«Ийделӱ Алтай»: јадын-јӱрӱмниҥ чыҥдыйын бийиктедер

29.10.2019

Тергеениҥ эл-јоныныҥ турушканыла белетелген «Ийделӱ Алтай» деген программаны бӱдӱрери аайынча јолдыҥ картазын тӧзӧӧрине учурлалган јуунды Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин ӱлӱрген айдыҥ 23-чи кӱнинде ӧткӱрген.

«Бистиҥ республиканыҥ келер ӧйине ууламјылалган бу керекте ӧмӧ-јӧмӧ иш керектӱ болгонын мен кӧп катап темдектегем. Бистиҥ амаду — улус кайда јатканынаҥ камаан јогынаҥ, бӱткӱл республиканыҥ јеринде јарамыкту јадын-јӱрӱмге керектӱ айалгалар тӧзӧӧри, олор чыҥдыйы бийик медицинаны, инфраструктураны тузаланар ла акча иштеп алар аргалу болорын јеткилдеери» — деп, башчы айткан.

Јолдыҥ картазын бӱдӱрериниҥ эп-аргалары кандый болорын озолондыра билип турарга, госпрограммаларга, бюджеттиҥ ӱлекерлерин тургузарында кубулталар эдер керек — «Ийделӱ Алтай» программаныҥ тӧс ууламјыларын анда келиштиртип туруп деген.

АР-дыҥ экономиканыҥ ӧзӱми ле ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча министриниҥ молјуларын бӱдӱреечи Федор Ротарь Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ «Ийделӱ Алтай» деген программаны бӱдӱрери аайынча јакааныныҥ ӱлекери белетелип турганы керегинде јетирӱ эткен. Јуук кӱндерде адакы тӱзедӱлер эдилген кийнинде, ол кӧрӧрине министрлердиҥ кабинедине аткарылар.

Олег Хорохординниҥ темдектегениле, республикада јадын-јӱрӱмниҥ чыҥдыйы муниципал тӧзӧлмӧлӧр кеминде аҥыланып јат: кажы ла јерде бойыныҥ аҥылулары бар, онызы документте темдектелген. Ӧзӱмниҥ программазы бир канча ууламјылар аайынча керек-јарактарды темдектейт.

Чокымдап айтса, 2024 јылга јетире ӧйдиҥ туркунына 2,3 муҥ кире јерлӱ 24 детсад тудары пландалат, олордоҥ 1,1 муҥы — ясельный группаларга. Анайда ок балдардыҥ 53 садигин јазаары, јаҥыртары ла ууламјызын кубултары темдектелет. 6,63 муҥ јерлӱ 24 школ тудулар, јербойындагы 39 школ јаҥыртылар ла јазалар. Планда темдектелгениле, ӱч физкультурно-оздоровительный комплекс, беш спортзал, 11 спортплощадка тудулар.

Јурттарда 31 ФАП ла врачебный амбулатория тудулар, тӧрт поликлиника јаҥырта јазалар. Горно-Алтайскта балдардыҥ республикан эмчилигиниҥ хирургический бӧлӱгиниҥ экинчи корпузын тудары учына једип барааткан.

Культураныҥ бӧлӱгинде јурттарда культураныҥ 15 туразын тудар ла 30 туразын јазаар, Горно-Алтайскта Алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ тӧс јерин тӧзӧӧр. Олег Хорохординниҥ темдектегениле, тӧс јерди тударына керектӱ јер талдалган. Ол оныҥ ӱлекер-сметный документтерин белетеерин баштазын деген јакылта берген.

«Јурт ээлемниҥ ӧзӱминиҥ кеминде алза, јерди сугарарыныҥ системаларын јазаар ла орныктырар, маала ажын чеберлейтен эки јерди, јерлик ӧлӧҥдӧрди чеберлейтен складтарды тудар. Баштамы переработканыҥ, аш-курсакты ла јарымдай фабрикаттарды соодып чеберлеериниҥ предприятиелерин тӧзӧӧрин јӧмӧӧргӧ белетенедис» — деп, ол айткан.

Анайда ок сӱттиҥ товарный фермаларын ла балыкээлемдик комплекстерди, мал сойор экспортно-ууламјылу бийик технологияларлу пункттар ла аҥныҥ мӱӱзинеҥ не-немелер белетеп чыгарар цехтер тудары темдектелет.

Олег Хорохординниҥ темдектегениле, туризмниҥ бӧлӱгиниҥ ӧзӱмине ле аргачыларды јӧмӧӧрине јаан ајару эдилер. Турбизнестиҥ чыгартулу улузыла кожо туризмниҥ бӧлӱгиниҥ ӧзӱминиҥ программазын белетеери улалганча, агашпромышленный комплекстиҥ ӧзӱми аайынча программа тӧзӧлӧт.

Тергееде агаштаҥ не-немелер эдери јанынаҥ производствоны тӧзӧӧри ле ӧскӱрери пландалат, ол тоодо аргачылыктыҥ госјӧмӧлтӧзиниҥ ууламјыларын элбедери, экологиялык инновациялардыҥ кластерлерин тӧзӧӧри. Кату коммунальный таштанчылар чоготон јерлерди белетеери таҥынаҥ ӱлекер болор.

Ӧзӱмниҥ программазына инфраструктураныҥ модернизациязы аайынча јаан пландар база кийдирилген. Ол тоодо текши узуны 900 километр кире 26 автојолды, кӱрлерди, электролинияларды тудары ла јазаары, Кош-Агаштагы ла Кӧксуу-Оозындагы аэропортторды јаҥыртары.

«Кажы ла башкараачы јолдыҥ картазын канайда бӱдӱрери јанынаҥ эп-аргалар, ведомстволор ортодо башкарту, бюджетке ӧйлӱ-ӧйинде кирери јанынаҥ сурактарды база такып лаптап кӧрзин» — деп, Олег Хорохордин айткан.

Ӧзӱмниҥ программазыныҥ керек-јарактары кажы ла јурт аайынча чокымдалар учурлу. Программаныҥ пункттарын тергеениҥ 2020 јылга ла 2021-2022 јылдарга темдектелген ӧйдиҥ бюджедине кийдирерин, олорды канайда бӱдӱрерин, акча-манатла канай јеткилдеерин лаптап белетеер учурлу.

Тергеениҥ ӧзӱминиҥ «Ийделӱ Алтай» деген программазы Олег Хорохординниҥ аймактарла јаан изӱ айдыҥ 27-чи кӱнинеҥ ала куран айдыҥ 16-чы кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына болгон ишмекчи јол-јорыктары ӧйинде бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ эл-јоныныҥ айткан шӱӱлтелерине тӧзӧлгӧлӧнип белетелген. Оны куран айдыҥ 24-чи кӱнинде ӧткӧн «Ийделӱ Алтай» деген тергеелик форумда јараткандар, оныҥ кийнинеҥ јолдыҥ картазын белетеери башталган.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина