Шӱӱжӱде – аргачылыктыҥ ӧзӱми

15.11.2019

АР-дыҥ парламентиниҥ Тӧргизиниҥ кӱчӱрген айдыҥ
13-чи кӱнинде ӧткӧн јуунында «Алтай Республикада кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱми керегинде» республикан јасак јӱрӱмде канайда бӱдӱп турганы шӱӱжилген.

Јуунда Алтай Республиканыҥ депутаттары, ол тоодо Эл Курултайда фракциялардыҥ башкараачылары, АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызыныҥ, АР-дыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ Бирлик аппарадыныҥ башкараачызыныҥ молјуларын бӱдӱрген Анатолий Донской ло башкаруныҥ, прокуратураныҥ, Шиҥжӱ-чоттоор палатаныҥ ла ӧскӧ дӧ јаҥдардыҥ чыгартулу улузы турушкан. Јуунды Эл Курултайдыҥ председатели Владимир Тюлентин башкарып ӧткӱрген.

«Алтай Республикада кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱми керегинде» республикан јасак 2016 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 21-чи кӱнинде јӧптӧлгӧн. Ол јӱрӱмде канайда бӱдӱп турганы керегинде јетирӱни јуунда АР-дыҥ экономикалык ӧзӱм ле ар-јӧӧжӧлик колбулар аайынча министриниҥ молјуларын бӱдӱрген Федор Ротарь эткен. Јасакты бӱдӱрери «Орто ло кичӱ аргачылык ла таҥынаҥ улустыҥ аргачылыкта баштаҥкайын јӧмӧӧри» деген эл ӱлекерде темдектелген ууламјыларла ӧткӧнин ол айткан. Тергеениҥ башкарузы бир канча республикан ӱлекерлерди белетеген. Онойдо, «Акселерация субъектов малого и среднего предпринимательства» деген тергеелик ӱлекерди 2019 јылда бӱдӱрерге 63068,0 муҥ салковой акча темдектелген. Ол аайынча, кичӱ ле орто аргачылыкка эдилген јеткилдештерди бир јерге јуунадарга «Мениҥ аргачылыгым» деген тӧс јер тӧзӧӧри темдектелген.

Быјылгы јылдыҥ башталарында республикада кичӱ ле орто аргачылыкта иштеген улустыҥ тоозы 25,1 муҥ кижи болгон деп, Ф. Ротарь айткан. Алтай Республиканыҥ «Экономикалык арга-чыдалды ла аргачылыкты ӧскӱрери» деген программазы керегинде айдар болзо, республикада регистрациялу таҥынаҥ аргачыларга ла юрлицолорго јеҥилтелӱ микрозаймдар берерин Микрокредитный компания, «Алтай Республиканыҥ орто ло кичӱ аргачылыкты јӧмӧӧр кӧмзӧзи» деген коммерциялык эмес организация бӱдӱрет. Кичӱ ле орто аргачылыкта иштегендерге микрозаймды алары јеҥил ле эптӱ болзын деп, керектӱ документтерди јууры, тӧс тӧлӱни тӧлӧӧри ле о. ӧ. керектер јеҥилтилген деп, министрдиҥ молјуларын бӱдӱреечи айткан. Ол анайда ок «Аргачылык ишти ӧткӱрер айалгаларды јарандырары» ла ӧскӧ дӧ тергеелик ӱлекерлер керегинде кууындаган.

Прокуратура шиҥжӱ ӧйинде республиканыҥ залоговый кӧмзӧзи 2009 јылдаҥ бери јаҥыртылбаганын јартаган деп, шӱӱжӱ ӧйинде Эл Курултайдыҥ јасакберим иш ле јербойында бойы башкарынып јадары аайынча комитединиҥ јааны Виктор Ромашкин ајарган. Федор Ротарьдыҥ айтканыла, тургуза ӧйдӧ башкаруда бу структураны јоголтор сурак шӱӱжилет, не дезе, ондый ок ишти АР-дыҥ Гарантийный кӧмзӧзи ӧткӱрип јат.

Башкару ла муниципал тӧзӧлмӧлӧр аргачылыкка ар-јӧӧжӧ јанынаҥ јӧмӧлтӧ эдери аайынча кандый иш эткенин Владимир Тюлентин сураган. Министерствоныҥ јааныныҥ јетиргениле, тургуза ӧйдӧ республиканыҥ башкараачызы тергеениҥ ле муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ар-јӧӧжӧзи канча кире турулталу тузаланылганын билерге олордыҥ инвентаризациязын ӧткӱрер јакылта берген.

Республиканыҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министерствозына тайанып тӧзӧлгӧн јӱзӱн-башка тӧс јерлер ӧткӱре кӧп эмес пе деп, депутат Асет Заргумаров јилбиркеген. Тӧс јерлерди тӧзӧӧри федерал некелте болгонын Ф. Ротарь айткан.

Аргачыларга кредиттерди банктар кандый процентле бергенин депутат Аскар Тулебаев сураган. Тергееде эҥ јабыс ставка – 5 процент — јуртээлемчилерге темдектелгени јуунда айдылган. Арткан ончо аргачыларга кредит 6,5-10 проценке берилет.

Шӱӱжӱде анайда ок «закон о самозанятых» керегинде куучын ӧткӧн. Ол аргачылыкты кӧлӧткӧдӧҥ чыгарар амадулу деп, Владимир Тюлентин ајарып, тургуза ӧйдӧ бу јасак Москвада, Калугада, Татарстанда ла Подмосковьеде ченелгенин угускан. Эл Курултайдыҥ экономикалык политика, акча-манат ла калан политика аайынча комитединиҥ јааны Артур Кохоев бу јасакты республикада бӱдӱрерине эмди ле белетенип баштаар керек, не дезе, 2020 јылдыҥ ортозынаҥ ала ол ончо тергеелерде иштеп баштаар учурлу деп айткан.

Шӱӱжилген сурак аайынча коштой јетирӱни јуунда Эл Курултайдыҥ туризмниҥ, аргачылыктыҥ, спорттыҥ ӧзӱми ле јашӧскӱрим политика аайынча комитединиҥ јааны Сергей Тимошенский эткен. Оныҥ айтканыла, аргачылык иште башкарынар тӧс ээжилер бичилген јасакберим тӧзӧгӧ республикада тӧзӧлип калган. Комитет бу јуунга белетенип, кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱми керегинде республикан јасак муниципал кеминде канайда бӱдӱп турганыла јилбиркеген. Муниципал организацияларда кӧп сабазында јурт ээлемниҥ ле розничный садуныҥ организациялары иштеп турганы јарталган. Горно-Алтайск калада кичӱ ле орто аргачылыктыҥ иштеген ууламјылары чик јок кӧп.

Кичӱ ле орто аргачылыкка государстволык јӧмӧлтӧ эдер ӧйгӧ кӧмзӧ 663 млн салковой акчаны тӧлӱге берген, микрозаймды аргачылыкта иштеген 1017 кижи алган. Је, парламентарийдиҥ темдектегениле, ыраак јаткан аймактардыҥ аргачылары республикан кӧмзӧниҥ аргаларын толо кеминде тузаланып болбой јадылар. Компанияларга ижин баштааргајӧмӧлтӧ акча алары кӱч керек болуп јат. Ӧзӱмниҥ тӧс ууламјыларында иштеген аргачылыкка акча-манатла јӧмӧлтӧ эдери јабызаган деп, Сергей Тимошенский айткан. Ол анайда ок муниципалитеттердиҥ аргачылыкка удурумга тузаланарга јеҥилтелӱ берип турган ар-јӧӧжӧзи керегинде суракка ајару эткен, оныҥ айтканыла, бу јакшы арга болгонын јӱрӱм кӧргӱзет.

Јуун шӱӱжилген сурак аайынча јӧп јараткан.

С. ПЕТЕШЕВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина