Алтайдын Чолмоны

Ӧмӧлӱ иш ӧчпӧс

12.11.2019

Кажы ла кижиниҥ салымында ӱренген школы јаан изин артырат. Кӧп сабада балдардыҥ келер једимдери школдо канайда ӱренгенинеҥ камаанду. Онойдо ок школдо кандый таскамал, айалга кандый болгонынаҥ кижиниҥ јӱрӱмдик кӧрӱми, кылык-јаҥы, керек дезе текши салымы да камаанду болор аргалу. Оҥдой  аймакта  Боочы јурттыҥ орто текшиӱредӱлӱ школы тергеебистиҥ јакшынак, јозокту школдорыныҥ бирӱзи болуп јат. Оныҥ ады бастыра республика ичинде јаантайын јакшы јанынаҥ чыгар болды. Бу школдыҥ аҥылузы неде, оныҥ ӱредӱлик айалгалары,  ӱредӱчилери ле ӱренчиктери керегинде директоры Сынару Владимировна Аилдашевала куучындаган. 

— Боочыда баштапкы школ 1937 јылда ачылган деп, госархивте бичилген. 1978 јылда эмди интернат болуп турган школ тудулган. Бӱгӱнги школыстыҥ туразы 1995 јылда кандык айдыҥ 1-кы кӱнинде ачылган. (Боочы јурттыҥ школдорыныҥ тӱӱкизи керегинде элбеде бичимел газедистиҥ 40 номеринде чыккан эди — ред.). Баштап ол орто ӱредӱлӱ школ болуп ачылган ла ондо јӱк Боочыныҥ балдары ӱренген. Кийнинде ол балдарыныҥ тоозыла келишпей, тӧс школ болуп бӧктӧлгӧн. Оноҥ бир јылдаҥ ойто орто ӱредӱлӱ школ эдип ачылган.

Бойым мен мында ла чыккан-ӧскӧн кижи, ӱренчик ӧйлӧрим бу ла школдоҥ школго кӧчӱште ӧткӧн. Тӧрӧл школыма ӱредӱчи болуп 1998 јылда келгем. Директордыҥ ижин 2011 јылдаҥ ала бӱдӱрип јадым.

2002 јылда бисте интернат ачылган. Баштап ондо Бичиктӱ-Боомныҥ ла Инегенниҥ баштамы класстарын божоткон балдар јадып ӱренген. Оноҥ школыска ӧскӧ јурттардаҥ ада-энелери иште, ӱредӱде болгон, Боочыдӧӧн каргандарына аткарылган балдар келип баштаган.

Калганчы ӧйлӧрдӧ ОГЭ, ЕГЭ деген неме кийдирилгениле колбой эл-јон ортодо та кандый да шакпырт, тал-табыш, орустап айтса, ажиотаж башталган. Ӱредӱчилеристиҥ ле ӱренчиктеристиҥ чырмайганыла ченелтелердиҥ турулталарыла текши школыстыҥ кӧргӱзӱлери јакшы болуп турган. Экзамендерди табыштырып албаган деген учуралдар бисте болбоды. Ончо балдарыс баштапкы ла катаптаҥ ченелтелерди ӧдӱп турат.

Кажы ла ада-эне балазын ӱредип аларга турган эмей. Оныҥ учун бой-бойынаҥ угужып, бистиҥ школго ӱренерге кӱӱнзеген улус чала кӧптӧй берген деп айдарга јараар. Башка аймактаҥ да келип, Боочыда јадып, балдарын ӱреткен улус бар.

Бу јуук јылдарда бистиҥ школды божоткон балдар ортодо ченелте-экзамендердиҥ эҥ артык кӧргӱзӱзи Анжела Ерленбаевада орус тилле 98 балл болгон. Ан-жела Туйактунаҥ келген, интернатта јадып ӱренген. Тӱӱкиле 93 баллга Адуев Айат бичиген, ол база интернатта јаткан, бойы Јаламаннаҥ. Математикала Кӧгӱдей Кыдыев бийик баллдарга табыштырган.

Ол ок ӧйдӧ бистиҥ школдо отличниктер де, медалисттер де болбой турган деп айдар керек. Байла, бис «5» темдекке кыйгас улус, је ондый да болзо, бистиҥ берген «јакшы» деген темдегис кӧп учуралдарда оноҥ канча катапка бийик ле баалу.

Былтыр ӱредӱликтиҥ чыҥдыйын камааны јогынаҥ ОГЭ-ниҥ, ЕГЭ-ниҥ турулталарыла баалап турган тооломдо («РЦОКО») јурттардыҥ школдоры ортодо Боочыныҥ школы бежинчи јерде болгон.

Школдыҥ текши кӧргӱзӱлерин алза, јайаандыкта, спортто, конкурстарда турушкан једимдериле кожо, Оҥдой аймактаҥ Боочыныҥ ла Куладыныҥ школдоры аҥылалып, тергеениҥ эҥ артык 20 школыныҥ тоозына кирген.

Балдарысты ОГЭ ле ЕГЭ-ге алдынаҥ ла бери иштеп келген, ченемелдӱ ӱредӱчилер белетеп апарат. Нак ӧмӧлигисте кажызы ла бойыныҥ ижин јаантайын чыҥдый, каруулу бӱдӱрген, эмди де онойып ла иштейдис.

Тӱӱкини ле обществознаниени Алтынай Арчыновна Култуева апарган, биологияла Ирина Михайловна Ойноткинова ӱредет, химия менде, математиктер — Инна Юрьевна Ороева канча јылга ӱреткен, быјылдаҥ ала Роза Альбертовна Елдошева, тилдерди Галина Тадиевна Мекечинова ла Ырысман Мансуровна Декенова апарат. Быјыл орус тилле ОГЭ-ни баштапкы катап Алтынай Аргымаковна Ечешева чыгарар.

А. Ечешева онойдо ок балдарды хордо кожоҥдоорына ӱредет. «Солоҥы» ӧмӧлигистиҥ кожоҥчылары былтыр аймактыҥ «Салют Победы» деген конкурсында јуучыл-тӧрӧлчи кожоҥ кожоҥдоп, 1-кы јерге чыккан. Бијениҥ де  кружогы бисте бар. Оны Инна Юрьевна Ороева ӧткӱрет. Игровой спорттыҥ бӱдӱмдеринеҥ баскетбол јакшы ӧзӱм алынган, оны тренер-ӱредӱчи Радмила Романовна Абакова ӱредет. Олор былтыр аймак ичинде 2-чи јер алган. Колдыҥ узына балдарды Айана Михайловна Кедечинова ӱредет. Ого баштадып, бистиҥ балдарыс тергеелик «Радуга» деген фестивальга јылдыҥ ла баргылап келет. Кыстар ӱлекерин чӱмдеп, бойлорына јараш кийим шидеп, бу фестиваль-конкурста једимдӱ туружат. Мындый јакшынак фестивальга тӧрӧл аймагыстыҥ адынаҥ јӱк бистиҥ школыстыҥ устары барып турат. Ӱренчиктерисле аймак, республика ичинде кажы ла конкурстарда, кӧрӱлерде, маргаандарда туружып, албаданадыс.

Онойдо ок бистиҥ школ республиканыҥ ИПКРО-зыныҥ Оҥдой аймакта стажировочный площадказы болуп турган. Тергеебистиҥ башка-башка школдорыла кожо иштеп, ченемелисле бой-бойысла улай ла ӱлежип турадыс.

Быјылгы јылда ороонныҥ ӱредӱлик министерствозыныҥ јакылтазы аайынча школыста Таскадаачы программаныҥ апробациязы ачылып јаткан. Келер јылдыҥ чаган айынаҥ ала таскамал иштерди тыҥыдып, бирлик программала апарар керек болор. Оны ченеп кӧрӧргӧ тергеебистеҥ талдалган беш школдыҥ ортозында бистиҥ школ база бар. Тургузылган программабыс эм тургуза Москвада ширтелип-шиҥделип јат. Апробация ӧткӱрерге талдалган текши Сибирьдиҥ школдоры ортодо Новосибирск калада јаан семинар-јуунга барып келдис.

Ӱредӱ, ӱредӱ, ченелте-экзамендер, јакшы кӧргӱзӱлер… Ӱредӱниҥ чыҥдыйына некелтелер тыҥып баштаарда, таскамал деген немеге ајару астай бергениниҥ турулталары иле боло берген. Текши айалга ондый да болзо, мениҥ шӱӱлтемле, јурт јерлердиҥ балдарыныҥ таскамалы, калада јадып турган балдардыйына кӧрӧ, алдындагызындый ла бийик. Деремнеде школго кирип келзеҥ, балдар јакшылажар, нени-нени суразаҥ — каруузын јандырып, сенле куучындажар.

Эмдиги ӧйдиҥ школдорыныҥ таскамал аайынча база бир ӧҥзӱре сурагы — балдарды иштерде туруштырары. Ол аайынча бистиҥ школ ло ада-энелер бир шӱӱлтелӱ. Балдарды јаштаҥ ала ишке ӱретпезе, бойлоры этпезе — олор ӧскӧ кижиниҥ ижин качан да тообос. Онойып, бис ада-энелерле јуунда јӧптӧжӧлӧ, алдындагы јылдарда чылап, балдарысты араайынаҥ ишке таскададыс. Тургуза ӧйдӧ «ишке таскадарын» орныктырары керегинде кӧп куучындар ӧдӧт, онызыла коштой бу оҥдомолды канча јылдыҥ бажында јаҥыдаҥ кийдирерге кӱч, оныҥ буудактары кӧптӧп калган.

Ишке таскадарыла коштой јаантайын экологиялык таскамал турат. Балдарыс јаҥыс акциялар болгон тушта эмес, онойдо ок кажы ла класс дежурствозын табыштырар алдында школдыҥ јанын, одоштой јолды арутап салат. Јылдыҥ ла јаскыда, кӱскиде јаан акцияларга јӧмӧжӧдис. Боочы ла Кулады јурттардыҥ ӱренчиктери алдынаҥ ла бери јаҥыс ла школдыҥ јерин арчыбай, јурттыҥ башка да јерлерин, јараттарды, корумдардыҥ јанын арутайтан. Ӧмӧ-јӧмӧ иш балдарга јакшы кӱӱн-санаа, јарамыкту таскамал эмей.

Боочыныҥ школында тегин ле ӱредӱчилер алдындагы ла чылап иштейт. Олор ӱренчиктерине јаҥыс ла бойыныҥ  билим  билгирлерин  берип эмес, је онойдо ок јаан јӱрӱмде эҥ ле учурлу оҥдомолдорды јартап, эҥ артык јаҥжыгуларды ӱредип, кижи кӱӱндӱ, ар-бӱткенин байлап, кичееп, албатызын тооп јӱрзин деп ӱредет.

Тайана Анатова, ГАГУ-да алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультединиҥ 5-чи курсыныҥ студенти:

– Тӧрӧл Боочы јуртымныҥ школы меге сӱрекей кару ла баалу. Ондо мен текши ӱредӱмниҥ, јӱрӱмимниҥ баштамы билгирлерин, тӧзӧлгӧзин алгам. Ончо ӱредӱчилеримге быйанду јӱредим, анчада ла баштамы класстарда ӱреткен Валентина Танышевна Азрантинага. Школды туку качан божодып та салган болзос, ӱредӱчилерисле јаантайын колбуда, олорго айылдап, куучындажып јӱредис. Школ ӧйис јакрынду, сӱӱнчилӱ болгон — кажы ла неделениҥ учында јилбилӱ эҥирлер, куучындар, ойындар. Шиденип, узанып ӱренип алганым эмди меге јакшынак тузазын јетирет. Ӱредӱчилериске бек су-кадык, турумкай болзын, ӱренчиктерге — албаданып јакшы ӱрензин деп кӱӱнзеер кӱӱним бар.

Э. КУДАЧИНА