Алтайдын Чолмоны

«Эртен тураныҥ серӱӱнинеҥ — кӧбӧҥ карлу Эне-Алтайына…»

15.11.2019

Кӱчӱрген айдыҥ 10-чы кӱнинде Тӱштӱк Кореяныҥ Чхончжу калазында самбо кӱрешле телекейдиҥ 43-чи чемпионады ӧткӧн. Маргаандардыҥ адакы турулталарыла Россияныҥ јуунты командазы бу чемпионатта баштапкы јерге чыккан. Чхончжуныҥ кебизинде ӱй ле эр улус ортодо бастыра 27 комплект медаль ойнолгон. Олордыҥ јарымызын бистиҥ ороонныҥ кӱрешчилери ойноп алган.

Чхончжуда — муҥга шыку баатырлар

Тӱштӱк Кореяда ӧткӧн быјылгы чемпионатты самбо кӱрештиҥ тӱӱкизинде аҥылу ис артырган деп айдарга јараар. Элдеҥ ле озо ол эҥ кӧп спортчылар турушкан маргаандар болгоныла аҥыланды. Чхончжуныҥ кебизине ӱч кӱнниҥ туркунына 85 ороонныҥ муҥга шыку кӱрешчизи чыгып, кажызы ла чемпионаттыҥ эҥ бийик кайралдары учун «тыныш буулганча, калганчы кан какталганча» тартышкан. Тӱштӱк Кореяныҥ элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларыныҥ бирӱзи самбо кӱрешле болгон 43-чи чемпионатта 105 ороонноҥ 1500 бӧкӧ турушканы керегинде јетирет.

Быјылгы чемпионатты самбо кӱрештиҥ телекейинде ады-јолы јаҥы ла угулып келген Тӱштӱк Корея ӧткӱргени спорттыҥ бу бӱдӱминиҥ специалисттерин база тыҥ јилбиркеткен. Бу ороондо баштапкы окылу самбист ле кӱрештиҥ федерациязы јӱк ле он алты јыл мынаҥ кайра темдектелген деп айдылат. Специалисттер бу тооны ас кӧрӱп, оны «јӱк ле» деп адап турганына кайкап канайып кайкаар, алаҥзып канайып алаҥзыыр, је шӱӱй тартып, телекейлик кемјӱлерле кӧргӧжин, телекейдиҥ чемпионады дезе бу ороондо баштапкы ла катап ӧткӧнин ајарар керек.

Ак-јарыкта кӱрештиҥ мындый бӱдӱми бары керегинде Кореяда кезик улус билбес болгоны керегинде база кӧп айдылат. Је бу ороондо Федор Емельяненконыҥ ады-јолын кӧп спорт сӱӱчилер јакшы билер деп, электрон сайттар јетирет. Россияныҥ атту-чуулу бӧкӧзиниҥ ады-јолы мында јаан тоомјыда. «Самбо» деген сӧсти олордыҥ кӧп сабазы шак Емельяненко ажыра јакшы ӱренип алгандар. Бу спортчыныҥ тоозына Тӱштӱк Кореяда болгон телекейдиҥ чемпионадында јуучыл самбодо јаркынду јеҥӱлер алган Туулу Алтайдыҥ Аранай-Шаранай баатырларын, Родион Асканаковты ла Степан Кобеновты, канайып кошпойтоныс.

Јерлеш спортчылар Чхончжуда чемпиондор болуп чыгып, пьедесталдыҥ эҥ бийик тепкижине кӧдӱрилгилеерде, олордыҥ ат-нерезин керелеп, Кореяныҥ теҥкейген ӧргӧӧлӧриниҥ бирӱзинде Россияныҥ гимни јаҥыланган ла маанызы кӧдӱрилген. Корейлер дезе алтай алып-бӧкӧлӧрдиҥ ады-јолдорын узакка сананып алганында база кандый да кайкал јок. Родион ло Степан телекейлик чемпионаттыҥ эҥ кӱч, эҥ каруулу ла эҥ кӱндӱлӱ бӧлӱгинде — финалда, олор учун оорыган јербойыныҥ эл-јонына алтайлардыҥ ак-чегин, ардак-омогын ла арга-кӱчтӱзин кӧргӱзип, алакандар ачыганча тажынатан сӱӱнчилер сыйлаган.

Россияныҥ бӧкӧлӧри јеҥген

Россияныҥ јуунты командазыныҥ кӱрешчилери бойлорыныҥ удурлажаачыларын маргаандардыҥ баштапкы ла кӱнинеҥ ала јеҥип баштагандар. Олор кӱчӱрген айдыҥ 8-9 кӱндеринде јети алтын медаль ойноп алгандар. Чемпионаттыҥ калганчы кӱнинде дезе јеҥӱчилдердиҥ арчымагына база алты алтын медаль келип тӱшкен. Јаргычылардыҥ протоколдорында ла командалар ортодо болгон зачеттордо Россияныҥ јуунты командазы Тӱштӱк Кореяда ӧткӧн маргаандарда бастыра јирме алтын, бир мӧҥӱн ле тӧрт кӱлер медаль ойноп алган деп окылу темдектелген. Эҥ јуук удурлажаачыларга — монголдорго ло украинецтерге јӱк ле эки алтын медальдаҥ ла оноҥ тӧмӧндӧй дейтен тоолу ла болчок кайралдар једишкен деп айдар керек.

Россияныҥ јуунты командазыныҥ турчылары маргаандардыҥ калганчы кӱнинде кебисте база јоткон кептӱ тартыжып, «ӧштӱлерине» кандый да ижемјилер артырбаган. «Кӱлӱк кебин тартынып, кӱчӱркеген спортчылардыҥ јер тайанары кӧптӧп, чине-чагы уйадаганы Россияныҥ јуунты командазыныҥ бӧкӧлӧрине сыраҥай ла мӧрлӱ болгон эмей» — деп, бу чемпионаттыҥ кебизине бойыныҥ ӱренчиги Родион Асканаковты чыгарган Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы Мӧҥӱне Яйтаков јардак-омок куучындайт.

Телекейдиҥ чемпиондорыныҥ адын ол кӱн Татьяна Казенюк (56 кг), Марина Махнаткина (68 кг), Арам Григорян (82 кг), Родион Асканаков (52 кг, јуучыл самбо), Степан Кобенов (68 кг, јуучыл самбо), Магомед Магомедов (90 кг, јуучыл самбо) адаткандар. Калганчы кӱнде Марина Шекерова (80 килограммнаҥ ӧрӧ) ла Андрей Волков (100 килограммнаҥ ӧрӧ) дезе Россияныҥ јуунты командазына кӱлер медальдар экелгендер.

Олимпий бӱдӱм деп удурумга јарадылган

Тӱштӱк Кореяныҥ самбо кӱреш аайынча федерациязыныҥ президенти господин Мун Чжон Гым тӱӱкиде он алты јылды ас деп айдып турган ӧйдиҥ туркунына спорттыҥ бу бӱдӱмин ӧскӱреринде кӧпти эткен деп темдектеер керек. Бӱгӱнги кӱнде оныҥ башкарып турган федерациязында бӱдӱн-јарым муҥ самбист темдектелген. Эртен тураныҥ серӱӱни деп адалып турган ороонныҥ кӱрешчилери дезе маргаандарда коомой эмес једимдерге једип јат. Бу чемпионатта Кореяныҥ јуунты командазыныҥ кӱрешчизи Син Чжэ Ён бескези 52 килограммга јетире туружаачылар ортодо кӱлер медаль ойноп алган.

Специалисттер корейлер быјылгы чемпионатты јакшы тӧзӧп ӧткӱргендер деп темдектейт. Самбоныҥ телекейлик федерациязыныҥ (ФИАС) пресс-службазыныҥ башкараачызы Антон Орлов «Российский газетаныҥ» корреспондентине берген интервьюзында мынайда айдат: «Чемпионаттаҥ јакшы кӱӱн-санаа артып калды. Бисти сӱрекей јакшы уткыгандар. Јакшы азырагандар, эптӱ ле ыжык коночылыктарда кондыргандар. Чемпионатты једимдӱ ӧткӱрерине болушкан спонсорлор керегинде база аҥылап айдар керек. Олордыҥ шылтузында маргаандардыҥ јеҥӱчилдери јап-јапшынак сыйлар алган. Мындый јилбиркедиш спортчылардыҥ кӱӱнин кӧдӱрген. Самбоны јер-телекейге таркадарында Тӱштӱк Кореяда ӧткӧн чемпионат јаан камаанын јетирген деп темдектеер кӱӱним бар».

Маргаандар ӧдӧрдӧҥ озо Чхончжуда самбоныҥ телекейлик федерациязыныҥ конгрези ӧткӧн. Бу конгрессте самбисттердиҥ телекейлик билезине јаҥыдаҥ база јети ороон кожулган — Бахрейн, Бангладеш, Макао, Гонконг, Кот-Д» Ивуар, Ангола ла Мали. Австралияны ла Јаҥы Зеландияны ФИАС-тыҥ турчыларына кандидаттар эдип алгандар.

Самбо кӱрештиҥ телекейлик федерациязыныҥ президенти Василий Шестаков Тӱштӱк Кореяда ӧткӧн конгрессте федерацияныҥ бӱгӱнги кӱнде ӧткӱрип турган ижи керегинде куучындаган. Оныҥ айтканыла, Албатылар ортодогы олимпий комитет (МОК) Самбо кӱрештиҥ телекейлик федерациязын удурумга јараткан. Бу темдектеҥ МОК Олимпий хартияныҥ энчилерин јӧмӧп лӧ баалап турганы иле сезилет. Василий Шестаков бу ла конгрессте эмди олорго МОК-тоҥ јаантайынга јараду алып, самбоны Олимпий ойындардыҥ программазына кожоры јанынаҥ тапту јаан иш ӧткӱрер керек деп айткан. Спорттыҥ бистиҥ ороондо тӧзӧлгӧн бу бӱдӱми јада тура Олимпий ойындардыҥ тоозына кожуларына иженери артып јат.

Эртен тураныҥ серӱӱнинеҥ — кӧбӧҥ карлу Эне-Алтайына

Корейлер бойыныҥ ороонын эртен тураныҥ серӱӱниниҥ орооны деп адап турганы керегинде мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдибис. Јажыл ӧлӧҥи јайа ӧскӧн, кеткин куштары ӱн алышкан ыраак јылу таладаҥ Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы Мӧҥӱне Яйтаков ло оныҥ ӱренчиги Родион Асканаков кӱчӱрген айдыҥ 12-чи кӱнинде јанып келгендер (Степан Кобенов јолой Новосибирскте иштеп турган јеринде артып калган). Ол кӱн кар јаап, кобы-јалаҥдар ак јуурканын јабынып, ар-бӱткен тымый тӱшкен эди. Алтайга ээчиде база бир соок кыш келип јат. Кайыш курлу тӧрӧл калыкка бу соок кӱндер дезе ыраак јылу таладаҥ јӱрекке бадышпас сӱӱнчи экелген…

Ол кӱн эртен тура республиканыҥ гран-кыйузында кара-бајырт калык-јон јуулышкан. «Темир аттардыҥ» тыныжы куу туман, албаты-јонныҥ чырайы кызыл ӧрт болгон. Улаганнаҥ Родионныҥ энези, тӧрӧӧн-туугандары, каладаҥ эш-нӧкӧри, эки кызычагы, баштапкы тазыктыраачызы, самбист нӧкӧрлӧри, тазыктыраачылар, тергеениҥ бӱдӱреечи ле јасакчы јаҥдарыныҥ чыгартулу улузы, самбоныҥ ветерандары, элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ журналисттери, артисттер, самбоныҥ, грек-рим кӱрештиҥ, дзюдоныҥ, алтай кӱрештиҥ республикан федерацияларыныҥ јаандары ла турчылары келгендер.

Чемпион ло оныҥ тазыктыраачызы отурган кӧлӱк маҥ бажында келип, гран-кыйуныҥ чакы турган јерине токтойт. Эжиктер кайра ачылып, озо Родион кӧрӱнет, ээчиде — тазыктыраачызы. Арып-чылап калган спортчылардыҥ јӱстеринде кӱн јаркынду кӱлӱмји. Чемпионныҥ энези Любовь Николаевна Асканакова уулын кучактай алат. Эш-нӧкӧри Аруна, јети ле беш јашту кызычактары Ангелина ла Аделина Родионго кызыл-ӧрт чечектер сыйлайт. Јаан эјези Светлана Николаевна Бельтрикова Улаган алтайынаҥ экелген азык-тӱлӱгин ача тартып, јуулган улусты айракла, аарчы-курутла, боорсокторло кӱндӱлейт. Родион Асканаковко, оныҥ баштапкы тазыктыраачызы Геннадий Юрьевич Бачимовко ло Моҥӱне Яковлевич Яйтаковко курлар курчалат. Телекейдиҥ эки катап чемпионын уткып турган кӧдӱриҥилӱ керек-јарактар бисте кӱнӱҥ сайын болуп турган эмес. Родион Асканаковты бӱгӱнги кӱнде республикада мындый бийик једимге јеткен сок јаҥыс спортчы деп оморкодулу айдар керек.

Республиканыҥ гран-кыйузында болгон кӧдӱриҥилӱ туштажуда ол кӱн чемпионго ло оныҥ тазыктыраачызына бойлорыныҥ уткуулду сӧстӧрин Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ла Эл Курултайыныҥ физкультура ла спорт, туризм ле спорт аайынча комитеттериниҥ јаандары Заури Казакпаев ле Сергей Тимошенский, Улаган аймактыҥ администрациязыныҥ јааны Владимир Челчушев, самбо ло дзюдо кӱрештердиҥ республикан федерациязыныҥ председатели Олег Гурин ле оноҥ до ӧскӧлӧри айткандар. Эне-Алтайга баштапкы кӧбӧҥ кар јааган таҥ эртен турада республиканыҥ гран-кыйузында ол кӱн, бат, мындый, сӱӱнчилӱ ле ӧкпӧӧриштӱ туштажу болгон.

Јерлеш спортчы Тӱштӱк Кореяда болгон чемпионатта 52 килограмм бескеде финалда Казахстанныҥ кӱрешчизи Нуркен Домбаевти ару јеҥген. Ол 2018 јылда Румынияда ӧткӧн маргаандарда база чемпион болуп чыккан. Родион Асканаков анайда ок јуучыл самболо Россияныҥ ӱч катап чемпионы, Европаныҥ чемпионадыныҥ кӱлер јеҥӱчили, «Байкалдыҥ кубогы» деген телекейлик турнирдиҥ јеҥӱчили. Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин јерлеш спортчыныҥ ла оныҥ тазыктыраачызыныҥ јаркынду јеҥӱлерине бастыра эл-јонло кожо сӱӱнип, олорго: «Анайда ла тудугар, алтай баатырлар!» деп тегиндӱ база айтпаган эмей.

Арутай АДАРОВ