Алтайдын Чолмоны

Алан-Джонсонго Алтай ла Африка — экилези тӧрӧли

08.11.2019

Тоолу кӱндер кайра Тюменьде чыгып турган «Комсомолка» бойыныҥ кычыраачыларын сӱрекей солун бичимелиле кайкадып, кӱӱн-санааларын кӱйбӱретти. Бир јанынаҥ алза, байа Москва, Питер деп је ле деген калаларды алар болзо, мындый учурал ондо, байла, кемди де кайкатпас, јилбиркетпес. Ол кӱнӱҥги јӱрӱмдеги јаҥжыккан јаҥжыгу деп айдарга јараар. Байа Лондон эмезе Париж керегинде куучын да јок.

Је Тюменьде, онойдо ок Алтайда бу учуралга јилбӱ јаан. Јаанды-јашты јилбиркеткени — Наталия ла Эдем Вондилердиҥ билези. Кыпчак сӧӧктӱ Наталияныҥ чыккан-ӧскӧн јери Оҥдой јурт. Кыпчак сӧӧктӱ Эдуард ла кӧбӧк сӧӧктӱ Јергелей Темеевтердиҥ билезинде эки кыс, Наталия ла Оксана. Наталия В. К. Плакастыҥ адыла адалган ресгимназияны божодып, Тюменьде индустриальный университетке ӱренерге кирген. Сыйны Оксана Казаньда калыктар ортодогы колбулар аайынча институттыҥ 3-чи курсыныҥ ӱренеечизи.

Наталия оогоштоҥ ала бијелеерин сӱӱген. Ресгимназияда, оноҥ университетте ӱренип тура, ол јаантайын јӱзӱн-башка кӧрӱ-маргаандарда, байрамдарда, јондык иште јилбиркеп, јакшызынып туружатан.

Ачык-јарык, јалакай Наталия ыраак калада бойыныҥ ырызын тапкан. Ол кӱнбадыш Африкада Гана деген республикадаҥ Тюменьге бийик ӱредӱ алар амадула келген Эдем Вонди деген јиитле танышкан. Эки јиит 2014 јылдыҥ кандык айында танышкан. Тюмень ӱренеечилердиҥ калазы ине. Јӱзӱн-башка укту балдардыҥ ортозынаҥ бой-бойын тапканы, биле тӧзӧгӧни кайкамчылу учурал. Наташа баштапкы курста ӱренерде, Эдем белетеништӱ курстарда орус тилге таскаган. Ганадаҥ келген јиит орус тилле чала эмеш туктурылып та болзо куучындап, араайынаҥ кӧндӱккен. Эдем јииттердиҥ јайаан эҥирине барган — кыстардыҥ кандыйы јок эмеш. Ончозы кеберкек. Је ол нӧкӧриле экӱ таныш эмес, је кеберкек, омок ло јалакай алтай кысты башкалап кӧргӧн. Байла, јӱреги ары јанынаҥ сескен болор.

Чӱрче ле элес эдип ӧткӧн беш јылдыҥ бажында Эдем орус тилле јайым куучындай берген. Је мында, байла, Наташаныҥ јӧмӧлтӧ-болужы бар деп айдарга јараар. Наташаныҥ ада-энези, сыйны тӧрӧл алтай тилин, онойдо ок орус тилди сӱреен јакшы билер. Шак бу улу орус тилдиҥ шылтузында эки јиит бой-бойын тапкан. Ол эҥирде кандый кожоҥды, кӱӱни угуп бијелегенин Эдем де, Наташа да эске алып болбодылар. Нениҥ учун дезе олор бой-бойын ла кайкаганду кӧрӱп, Јайаанныҥ сыйлаган ырыс-кежигине бӱдӱп-бӱтпей турдылар.

Эки јиит оноҥ ары соцсетьтердиҥ бирӱзинде улай ла бичижип, јилбӱлери, амадулары јанынаҥ кӧп лӧ куучындашкан. Оноҥ јаан удабай, Эдем Наташаны киного кычырган. Кино орус, геройлорыныҥ куучынчызы да коркышту. Эдем дезе экранда ӧдӱп јаткан керекти јакшы, тереҥжиде оҥдоп болбой јатканына санааркаган. Је Эдемниҥ айтканыла, ол киного орус тил јанынаҥ база эмеш таскаарга барган болуптыр.

Учурал келишсе, эки јиит јолыгыжып, семинарларга, экзамендерге кожо белетенип тургулаган. Наташа јиитти орус тилле кӧнӱ куучындаарына ӱредерин улалткан ла. Эдем бойы английский тилле куучындап јат. Ганада эл-јонныҥ тӧс тили английский болуптыр. Наташа орус та, английский де тилдерле јайым, кӧнӱ куучындайт. Јада-тура, айса болзо, Эдем алтай тилге ӱренер.

Је бот, эки јиит эрмек-сӧзин угужып, эптӱ-јӧптӱ ле нак јӱрген. Оноҥ Эдем Наташаны сӧстӧгӧн. Эки јиит кӱӱн-санаазы бой-бойына једип, биле тӧзӧӧр деген тӱп-шӱӱлтеге келген.

Эки баланыҥ биригип, биле, јурт тӧзӧӧр деген амадузын уулдыҥ да, кыстыҥ да јанынаҥ ада-энези, эл-тӧрӧӧни ол ло тарый сӱӱнип, јарадып уккан деп канайып айдар. Африка, Гана ӱч-тӱшке, ӱч-санаага кирбес алтай ине. Той-јыргалдаҥ озо куучын-эрмек кӧп лӧ болгон эмей. Кӧп јаан-јаш Наташага Эдем ӱредӱзин тӱгезип ле алза, јана берер, сени дезе таштап ийер деп, бойлорыныҥ санаазын ачыгынча айткан. Је Эдем сӧзине чындык артты. Јииттер ЗАГС-ка барып, бириккени керегинде кере бичикти алган кийнинеҥ ончозы токынаган.

Эдемниҥ де ада-энезин аайлаарга јараар, уулы африкан кыс алып, јурт тӧзӧзин деп сананган ине. Наташаныҥ да ада-энези эрке-торко кызы алтай ла уулга јолыксын, билелӱ болзын деп амадаган. Эдем Вондиниҥ ада-энези ӱредӱчилер, база карындажы бар. Бистиҥ ороондо бийик ӱредӱ алар амадула ӱренет.

Ӧткӧн јайда Тюменьде Эдемниҥ ле Наташаныҥ той-јыргалы сӱреен јаан ла јараш ресторанда бийик кеминде ӧтти. Јол ортозы ыраак, Ганадаҥ Эдемниҥ энези, Вероника амадап келген.

Вондиге Алтайдыҥ кыпчак сӧӧктӱ кызыла биригери чала эмеш кӱчке келишкен. Темдектезе, ЗАГС-ка консульстводоҥ справка экелер керек болуптыр. Јиит тӧрӧл јеринде јурт тутпаган, кижи албаган деп кӧргӱзетен јаҥду эмтир. Мындый справканы сакыыры канча-канча айга улалып јат. Чаазынды ӧрӧ-тӧмӧн аткаратаны узак ла чӧйилген, чылаазынду ла керек. Је эки јиит бу да ченелтени ӧдӱп чыккан.

Той-јыргал алтай албатыныҥ јаҥжыккан јаҥжыгуларыла, чӱм-јаҥыла ӧткӧн. Наташаныҥ ада-энези кызына чегедекти, кӱйӱ балага кӧгӱспекти кӧктӧгӧн. Наташаныҥ јааназы кыпчак сӧӧктӱ Танабай Октошевна Сыйапова — Кан-Оозы аймактыҥ ады-јолы јарлу кӧкчизи, узы — балдарына тӱлкӱ бычкак бӧрӱктер кӧктӧгӧн. Алтай аш-курсакты белетеп, этти-јууны тойго барып јаткан улусла аткарган. Кыстыҥ ада-энези, тӧрӧӧндӧри тойлоп јӱрген.

Танабай Октошевнаныҥ јакыганыла балдары отты да салган, одын курсак-тамакла да кӧдӱрген. Јеҥелери Наташаныҥ чачын да тараган. Эдемниҥ энези уулына олордыҥ бойыныҥ кийип турган кебин, чамчазын, келдине јӱзӱн ӧҥдӧрлӧ мызылдаган бӧстӧҥ кӧктӧгӧн платье кийдирген.

Эдем университетте кандый бир кӧдӱриҥи-эш болзо, бойыныҥ јаҥжыккан кебин кийетен болуптыр. Той-јыргал озо баштап алтай чӱм-јаҥла башталып, јаандары јииттерди алкаган кийнинеҥ, олорды пастор база алкап, ырыс-кежик кӱӱнзеди. Оноҥ эҥирги банкетте Алтайдаҥ, Ганадаҥ келген јуук улузы, Эдемниҥ Тюменьниҥ башка-башка вузтарында ӱренип турган нӧкӧрлӧри сӱреен кӧп болгон. Бу јараш той-јыргалдыҥ бир аҥылузы — јиит улус ачу ашты колго тутпаганы. Јаандарыныҥ ла алдында тоолу тажуур турган. Балдар ойноп, бијелеп, кожоҥдоп, Эдемди ле Наташаны акту кӱӱндеринеҥ уткыдылар.

Јиит биледе Алан-Джонсон деген баатыр ӧзӱп јат. Уулыныҥ бир јажы толордо, койу кӧчӧзи де болды, эл-тӧрӧӧн кӧп лӧ јуулган.

Тойдыҥ кийнинеҥ Вондиниҥ билези јолын Алтай јаар туткан. Эдемниҥ энези Вероника балдарыла, барказыла кожо кудаларына айылдап келген. Эдемниҥ айтканыла, Тюменьниҥ, Новосибирсктиҥ кийнинеҥ Алтайда ар-бӱткенниҥ, кейдиҥ арузын, суулардыҥ амтамдузын јаҥыс ла кайкаары артат. Улус та јалакай, тӧп болгонын база аҥылап темдектеди. Тюменьде јӱрӱм тӱни-тӱжи токтобой јат, шакпырт, меҥдеш. Мында дезе јӱрӱм сӱреен табылу деп, Эдем айдат. Је мында иш табарга кӱч. Бир ле эп-арга — туризм бӧлӱги деп, јиит уул чокымдады.

Эдемниҥ энезине Тюмень де, Алтай да сӱреен јараган. Је Тюменьде африкандарга ӱренижип калган, олорды ајаруга да албай јат. Бисте дезе улус олорго чала эмеш кайкаганду кӧрӧт. Бодолында, улустый ла улус ине. Јаан ла болзо чачы быјыраш, чырайы кара-кӱреҥ не. Алан-Джонсонго јилбӱ јаан. Быјыраш чачту кеберкек болчом улус-эш ӧскӧлӧп билбес, каткырар, шулурар, удабас детсадка барарга белетенет.

Эдем ле Наташа ӱредӱзин удабас тӱгезер. Калганчы каруулу јыл. Экзамендер табыштырар, дипломный иштерин корыыр. Јуук ӧйдӧ олорды «нефтянкада» иш сакып јат. Наташа ӱредӱзи аайынча геолог, Эдем дезе озо баштап бурильщикке ӱренген, дипломду, эмди нефтьтиҥ транспортировказы јанынаҥ ӱренет. Олор кандый бир јаан нефтяной компанияда иштеерге иженет. Эдем социальный программа аайынча ӱренерге келген, ээжиле Тюмень келишкен. Айла, бу программа аайынча ол Гана јаар јанар учурлу. Је эмди Эдем Россияда јаантайынга артар аргалу. Билези мында ине.

Олор Тюменьде ле јадар, иштеер кӱӱндӱ. Оноҥ дезе Эдем ле Наташа Гана јаар барып келер деп санангылайт. Наташа Эдемниҥ адазыла, эл-тӧрӧӧниле, нӧкӧрлӧриле, Гана деп алтайдыҥ культуразыла јууктада таныжар кӱӱндӱ. Је бу чаҥкыр амаду јӱрӱмде качан бӱдерин олор бачым ӱстине билбес. Тургуза ӧйдӧ Вондилердиҥ алдында ӧскӧ дӧ сӱреен кӧп керектер турат: ӱредӱзин тӱгезери, кӱӱни јеткен ишти табары, онойдо ок Боб Марлиге кеберлеш уулын таскадары. Јиит ада-эне уулчагын алтай, орус, английский тилдерле куучындаар эдип таскадып алар амадулу.

Эдем Вонди јалакай, тӧп, јымжак кылыкту уул. Кандый да иштеҥ коркыбас, чочыбас. Ӱредӱдеҥ бош ӧйдӧ сыр јӱгӱрӱкле иштеп јӱргени оморкодулу. Јиит јер-алтайында, Ганада, јерле иштеп таскаган ине. Ондо ар-бӱткен бистийинеҥ чек башка. Оныҥ турумкайы, капшууны, чыйрагы кайкадат. Јер-телекейде гран-кыйу јок. Канча јӱзӱн албаты бир биледий дегенин Вондилердиҥ нак билези лапту јакшы кӧргӱзет.

К. ПИЯНТИНОВА