Алтайдын Чолмоны

Эне эмди бала-барказына сӱӱнип јӱрет

29.10.2019

Шабалин аймактыҥ Камай јуртында Раиса Бабановна АЙМАНОВА деген јаан јашту ӧрӧкӧн јуртайт. Бала-барказы бу кижини Эне дежер. Мындый бай атту Раиса Бабановна он бир баланыҥ энези, 24 барканыҥ јааназы. Баркаларыныҥ балдары онноҥ ашкан.

Раиса Бабановна Камайдаҥ ыраак јокто Агайры деген јерде чыккан. Азыйда анда јурт болгон эди. Энези Јыланду јурттаҥ Мария Прокопьевна Кайгородова, адазы кызычак оогошто ло јада калган. Ӱч јаштуда ол ӧӧй адалу боло берген. Удабай Валя сыйны чыккан. Раиса Бабановнаныҥ бала тужы сыраҥай ла Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јылдарына келишкен. Јуу башталарда, ӧӧй адазы Кызыл черӱле фашисттерди оодо согорго атанган. Рая сыйны Валяла кожо шыралап туруп чыдаган. Энези балдарын чыдадып аларга, база тыҥ ла кичеенген, албаданган. Ол тушта улус бир уйдаҥ туткан, Мария Прокопьевна да уйын ычкынбай тудуп, балдарын азыраган.

—Кандый кӱч ӧйлӧр болгон — одынга да јединбес. Сыйнымла экӱ тоормоштор сӱӱртеп экелетенис. Курсак-тамак та јок. Энебис Чопошко, Оноско барып, айак-казанын арбага, буудайга толыйтан. Бис Валяла кожо оны кайкап кӧрӧтӧнис – деп, Раиса Бабановна куучындаган.

Энезиниҥ айтканыла болзо, Раиса Бабановнада Валя сыйнынаҥ башка база да јети сыйын болгон. Је ол уур-кӱч ӧйлӧрдӧ олор оогош ло тушта божогон. Олордыҥ кезиги Энениҥ санаазына кирет. Раиса Бабановна јаштаҥ ала кату-кабыр иштер эткен. Ӧдӱк јогынаҥ баскан буттарыныҥ тамандарын учы-учында комургай да сайып болбойтон. Школго Чаргыда барган, оноҥ Шабалинде јети классты ӱренип божодоло, јанган.

Кӧп иштер бӱдӱрерге келишкен. Андый иштердиҥ бирӱзи торбоктор кабырып, олорды кичеери болгон. Бу иште иштеп тура, 1956 јылда кижиге барган. Ол тушта Кӱзелӱ-Оозы деп кичинек јурт болгон. Анда Аймановтордоҥ Сорколо айыл-јурт тӧзӧгӧн. Эш-нӧкӧринде эјези ле сыйны бар болгон. Раиса Бабановна анда јадып, койдо иштеген. Эш-нӧкӧри баштап кузницада, оноҥ мал-ажында иштеген. Бир јыл иштеп, ойто Агайрыга кӧчкӧн.

Сорко ло Раиса Аймановтордыҥ алты балазы Агайрыда чыккан. Бу биледе бастыра он бир бала болгон. Ол ӧйдӧ декретный амыралта да, ясля да јок. Иштеер керек, оогош балдарды айылда јаҥыскандыра артыргызып иштейтендер. Балдар Агайрыда, иштеп турган јер туку Оностыҥ јанында. Раиса Бабановна тал-тӱште Агайрыга келип, оогош балазын эмизеле, ойто ишке барар. Ары келзе, улус ажанала, эмеш тыштанып, ойто иштегилеп јадар. Анайып, ол курсак та амзабай, ойто иштейтен. Бала алар кижи јок, арткан улустыҥ балдарында јааналары бар болгон. Учы-учында јуртта јаан јашту Ялтырова Чанык деп кижини Раиса Бабановнаныҥ балдарын кӧрӱшсин, ясля болзын дегендер. Андый ӧйлӧр болгон.

—Ол ло Агайрынаҥ Ӱҥӱрлӱниҥ бажына балдарды абрага отургысканча келериҥ. Балдарды ясляга экелип, оноҥ ары ишке барарыҥ. Балдарды алала, кайра ай-караҥуйда јанарыҥ. Анайда балдарды чыдаткан. Оноҥ балдар ӱренип баштаган. Ортолоры бир јаш балдарга школго кажы ла кӱн келер керек. Оныҥ учун Камайга келип, тура тутканыс. Балдарыс мында — Камайдыҥ школында, оноҥ Акјолдо, кийнинеҥ Шабалинде ӱренген. Кӱскиде балдарга кийим бедиреп, туку Ӱзнезӱге, Оноско, Мыйтуга, Айулуга јетире јаҥыскан коркып туруп баратам. Је анайда чыдап ӱренгилеген. Бир бала су-кадыгынаҥ коомой болгон. Эҥирде келзеҥ, байа бала јок. Арткандарынаҥ ол кайда деп суразаҥ, «јаҥы ла мында болгон» дежер. Оноҥ кӧрӧр болзо, байа бала туку кайдӧӧн јӱре берген эмезе куштыҥ потпужына кирген турар. Эмди ле сананып турзаҥ, балдарды канай шыралап туруп чыдаткан деер – деп, ӧрӧкӧн куучындаган.

Балдар школды ӱренип божодоло, оноҥ ары ӱренип барган. Бастыразы ла ӱредӱ алган, иштӱ-тошту, бала-баркалу. Јаан уулы Василий баштап физкультурныйды ӱренип божоткон, соҥында Омскто јаан ӱредӱ алып, амыралтага јетире шылучы болуп иштеген. Ида кызы ветеринардыҥ ӱредӱзин алып, совхозтыҥ мал-ажын эмдеген. Эмди база амыралтада. Јурттыҥ улузы курагандарын, торбокторын акталадарга эмдиге јетире ого баштанат. Јаҥы тура тудуп јаткандар ортодо Люба кызы јаан суруда. Не дезе, ол тураны шыбаары, будыыры аайынча аҥылу ӱредӱлӱ. Юля кызы јурттыҥ магазининде садучы болот. Гоша уулы Шабалин аймактыҥ эмчилигинде тӱрген болуш јетирер службада эмчи. Галя кызы энезин кичеейт. Оля кызы балдардыҥ садында, Роберт уулы аҥдар ӧскӱрер ээлемде иштейт. Света кызы балдарла отурат. Раиса Бабановнаныҥ база эки балазы јӱрӱмнеҥ эрте јӱре берген. Эш-нӧкӧриниҥ ак-јарыктаҥ барганынаҥ бери база канча кире ӧй ӧдӧ берген.

Раиса Бабановна, јажы јаандап та калган болзо, эмдиге јетире бир амыр отурбас кижи. Кӧрзӧҥ лӧ, та нени де эдип турар, ол «Герой-Эне» деп кӱндӱлӱ атла адаткан. РФ-тыҥ ижиниҥ ветераны, кӧп тоолу кайралдарла, ол тоодо медальдарла, кӱндӱлӱ грамоталарла, быйанду самараларла кайралдаткан.

Јаш тужында уур-кӱч јӱрӱм јӱрӱп, кату-кабыр иштер бӱдӱрип, балдарын чыдадып алган, бастыразына ӱредӱ берген Эне эмди балдарына, баркаларына сӱӱнип јӱрет.

—Мен балдарымды ӱредип алганыма, бастыразы иштӱ-тошту болгонына сӱӱнип отурым – деп, ол јолду айткан.

«Эмдиги ӧйдӧ кандый јакшы. Јаҥыс ла санааркап турганым — балдарды ӱредип аларга акча тӧлӧӧр керек болгоны. Алдында кандый да кӱч ӧй болордо, је кандый ла ӱредӱни акча тӧлӧбӧзинеҥ алар арга болгон эди» — деп, ол айткан.

Сорко ло Раиса Аймановтордоҥ таркап барган јурт калыҥ јурт болуп калган деп айдар керек. Энениҥ айлында јаантайын улус кӧп болот. Балдары, баркалары, ӧскӧ дӧ тӧрӧӧн-туугандары келген турар. Кажы ла келген кижини Эне айылдаҥ качан да куру чыгарбас. Курут, чеген, боорсок, теертпек болзын, тудундырып ла берер. Ӧрӧкӧнгӧ су-кадык, эмди де кӧп јаш јажазын деп кӱӱнзеери артат.

К. ЯШЕВ