Алтайдын Чолмоны

Јаҥжыгуларыс, чӱм-јаҥыс Орчылаҥла тудуш

25.10.2019

Ӱлӱрген айдыҥ 18-чи кӱнинде Калыктардыҥ најылыгыныҥ туразында јурукчы Айсулу МОДОРОВАНЫҤ Алтай тилдиҥ кӱнине учурлалган «Байлу Алтай» (графика, живопись) деп адалган таҥынаҥ кӧрӱзи кӧдӱриҥилӱ айалгада ачылды.

Кыпчак сӧӧктӱ Айсулуныҥ чыккан-ӧскӧн алтайы Јабаган јурт. «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газеттиҥ кычыраачыларына јурукчыныҥ ады-јолы, онойдо ок јураган јуруктары таныш. Алтай јылдык тооалышла ӧткӧн Ийт јылда (2018 ј.) эл газет кычыраачыларына кирген јылдыҥ кӱнтизӱзин бу јиит јурукчыныҥ јуруктарыла кееркеткен эди.

Школдыҥ кийнинеҥ ол культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжин божоткон. Оныҥ кийнинде Кемероводо культураныҥ институдыныҥ «туристический дизайнер» деген бӧлӱгин божоткон. Јурукчы ӱредӱзи аайынча кепке базып чыгарып турган бичик-биликле иштеп јат. Бичиктерди јуруктарла кееркедип јурап, база логотиптерди, брошюраларды белетеп турган. Айсулуныҥ бу да ижи кеендикле, јайаандыкла чике колбуда.

Айсулуныҥ айтканыла, ол оогоштоҥ ала јуранган. Энези кызычагына чаазынды артыктап алып беретен. Ол ӧйдӧ јурт јерлердиҥ кезик школдорында јураарыныҥ урокторы да болбогон ине. Оныҥ учун јураарыныҥ эҥ баштапкы урокторы айлында болгон.

Айсулуныҥ јуруктарында су-алтай улустыҥ јадын-јӱрӱми, јилбӱлери, јаҥдаган јаҥы, јаҥжыгулары, кӧрӱми, ойгор ӱредӱзи. Кӧрӧӧчилер де башка-башка, та кемге де јурукчыныҥ јуруктары јуук, таныш. Је кемге де ол јарабай јат, ӧзӧгине кирбей турган. Кӧдӱриҥи ӧйинде јурукчы јымжак кӱлӱмјиле ол јанынаҥ база айтты.

Айсулу Кемероводо ӱредӱзин божодып, јерине јанып, бойыныҥ јерин графикада айса живописьте болотон бо деп бедиренген. Баштапкы јуруктары (живопись) кемиле оогош болгон. Јурукчы бу кӧрӱге ол јуруктарын (кара графика) база тургусты.

Јурукчыныҥ айтканыла, ӧскӧ улусты ӧткӧнӧргӧ, олордыҥ јолын јолдоорго јарабас. Кажы ла кижиде таҥынаҥ бойыныҥ јолы. Ӱредӱчилери олорго бойоордыҥ культурагарды, тӱӱкигерди тереҥжиде шиҥдегер, ӱренгер деп јакыганы јурукчыныҥ кӧксинде. Алтайардаҥ ыраада јӱрзер, онойдо ок јайаан ижерде ол билгир сӱреен керектӱ болор деп јакылта кептӱ сӧстӧрди Айсулу Михайловна быйанду эске алып јӱрет.

Кӧдӱриҥиниҥ туружаачыларына јурукчы: «Бис мында, јеристе, бой-бойыска ӱренип, темигип калганыс. Је лаптап кӧрзӧ, алтай улус тегин улус эмес. Ич-телекейи, кӧрӱми сӱреен јаан ла байлык. Мен ол байлыкты јуруктарым ажыра кӧргӱзедим. Бу јерде тегин неме јок. Ончозы учурлу, кажызы ла таҥынаҥ јолду. Јаткан јерис те байлу. Јаҥжыккан чӱм-јаҥыс Орчылаҥла тудуш. Меге келген јуруктарды мен тӱрген ле кисточкала эмезе ручкала, карандашла ак чаазынга саладым. Сананзам, мен эки телекейдиҥ ортозында элчи ошкожым» — деп, јылу кӱлӱмзиренип айтты. Ол јайаан јолыныҥ бажында ады-јолы јарлу јурукчы Валерий Тебековко јолыгып, оноҥ кӧпкӧ ӱренген. Айсулу баштапкы ӧйдӧ бу јурукчыныҥ ижине тайанган. Је оноҥ ӱредӱчизи: «Сен мениҥ јуруктарыма кӧп тайанба, оноҥ башка бойыҥдыйын ычкынып ийериҥ, бу јуруктар сени бойына тарта берер» деп айтканына јиит јурукчы бӱгӱн быйанду јӱрет.

Кӧдӱриҥиниҥ туружаачызы РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы, Јурукчылар биригӱзиниҥ турчызы Валерий Тебеков Айсулуныҥ солун кӧрӱзин бийик баалады. Шак бу кӧрӱниҥ ээзин јаҥы, јиит јурукчылардыҥ ӱйезинеҥ деп айтты. Јайаандыктыҥ чике бажында Г. И. Чорос-Гуркин, оныҥ кийнинде И. Ортонулов, В. Чукуев, С. Дыков, В. Сарин (амырап калган) ле оноҥ до ӧскӧ јурукчылар. Оныҥ темдектегениле, јаҥы ӱйениҥ јурукчыларында бойыныҥ кӧрӱми, бойыныҥ сӧзи. Јурукчы Айсулу Модорова графикада бойыныҥ јолын тапкан. Јаҥжыкканы аайынча графикада јаан эмес камерный иштер болуп јат. Је Айсулуныҥ јуруктарыныҥ кеми јаан. Јайаан ижинде јарамыкту јаҥырту, једим деп айдарга јараар.

Валерий Тебеков бойыныҥ куучынында: «Јиит, је јайалталу јурукчыныҥ јуруктарында јетирӱ сӱреен кӧп. Мында Туулу Алтайдыҥ бӱгӱнги ле јебрен культуразы, кӧгӱс байлыгы. Је јуруктарында бӱгӱнги ӧйдиҥ, кӱнниҥ кижизи турат. Ол ӧткӧн лӧ эмдиги ӧйдиҥ бириккенинде турат. Јурукчыныҥ јуруктарында ӧдӱп јаткан јӱрӱмди бистиҥ театрал телекейге бӱдӱштеш»— деп аҥылап темдектеди.

Байлык ченемелдӱ јурукчы Айсулуны бойыныҥ ууламјызын тапканыла кӧнӱ барып јатканыла уткыды. Јаан кемдӱ графиказында ӧҥдӧри јарык, јылу, бой-бойына келижип турганын ол чокымдады.

Кӧрӱниҥ база бир туружаачызы культураныҥ ла тӱӱкиниҥ јондык тӧс јериниҥ јааны Светлана Катынова јурукчыны, кӧрӧӧчилерди солун кӧрӱле уткыды. Оныҥ айтканыла, олор Айсулула узак јылдарга таныш. Јурукчы ӱренеечи тужында олор экӱ јаан ӱлекерле мӧрлӱ иштеген. Чокымдап айтса, алтай тӧс јердиҥ бӱдӱмин ӧмӧ-јӧмӧ шӱӱжип јураган. Јайалтазы, сезими Кудайдаҥ деп, С. Катынова айтты.

Айсулу ӱредӱзин божодып, јанып келерде, јайаандык ишти олор экӱ оноҥ ары улалткан. Јуук ӧйдӧ олор эки-ӱч ӱлекерле иштеп јатканы јанынаҥ С. Катынова база айткан.

Таланыҥ эл политика ла јондыкла колбулар аайынча комитединиҥ јааны Людмила Варванец Калыктардыҥ најылыгыныҥ туразында ӧдӱп јаткан баштапкы таҥынаҥ кӧрӱле кӧрӧӧчилерди, кӧрӱниҥ ээзи Айсулу Модорованы уткыды.

Оныҥ темдектегениле, кӧрӱге чыгарылган јуруктардыҥ кажызы ла Туулу Алтайдыҥ ӧткӧн лӧ келер ӧйи, тӱӱкизи. Солун ла јилбилӱ кӧрӱлер мынаҥ да ары ӧдӧр.

«Кече бу залда Лазарь Кокышевтиҥ «Арина» деген бичигиниҥ таныштырузы ӧткӧн. Бӱгӱн дезе јурукчы Айсулу Модорованыҥ «Байлу Алтай» деген кӧрӱзи ачылды. Бу эки кӧдӱриҥи бой-бойыла ӱн алыжат. Нениҥ учун дезе литературада ла кеендикте кӧгӱс байлык, кӧгӱс телекей кече ле бӱгӱн бирлик ууламјыда. Бичикте, јурукта алтай эпшиниҥ, энеликтиҥ салымы. Алтай эпшиге сӧслӧ, јурукла чӱмделген алкыш-кожоҥ, јаҥарлар качан да ӱргӱлјикке улу ла агару болуп артат» — деп, Л. Варванец уткуулду сӧзинде айтты.

Айсулуныҥ јартаганыла, оныҥ јуруктары коштой телекейге эжик-портал. «Јараш, јымжак, јарык јуруктарга эжик ачык. Јураган јурукты тууразынаҥ кӧрӧдим, ајыктайдым, та нени де солып ийедим эмезе кожодым. Је бу јуруктарда кӧп лӧ јаны ээлер, ару ийделер. Олор кейле учат. Кийген кептери де бистеҥ башка. Бис кебисти јунадыс, олор дезе јунбай јат. Олор бойыныҥ кӱӱн-санаазыла солынат. Олор бу ла јуруктарда. Кайа кӧрӧр, сезер кӧрӧӧчи тургуза ла кӧрӱп ийер аргалу. Кудай меге јайалтаны, јолды берген, айдарда, иштенер керек. Биле, бала-барка ла деп, айры колло иш этпей јӱретени јарабас кылык.

Эпши кижиниҥ ич-телекейин байлык, чындык, јарык ла јылу эдип кӧргӱзедим. Эне ол от-очоктыҥ ээзи, айыл-јуртыныҥ, бала-барказыныҥ коручылы, олор мениҥ јуруктарымда» — деп, Айсулу айтты.

Кӧрӱниҥ окылу ачылтазында Айсулу Модорованы онойдо ок «Алтай кийис» деген јондык организацияныҥ јааны Айсура Таханова, јуук улузы уткыды. Айсура Айсулула јакшы таныштар болуптыр. Ӧмӧ-јӧмӧ солун ӱлекерлер де белетеген. Чындап, кийисле иштеп турган устардыҥ јондык организациязыныҥ таҥмазын Айсулу јураган. Јурукчы база ӧскӧ дӧ организациялардыҥ логотиптерин солун эдип јураганы керегинде кӧрӱде уктыс.

Солун кӧрӱни айылчылар, каланыҥ эл-јоны бала-барказыла кожо келип кӧргӧдий. Балдарды оогоштоҥ ала кеендикле таныштырганы јарамыкту ине. Темдектезе, Японияда алты јаштаҥ ала он алты јашка јетире балдарды јайгы амыралта ӧйинде аҥылу автобустар ороонныҥ музейлерине, театрларына, библиотекаларына экскурсияла апарып турганы јарамыкту. Биске де јакшы керектеҥ јозок алып, јурт јерлердиҥ балдарын каникул ӧйинде эл музейге, театрга, онойдо ок аймактардагы музейлерге апарза, калыктыҥ келер ӧйи јаан јолду болорында алаҥзу јок. Айса болзо, јуук ӧйдӧ А. Модорованыҥ таҥынаҥ кӧрӱзи эл музейде тургузылар.

К. ПИЯНТИНОВА