтиҥ чыкканынаҥ ала 90 јылдыгына учурлай чыккан. Оны белетееринде ӧрӧлӧй айдылган институттыҥ билим ишчилери эрчимдӱ турушкан деп темдектеер керек. Атту-чуулу јерлежистиҥ сыйнызы Зоя Васильевна Карамаева акту бойыныҥ ла тӧрӧӧн-туугандарыныҥ адынаҥ оныҥ аказыла кожо иштеген тоомјылу ветерандарга јаан быйанын айткан.

М. В. Карамаевтиҥ чыкканынаҥ ала 90 јылдыгына учурлай ӧткӧн бу эҥирде Степан Тюхтенев, Владимир Сабин, Укмет Альпимов, Борис Алушкин, Анатолий Чичинов, Константин Иванов ло кӧп ӧскӧ дӧ тоомјылу ветерандар туружып, Алтай Республиканыҥ тӱӱкизинде тереҥ ис артырган бу ойгор башкараачы керегинде кажызы ла јылу сӧстӧр айткан. Атту-чуулу јерлежистиҥ ады-јолы албаты ортодо качан да ундылбас. Бу туштажу оны база катап јакшы кереледи. Оныҥ адыла Шабалин аймакта Акјолдогы школ, Горно-Алтайскта, Улаган ла Кош-Агаш јурттарда оромдордыҥ ады адалган. Быјыл дезе чыкканынаҥ ала 90 јылдыгына учурлай Горно-Алтайсктагы баштапкы таҥмалу лицейге ойгор санаалу, тереҥ кӧгӱстӱ јерлежистиҥ ады адалган.

П. КАБАР

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым