Аҥ ӧскӱреечилердиҥ кӱни – Кӧксуу-Оозы аймакта

29.10.2019

Алтай Республикада Аҥ ӧскӱреечилердиҥ кӱни баштапкы катап темдектелген. Ол Кӧксуу-Оозы аймакта ӧткӧн.

Тургуза ӧйдӧ Алтай Республика аҥ ӧскӱрип туткан ээлемдериниҥ тоозыла Россияда баштапкы јерде турат, анайда ок бис белетеп јазаган (консервированный) ла гран ары јаар саткан мӱӱстер јанынаҥ ороондо тӧс тергее болуп јадыбыс ла туткан аҥдардыҥ тоозыла федерацияда озочыл јерде турадыс. Россияныҥ тергеезинде азырап туткан аҥныҥ тоозы 90 муҥ кире болзо, олордыҥ 55 муҥнаҥ ажыразы – Алтай Республикада.

Аҥ ӧскӱреечилердиҥ республикада кӱни Кӧксуу-Оозы јуртта «Алтай Республикада аҥ ӧскӱрер иштиҥ тӧзӧлгӧни ле ӧскӧн јолы. Келер ӧзӱмниҥ јолдоры» деген билим-практикалык конференция ӧткӧниле темдектелген. Конференцияныҥ ижинде аҥ ӧскӱрер бӧлӱкте иштеген 80-неҥ ажыра улус, ол тоодо Кан-Оозы, Шабалин, Кӧксуу-Оозы, Оҥдой аймактарда аҥ азыраган ээлемдердиҥ башкараачылары, ветерандары ла ишчилери, тергеениҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧринде јурт ээлемниҥ башкартуларыныҥ јаандары турушкан.

Јуунныҥ туружаачыларына уткуулду сӧсти Алтай Республиканыҥ јурт ээлеминиҥ министриниҥ молјуларын бӱдӱрген Вячеслав Таханов айдып, аҥ ӧскӱрер бӧлӱктиҥ республикада эмдиги айалгазы ла ӧзӱми керегинде куучындаган.

Тургуза ӧйдӧ республикада аҥ ӧскӱрери аайынча башка-башка бӱдӱмдӱ 82 ээлем иштейт, олордыҥ туткан аҥыныҥ текши тоозы 55,3 муҥ тын деп, Вячеслав Таханов айткан. Бу ээлемдер јылдыҥ ла садуга чыгарар 40 тоннадаҥ ажыра мӱӱс белетейт. 2019 јылда аҥ ӧскӱрип туткан ээлемдердиҥ ижин јӧмӧӧргӧ, федерал бюджеттеҥ 22 млн салковой кире государстволык јӧмӧлтӧ-акча чыгарылган, олордоҥ 8 млн салковой аҥныҥ угын јарандырар иштерге берилген.

Алтай Республиканыҥ аҥ ӧскӱрери јанынаҥ иштеп турган ээлемдериниҥ калганчы беш јылга ижиниҥ турулталары ла Россия Федерацияда аҥ ӧскӱрер ишти билим кеминде јеткилдеери керегинде јетирӱлерди конференцияда «ВЭПО АСОХРА» ООО-ныҥ генеральный директоры Владимир Мещеряков ло агробиотехнологиялардыҥ Алтайдагы билим федерал тӧс јериниҥ директорыныҥ ордынчызы Василий Луницын эткендер.

Россия Федерацияныҥ башкарузы республиканыҥ јурт ээлемине гран ары јаар саткан продукцияныҥ кемин 2024 јылга јетире 25 млн долларга јетирер тӧс амаду тургускан, 2018 јылда бу кӧргӱзӱ 13,5 млн доллар болгон. Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ «экспортный акчакабыныҥ» 97 проценти аҥныҥ продукциязынаҥ турганын ајаруга алза, аграрный комплексте бу ууламјыга ајару јаан.

Республиканыҥ аҥ ӧскӱрип турган ээлемдериниҥ ассоциациязыныҥ башкараачызы Владимир Мещеряковтыҥ конференцияда темдектегениле, федерал башкаруныҥ тургускан планын темдектелген ӧйдӧ бӱдӱрип чыгары кӱч керек. Ороондогы ончо аҥдардыҥ 80% бистиҥ тергееде. Олордоҥ алган продукцияны кӧптӧдӧр аргалар бар. Темдектезе, сыгындардыҥ тоозын ээлемде 45-50% јетирзе, онызы јылына 10 200 кг чий мӱӱс иштеп алар арга берер. Бӱгӱн бу кӧргӱзӱ 890 килограмм — 1 тоннага јетпей јат. Азырал тӧзӧлгӧни јарандырганы бир сыгыннаҥ алган мӱӱстердиҥ бескезин эмдиги 4,8-5,3 килограммнаҥ эҥ бийик ишмекчи кемине – 8,5 килограммга јетирер арга бергедий. Мынайда, јӱк бар аҥдарды билгир тузаланып, республикадаҥ гран ары јаар садылган продукцияны башкару темдектеген кӧргӱзӱге јетирер арга бар. Је аҥ тударында 50 јыл иштеп келген аҥ ӧскӱреечилердиҥ шӱӱлтезиле, бу бӧлӱктиҥ ӧзӱми тургуза ӧйдӧ «токтоп» калган. Аҥ ӧскӱрерин 1978-1992 јылдарда иштеген ээлемдер кеминде апарар аргачылар ла јилбиркеген улус јок. Республикада аҥ ӧскӱрип, турулталу иштеген ээлемдер тоолу ла.

Јуунда аҥ ӧскӱреечилер ижиниҥ ле келер ӧзӱминиҥ бу ла ӧскӧ дӧ ӧҥзӱре сурактарын шӱӱшкен.

Аҥ ӧскӱреечилердиҥ кӱниле колбой конференцияда Кӧксуу-Оозы аймактыҥ аҥ ӧскӱрип турган ээлемдерине укту аҥ ӧскӱргенин керелеген бичиктер табыштырылган. Мындый кере бичиктерди «Абайский», «Амурский» ле «Кайтанак» деген јуртээлемдик кооперативтер алган. Анайда ок кӧдӱриҥиде Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ Быйанду самараларыла “Нижне-Уймонский” СПК-ныҥ тракторизи Юрий Сатушев, «Кайтанак» ОАО-ныҥ аҥ ӧскӱреечилери Андрей Кудрявцев, Сергей Кудрявцев ле Сергей Понамарев, аҥ ӧскӱреечи Андрей Усольцев (ГКФХ Карякина А.Ф.) кайралдаткандар.

Бир аҥнаҥ эҥ јаан бескелӱ мӱӱс алганы учун Гран-при сыйды Оҥдой аймактыҥ укту мал ӧскӱрген Кеҥидеги СПК-зы алган. Јеҥӱчил болуп чыккан эҥ јаан мӱӱстиҥ бескези 23,8 кг болгон.

Республикада бир аҥнаҥ иштеп алган орто кӧргӱзӱ аайынча баштапкы јерге «Марал-Толусома» ООО чыккан, 2019 јылда олордыҥ орто кӧргӱзӱзи 8,45 кг болгон.

Бу кӧргӱзӱ аайынча экинчи јерде «Фирма Курдюм» деген ЗАО, бу ӧмӧликтиҥ 2019 јылда бир аҥнаҥ иштеп алган мӱӱстиҥ орто кӧргӱзӱзи — 8,3 кг. Ӱчинчи јерде – А. Н. Егузековтыҥ 7,13 кг алган таҥынаҥ крестьян-фермер ээлеми.

Новосибирский областьтыҥ «Агропарк» деп управляющий компаниязыныҥ директоры Константин Зайцев конференцияда јеҥӱчилдерге аҥдарга беретен витаминно-минеральный концентратты садып алар сертификаттар табыштырган: «Марал-Толусома» ООО-го — 300 муҥ салковойдыйын, «Фирма Курдюм» ЗАО-го – 200 муҥ салковойдыйын ла А. Н. Егузековтыҥ КФХ-зына – 200 муҥ салковойдыйын.

Аҥ ӧскӱреечилердиҥ кӱни Алтай Республикада јылдыҥ ӧткӱретен керек болор. 2020 јылда ол Шабалин аймакта ӧдӧри темдектелет.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина