Настройки отображения
Настройки шрифта:
Выберите шрифт Arial Times New Roman
Интервал между буквами (Кернинг): Стандартный Средний Большой
Выбор цветовой схемы:
Алтайдын Чолмоны
“Ирбис јӱрген јер” јылдаҥ јылга элбейт
22.10.2019
Алтай Республиканыҥ экологиялык тӧс байрамыныҥ – “Ирбис јӱрген јер” деген IХ фестивальдыҥ јабылтазы ӱлӱрген айдыҥ 11-чи кӱнинде Горно-Алтайскта ӧткӧн.
Ондо фестивальдыҥ аймактарда ӧткӧн байрамдарыныҥ јеҥӱчилдери болуп чыккан 200 кире бала турушкан. Быјыл бу фестивальдыҥ муниципал кеминде ӧткӧн јиит туружаачыларыныҥ текши тоозы 2000 кижидеҥ ашкан.
Алтайдыҥ кайкал аҥына учурлалган баштапкы фестиваль 2010 јылда Алтайдыҥ турумкай ӧзӱминиҥ кӧмзӧзиниҥ ле “Амырдыҥ јери Ӱкек” деген ар-бӱткендик парктыҥ баштаҥкайыла, Јерлик ар-бӱткенниҥ телекейлик кӧмзӧзиниҥ (WWF) јӧмӧлтӧзиле Кош-Агаш аймакта ӧткӧн. Туружаачыларыныҥ тоозы кӧптӧп, ижи элбеп, республиканыҥ тӧс экологиялык байрамы боло берген бу фестивальды бӱгӱн АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министерствозы, ӱредӱлик ле билим аайынча республикан министерство, тындуларды корыыры, тузаланары ла орныктырары аайынча комитет јӧмӧп јат. Фестивальдыҥ тӧзӧӧчилери – аҥылу коруда болгон федерал учурлу јерлер: Алтайский ле Катунский заповедниктер, Сайлугемдеги эл парк. Байрамныҥ јаантайынгы туружаачызы – Јерлик ар-бӱткенниҥ Россиядагы кӧмзӧзи.
“Фестиваль башталган ӧйдӧҥ ала ондо муҥдар тоолу балдар турушкан, бу – Алтайда ирбистиҥ келер ӧйин кичееген ӱренчиктердиҥ бир канча ӱйелери – деп, АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министриниҥ ордынчызы Евгений Мунатов байрамныҥ туружаачыларына баштанып айткан. – Бистиҥ текши амадубыс – бу кайкамчылу тындуны корып алары ла ого озодоҥ бери јӱрген јерлеринде, Алтайдыҥ туу-сындарында, амыр ӧзӧр арга берери”.
Алтай Республика ирбис јӱрген јер деп јолду адалат. Россияныҥ јеринде окылу чотко кирген 64 ирбистиҥ 43-зи Туулу Алтайда, Кош-Агаш аймактыҥ јеринде темдектелген. Јоголордыҥ чочыдузында болгон бу аҥды корыыр керекте балдар 10 јылга чыгара туружып келген. Фестивальдыҥ амадузы – ирбисти корыыр сурактарга јонныҥ ајарузын эдери, бу аҥга браконьер аҥдаш ӧткӱрбезин ле јерлик аҥдарга тузактар тургузып (олорго ирбис те тӱжӱп ӧлӧт) аҥдабазын деп, эл-јонды кычырары болуп јат. Ирбистердиҥ тоозы бистиҥ јерде бир кичинектеҥ де болзо кӧптӧп турганы ар-бӱткенниҥ коручылдарыныҥ ла балдардыҥ ижи тузалу болгонын кӧргӱзет.
Фестивальда турушкан балдар Алтайдыҥ бийик тууларында јӱрген эҥ кайкамчылу аҥга учурлалган јуруктарын, сувенирлерин ле ӧскӧ дӧ эдимдерин фестивальдыҥ заочный конкурсына аткарат. “Ирбисти кожо корып алалы” деген кычырулу муҥдар тоолу самаралар ајаруда болгонына кайкаар неме јок.
–Балдардыҥ “Ирбис јӱрген јер” деген темдектӱ самаралары келгени – јаантайын сӱӱнчи: айдарда, экологтордыҥ ижи јандырулу, бисти кычырып ла угуп јадылар – деп, Сайлугемдеги эл парктыҥ директорыныҥ ордынчызы Валентина Семенченко куучындаган. – Мындый болушчыларлу иштеерге де јакшы: кажы ла иште балдардыҥ кӧӧрӧми ле акту јӱрегинеҥ келген кӱӱни, ирбисте келер ӧй бар деген бӱдӱмјизи иле сезилет. Балдар јаҥыс та бойыныҥ билелеринде эмес, је анайда ок кожо ӱренген најылары ортодо сӱрекей јаан јартамал иш ӧткӱрип јат. Бис олорды оҥдоп јадыс: ирбисти канайда сӱӱбес”.
Быјыл фестивальдыҥ программазына “Фейс-арт” ла “Модный барс” деген эки јаҥы бӱдӱм окылу кожулган. “Ирбис мода-кӧрӱни” ӧткӱрер шӱӱлте баштап ла Кӱнбадыш Монголияныҥ Увс калазында ӧткӧн фестивальда туулганын айдар керек.
Ирбиске учурлалган тогузынчы фестивальдыҥ беш ууламјызында 58 бала јеҥӱчил болуп чыккан. Јеҥӱниҥ тӧс кубогы катап ла Кош-Агашка келишкен. Фестивальдыҥ кӧчӱп јӱрер кубогын бу аймактыҥ командазы бежинчи јыл улай ойноп алат. Кош-Агаш аймакта ар-бӱткенди корыыр эрчимдӱ ишти Јерлик ар-бӱткенниҥ Россияныҥ кӧмзӧзиниҥ (WWF) ле Сайлугемдеги эл парктыҥ тогус экоклубы ӧткӱрет ле јеҥӱниҥ кубогы – олордыҥ бирлик једими.
Быјылгы фестивальдыҥ база бир аҥылузы – ӧткӧн конкурстарда ирбис качан да јӱрбеген эмезе кижиге кыстадып, бу аҥ јоголып калган аймактардыҥ балдары эрчимдӱ турушканы. Мынаҥ озо ӧткӧн јылдарда Кош-Агаш, Кӧксуу-Оозы, Улаган, Оҥдой аймактардыҥ, Горно-Алтайсктыҥ ла Майманыҥ ӱренчиктери фестивальдыҥ эрчимдӱ туружаачылары болгон болзо, быјыл јеҥӱчилдердиҥ кайралдары ла сыйлары Кан-Оозы, Турачак, Чой, Шабалин аймактар јаар база аткарылган. Фестивальдыҥ кӧрӱлеринде алган јеҥӱлӱ јерлерди текши чотозо, баштапкы јерге Кош-Агаш, экинчи јерге Чой ло ӱчинчи јерге Кӧксуу-Оозы аймактар чыккан.
Келер 2020 јылда “Ирбис јӱрген јер” деген фестиваль республикада 10-чы катап ӧдӧр. Ӱзеери ӱредӱниҥ балдарды бу байрамга белетеери аайынча кӧп јылдарга иштеп келген ӱредӱчилери “Ирбистиҥ кӱнин” республиканыҥ тӧс калазында јылдыҥ јылу ӧйинде ӧткӱрер кӱӱнземелдерин айдат. Ол тушта јаҥыс та ирбисти эмес, је Туулу Алтайда Кызыл бичикке кирген ӧскӧ дӧ тындуларды корыыр керекте турушкан эл-јонныҥ тоозы кӧптӧӧр лӧ фестиваль республикага келип турган айылчыларды кӧптӧдип, туризмниҥ ӧзӱмин јӧмӧӧр эди.
Анна АЛЕКСЕЕНКО
ТОП
«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар
Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы
«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»
Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны
«Баатырларыс ойгонып калды…»
(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым