Настройки отображения
Настройки шрифта:
Выберите шрифт Arial Times New Roman
Интервал между буквами (Кернинг): Стандартный Средний Большой
Выбор цветовой схемы:
Алтайдын Чолмоны
«Тӧс ууламјылар аайынча амадулар бӱткен…»
22.10.2019
Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республикадагы башкартузыныҥ jааны Леонид Щучинов ӱлӱрген айдыҥ 17-чи кӱнинде пресс-конференция ӧткӱрип, элбек jетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ журналисттерине ӧдӱп јаткан 2019 јылдыҥ бу кӱнине јетире республикада санитарно-эпидемиологиялык айалгаларды шиҥжӱде тударын jеткилдеери канайда ӧткӧни керегинде куучындаган. Бӱгӱн бу пресс-конференциядаҥ белетелген бичимелди jарлап турубыс.
Республиканыҥ государственный баш санитар врачы пресс-конференцияда оныҥ башкарып турган ведомствозы тергееде санитарно-эпидемиологиялык айалгаларды туура салбас ајаруда тудуп јат деп тем-дектеген. Алтай Республиканыҥ јеринде турумкай санитарно-эпидемиологический айалганы јеткилдеер амадула башкарынып, Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик башкартузы республиканыҥ башчызыла, Эл Курултайдыҥ спикериле, баш федерал инспекторло, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарыла, јондык организацияларла, прокуратурала, аргачылыкла јуук колбуда иштейт. 2019 јылдыҥ тогус айыныҥ туркунына јаҥныҥ органдарыныҥ шӱӱжӱзине 808 сурак чыгарылган. Текшилей алар болзо, Роспотребшиҥжӱниҥ баштаҥкайлары јӧмӧлтӧ алат. Мынызы калганчы бир канча јылдардыҥ туркунына атмосферный кейдиҥ, ичер сууныҥ, јердиҥ кыртыжыныҥ шиҥжӱ-кӧргӱзӱлерин аларында, јай ӧйинде балдарды амырадарын једимдӱ бӱдӱреринде, ӱредӱлӱ учреждениелерди јаҥы ӱредӱлӱ јылга ӧйинде белетееринде камаанын јетирет.
Атмосферный кейдиҥ 2019 јылда алынган пробалары јакшы, санитарный некелтелерге келишпей турганы јок болгон. Бастыра 948 проба алынып шиҥделген. Ичер сууны санитарно-химический кӧргӱзӱлер аайынча шиҥдеерге 1002 проба алынган. Олордоҥ јӱк ле 4,9 проценти санитарный нормаларга келишпеген.
2019 јылдыҥ учкаары ичер суула јеткилдеп турган арга-источниктердиҥ јӱк 17 проценти керектӱ айалгага келишпеген. Эки јыл кайра бу тоо 48 процент болгон. Майма ла Турачак аймактарда эл-јонды чыҥдый суула јеткилдеери аайынча курч сурактар артканча.
Роспотребшиҥжӱниҥ баштаҥкайы аайынча тергеениҥ башчызыныҥ јӧмӧлтӧзиле санитарный аруташтыҥ сурактарын чечеринде системный эп-арга тузаланылат. Ӧткӱрилген мониторингтиҥ кӧргӱзӱлери аайынча 2019 јылда ээжи-некелтелерге јарабас 3065 јерде ташталган текши кеми 1873 тонна сӱрее-чӧп јоголтылган. Ээзи јок 2355 јошкын ийт тудулган. Јасакберимди бусканы учун 2031 кижи административный каруузына тургузылган.
Кату коммунальный таштанчылардыҥ полигондорын керектӱ айалгада тударыныҥ, таштанчылардыҥ переработказыныҥ курч сурактары артканча. Суйук коммунальный таштанчыларды чыгара тартарыныҥ сурагы Майма јуртта курч турат. Бу суракты чечерге, јербойында канализационный система тудар керек.
Улуска јошкын ийттер табару эдип турган курч сурак база бар. Јылдыҥ бажынаҥ ала республика ичинде медициналык учреждениелерге ийтке тиштеткен деп 625 кижи баштанган. Мындый учуралдардыҥ 60 процентинде улусты ээлерлӱ ийттер тиштегени јарталган.
Аш-курсак эдип ле садып турган объекттер јаантайын шиҥделип турганы учун, чыҥдыйы коомой аш-курсакла колбулу инфекционный ооруларла кӧп улус оорыган учуралдар темдектелбеген. Аш-курсактыҥ 5617 пробазы шиҥделген. Ӧдӱштирӱдеҥ аш-курсактыҥ текши кеми 154,1 килограмм 75 партиязы айрылган.
Чыҥдыйы бийик аш-курсак садып аларында потребительдердиҥ тап-эригин корыырга, Государственный јетирӱлик ресурс (ГИРЗПП) тӧзӧлӧт. Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузы ГИРЗПП-га республиканыҥ эки предприятиезин кийдирип салган.
Роспотребшиҥжӱниҥ јаҥныҥ органдарыла кожо ӱредӱниҥ ле таскадуныҥ, балдардыҥ јайгы амыралтазыныҥ айалгаларын шиҥжӱде тудуп турганыныҥ шылтузында калганчы јылдарда ӱредӱлӱ учреждениелерде инфекционный ооруларла балдар оорыган учуралдар темдектелбейт. Школдордо балдар ӱренер айалгалар јаранат. 2019 јылда бастыра школдор јылу туалеттерле јеткилделген. Јурт јерлердеги школдордо физический культурала, спортло тазыктырынар айалгалар тӧзӧлгӧн. Ӱредӱлӱ ишти ле балдарды азыраарын тӧзӧӧринде санитарный јасакберимниҥ некелтелерин бӱдӱрериниҥ сурактары эмди де артат. Тургуза ӧйгӧ јетире 17 школдыҥ кыптарында јарыткыштар гигиенический некелтелерге келишпейт. Балдарды азыраарын тӧзӧӧринде курч сурактар артканча.
2019 јылда Алтай Республикада балдардыҥ јайгы амыралтазына белетеништӱ иштерди, анайда ок амыралта канайда ӧдӱп турганын кату шиҥжӱде тутканы учун, бу кампания једимдӱ ӧткӧн. Балдардыҥ су-кадыгын орныктырар јайгы учреждениелерде Алтай Республикадаҥ 23838 бала (школдыҥ балдарыныҥ текши тоозыныҥ 83 проценти) амыраган.
Јайгыда балдар амыраар учреждениелердиҥ материально-технический тӧзӧлгӧзи јабыс кеминде артат. Тӱни-тӱжи иштеер лагерьлердиҥ тоозы база ас болуп артканча. Балага дезе су-кадыгын орныктырып, толо кеминде амыраарга, тӱни-тӱжи иштеп турган лагерьде 21 кӱнниҥ туркунына јӱрер керек.
2019 јыл башталганынаҥ ала Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ специалисттери 1085 шиҥжӱ ӧткӱрген. Олордоҥ 607-зи темдектелгени аайынча ӧткӱрилген болзо, 478-и темдектелбегени аайынча, кенетийин ӧткӱрилген. Темдектелбеген шиҥжӱлердиҥ 60 проценти РФ-тыҥ башкарузыныҥ јакарулары ла јакылталары аайынча ӧткӧн. Ол тоодо сӱттӱ продукция тургузар полкалар аайынча – 288, предписаниелер аайынча – 166, потребительдердиҥ комыдалдарыла – 24, каршу јетирер чочыдуныҥ шылтагы аайынча – 12, су-кадыкка каршу јетиргениле – 1 шиҥжӱ.
Калганчы ӱч јылдыҥ туркунына инфекционный ооруларла оорыыры 11 процентке астаган, ол тоодо сальмонеллезло — 2,5, дизентерияла — 5, ветряной оспала — 2,0, клещевой энцефалитле — 1,25, псевдо-туберкулезло — 2,5, риккетсиозло — 1,0, туберкулезло — 1,46, сифилисле — 1,7, аскаридозло — 1,5, эхинококкозло 6 катапка.
Јыл башталганынаҥ ала бӱгӱнге јетире дифтерияла, корьло, столбнякла, краснухала, туляремияла, чумала, сибирский язвала оорыган учуралдар темдектелбеген.
Вирусный гепатиттерле оорыган учуралдар 1,3 катапка, эмчиликте эмес пневмонияла — 1,4, ВИЧ-инфекцияла — 1,1, коклюшла 3 катапка кӧптӧгӧн.
Чемет оорула оорыырыныҥ сурагы ачык артканча. 2019 јылдыҥ 9 айыныҥ туркунына Алтай Республикада мындый оорула баштапкы катап оорыган 56 учурал темдектелген (2018 јылдыҥ бу ок ӧйинде 82 учурал болгон эди).
Ӧткӱрилген керектӱ иштердиҥ шылтузында Алтай Республиканыҥ јеринде јеткерлӱ инфекционный оорулар таркадылбаган. Эпидемиологический јанынаҥ курч сурак болуп турган неме – ол диагностиканыҥ ӧйинде ӧтпӧй турганы, инфекционный оорулардыҥ расшифровказы.
Эл-јонго медициналык болуш јетирерин тӧзӧӧринде санитарный јасакберимниҥ некелтелери бузулат. Шиҥжӱ ӧткӱрилген 19 ЛПУ-да 417 бузуш темдектелген, 86 штраф салынган, 11 керек јаргыга табыштырылган.
Ӧткӧн ӧйдиҥ туркунына Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ специалисттери граждандардаҥ келген 2036, ол тоодо чаазынга бичип аткарган 476 баштанузын ла комыдалын шиҥдеген (2018 јылдыҥ тогус айыныҥ туркунына бу тоо 2316 болгон эди).
Баштанулардыҥ кӧп сабазы розничный саду бӧлӱкле колбулу. Экинчи јерде сӱрее-чӧпти јуунадарыныҥ ла јоголторыныҥ сурактары. Ӱчинчизинде – ЖКХ-ныҥ јеткилдештерин јетирериле, јадар јердиҥ айалгаларыла, садып турган аш-курсактыҥ чыҥдыйыла, эл-јонды ашкарарын тӧзӧӧриле, балдарды таскадарыла, ӱредериле колбулу сурактар.
Тогус айдыҥ туркунына јаргылардӧӧн 25 исковый угузу белетелген. Потребительдердиҥ исковый некелтелери аайынча текши кеми 547512,80 салковой тӧлӧттирилген.
Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик башкартузы јеткилдештердиҥ чыҥдыйын бийиктедер ле бузуштарды болдыртпас амадула аргачылык биригӱле, јондыкла ӧмӧ-јӧмӧ ишти оноҥ до ары улалтат. Анайып, ӧрӧ темдектелген ӧйдиҥ туркунына аргачы-ларга 38 јуун ӧткӱрилген. «Аргачыларга ачык эжиктердиҥ кӱндери» деп адалган керек-јаракты ӧткӱрери улалат, иштиҥ турулталары аайынча ачык угуштар, семинарлар ай сайын ӧткӱрилет. Санитарный јасакберимниҥ ле тузаланаачылардыҥ тап-эриктерин буспазы керегинде јасакберимниҥ ээжилерин буспазыныҥ сурактары аайынча јетирӱлерди бизнестиҥ 3,5 муҥ чыгартулу кижизи алат. Кӧп улус јуулган 36 керек-јаракта, ол тоодо јарымкаларда, спортивный маргаандарда, фестивальдарда бузуштарды болдыртпазына ууламјылалган иштер ӧткӱрилген.
К. ЯШЕВ
ТОП
«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар
Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы
«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»
Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны
«Баатырларыс ойгонып калды…»
(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым