Алтайдын Чолмоны

Јурт јерлердиҥ сурактары шӱӱжилип кӧрӱлген

15.11.2019

Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ председатели Дмитрий Медведев национальный ӱлекерлер аайынча јурт јерлерди ӧскӱрери ле јурттардыҥ эл-јоныныҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйын јарандырары јанынаҥ јуунды Алтай крайда ӧткӱрген.

Дмитрий Медведев: «Бистиҥ јуун Государственный советке белетенетен керектердиҥ, мында  айдылган јаҥы шӱӱлтелерди кӧрӧр иштиҥ бирӱзи болуп јат. Бӱгӱнги кӱнде ороондо јурт — ол 37 миллион 300 муҥ кижи болгонын эзедип ийейин. Эмезе ол ороонныҥ эл-јоныныҥ 25 проценти — ороонныҥ тӧртинчи ӱлӱзи јурттарда јадат. Бистиҥ керегис јӱрӱмге јарамыкту айалгалар тӧзӧӧри. Бӱгӱн бис јурт јерлердиҥ турумкай ӧзӱминиҥ стратегиязыныҥ программазыла иштейдис. Ол 2030 јылга јетире тургузылган. Нацӱлекерлер аайынча јурт јерлердеги иштер бир чук ӧткӧни јаан учурлу. 2020 јылга бис бу программага федерал бюджеттеҥ 36 млрд салковой  салдыс. Керектер једимдӱ   бӱдӱп барза, база келер јылда   программага ӱзеери акча-манат чыгарарыс. Государственный бу программа национальный ӱлекерлердиҥ керектериниҥ турулталарыла колбулу болор керек.  Мыны ончозын јуртээлемдик  производствоныҥ ӧзӱми учун каруулу ведомстволорло јаба  шӱӱжип бӱдӱрер керек: Минјуртээлем, Минакча-манат ла Минэкономӧзӱм.

Программаны бӱдӱрер иш чокым турулталарлу болзо, оныҥ тузазы да сезимдӱ болоры јарт. Олор јаҥы ФАП-тар, јаҥы эмчилик лабораториялар, јаҥы медицин комплекстер, јаҥы школдор, балдардыҥ јаҥы садтары, Культураныҥ јазалган туралары.

Јуулгандарды бу иште бир канча керектерге ајару этсин деп сурайдым. Ӱредӱликти алалы. .Јуртта школдор ло балдардыҥ садтары — баштапкы учурлу керек, је олор керектӱ кеминде тӱрген тудулбайт. Јыл божоп брааткан да болзо, иш јаҥы ла башталган тергеелер бар.

Медицина јанынаҥ. ФАП-тар — база јаан сурак. Је олор кайда ла тӱҥей тӱрген тудулып турган эмес. Мен акча чыгарылган, је иш эдилбей турган учуралдарды айдадым. Бис ол суракты советтиҥ тӧргизинде сыгын айдыҥ ортозында шӱӱшкенис.

Интернетке чыҥдый колбооры. Мында иш јаҥы ла кӧндӱгет. Бистиҥ јуунныҥ турулталарыла, цифровой ӧзӱмниҥ министерствозына «Цифровой экономика» деп нацӱлекердиҥ керектеринде јонјӱрӱмдик объект-терди сетьке колбооры база болзын деген јакылта берерим.

Јурт јерлердиҥ ӧзӱмиле колбулу база бир сурак. Ол санитарный авиация. Ол Сибирьдий, Ыраак Кӱнчыгыштый элбек ле кезиктеринде јолдор до јок јерлерге сӱреен керектӱ. Оныҥ учун јыл башталарынаҥ ала 6,5 муҥ учуш болгон, медучреждениелерге тогус муҥ кире кижи јетирилген. Бу тоо оноҥ до бийик болгодый.  Учар-отурар  площадкалар кайда ла бар деп айдар арга јок. Айалганы шиҥдеер, кайда площадкалар тударын тӱргендеткейин кӧрӧр керек. Олорды медучреждениелерле коштой тудар керек, онойдо ок акча-манатты кайдаҥ аларын кӧрӧр керек. Ондый јакылтаны мен база берерим.

Кадрлардыҥ сурагы јуртта алдында да јылдарда курч турган. Бис бӱгӱн поликлиникалар, эмчиликтер, школдор тудадыс. Спорт клубтар, Культураныҥ тураларын ачадыс. Онызы јакшы. Је кезикте олордо иштеер улус јок болот. Бӱгӱнги кӱнниҥ јепселдери бар, је олорло иштеер специалисттер јок, једишпейт.  Јуртка кадрлар экелери јанынаҥ  сурак курч турат. Кажы ла тергеениҥ бойыныҥ аҥылу башказы бар. Оныҥ учун кажы ла чокым тергееде иштеерине квалифицированный кадр-ларды канай јилбиркедери јанынаҥ шӱӱлтелер белетейдис.  Мында акча-манат та, јонјӱрӱмдик сурактар да јанынаҥ јилбиркедиштер керегинде шӱӱлтелер белетелер учурлу.

Калганчыда айдарга турганым: бис федерал бюджеттеҥ акчаны софинансированиеге тӧзӧлгӧлӧнип чыгарадыс. Кезик тергеелерде иштиҥ ӧйинде объекттердиҥ баазы бийиктей берет, бу чын ла текши таркаган керек болуп јат. Оны тергеелер јаантайын алып чыгып болбойт. Ого јербойыныҥ бюджединеҥ ӱзеери акча чыгарарга келижет. Оныҥ учун бу айалганы база јаба шӱӱжер керек. Тергеелердиҥ акча-манадын чыгымдаарга, госзакупкаларды нацӱлекерлер аайынча бир чук ӧткӱрер шӱӱлте бар. Ондый аргаларды бис келер јылда шӱӱжерис».

Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин Дмитрий Медведевке тергееде нацӱлекерлерди бӱдӱрер туштагы курч сурактар керегинде  куучындаган. Ол тоодо акча-манат једишпей турганын. Олег Хорохординниҥ айтканыла, јонјӱрӱмдик объекттерди, ол тоодо балдардыҥ садиктерин, тударыныҥ бюджединде айландыра јерди јарандырарына ла коммуникацияларга колбоорына акча чыгарылбайт. Тергееге бу иштерге акча чыгарарга келижет ле оныҥ кеми объекттиҥ баазыныҥ 25% једе берет (балдардыҥ садына 427,5 млн салковой болгон), ол нацӱлекерде темдектелгенинеҥ кӧп.

Башчыныҥ темдектегениле, онойдо ок  јонјӱрӱмдик объекттерди Интернетке колбоор ӱлекерде проектно-сметный документация (ПСД) јазаарына акча чыгарылбай јат, онызы иш бӱдӱрерин база   буудактайт.

Кадрлар, ӱредӱчилер ле врачтар «Сахалиндӧӧн барат, нениҥ учун дезе ондо ишјал бийик» деп О. Хорохордин айткан. Ол специалисттерге јурттарга барганы учун бир катап берилип турган акчаныҥ кемин инфляцияны ла јадар јердиҥ баазын ајаруга алып, 1,5 катапка бийиктедер керек деп шӱӱлте эткен. Ол јурттарда эл-јонды ару суула јеткилдеерге скважиналар тударын јӧмӧӧр керек деген. Бӱгӱн республиканыҥ санавиациязында акча јӱк бир ле учушка арткан. «Мында бистиҥ јер кырларлу болгонын ајаруга алар керек» — деп, ол айткан.

РФ-тыҥ башкарузыныҥ председатели тергеениҥ башчызын ајарулу угуп, ого толо каруулар берген.

Дмитрий Медведев,  премьер-министр: «Бистиҥ бодогонысла, ондый ПСД-ны тергеелерде тургусканы артык. Ол объект тергееге керектӱ болгонын керелейт. Јӱк ӱстинеҥ ле јӧптӧгӧн эмес: «Объектти тударыс, ПСД-ны тӧлӧӧрис». Оноҥ кӧрзӧҥ, стройка јок эмезе иш коомой ӧдӱп јат.

Је тергее ого акча чыгарар аргазы јок учурал база болот. Бис ол керегинде куучындашканыс ла оныҥ учун акча-манат јанынаҥ кызалаҥду тергеелерле   башкарарын бир чук ӧткӱрер система тӧзӧгӧнис. Ондый эки тергее мында бар. Ондый тергеелердиҥ ПСД-ларына федерал акчадаҥ болуш чыгарылар аргалу».

Олег Хорохординниҥ ӧскӧ шӱӱлтелерин протоколго кийдиргендер.

 АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы