Алтай газедистиҥ тӧзӧлгӧн кӱнине

19.11.2019

Ордынчылар керегинде

Газедистиҥ 100 јылдыгы керегинде куучын башталарда, «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» 95-чи jылдыгын Горно-Алтайскта эл театрда темдектеп-байрамдаганыс санаама кирди.

Байрамдык jуунда ӧрӧги јаҥныҥ адынаҥ Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Маргачев, Эл Курултайдыҥ комитединиҥ jааны Вячеслав Уханов, министерстволордыҥ башкараачылары эмес, олордыҥ ордынчылары бийик трибунага чыгып, уткуулду сӧстӧрин айткан.

Олор «Алтайдыҥ Чолмоны» ла «Звезда Алтая» газеттердиҥ учуры керегинде jолду ла быйанду сӧстӧр айдып, редакциялардыҥ ӧмӧликтерин байрамыла уткуган.

Оны угуп ла кӧрӱп отурала, бойымда сананган эдим: а бу баштапкы башкараачы А. Бердников, министрлердиҥ бойлоры кайда? «Алтайдыҥ Чолмоны» ла «Звезда Алтая» газеттер, республика кеминдеги газеттер эмес пе…

Оноҥ бойымды токынаттым. Республикан органдардыҥ баштапкы башкараачылары ордынчыларын јаан учурлу јуунга аткарганыла, байла, оморкоор керек. Айдарда, заместительдерин тооп ло ижин баалап јат.

Газеттердиҥ тӱӱкизине канча јылдарга кожо иштеген ордынчы улустыҥ ады-јолын адап салайын: Иван Васильевич Шодоев (редактор Николай Татукович Барантаевтиҥ ордынчызы болгон), Альберт Иртанович Мундусов, Амат Акчабаевич Сабашкин, Эркемен Матынович Палкин.

Бу улус бойыныҥ ӧйинде редактордыҥ ордынчызыныҥ јеҥил эмес ижин бӱдӱрген. Корреспонденттердиҥ бичимелдерин кычырып-тӱзедерине јаан болужын јетиргендер. «Кӧс ойылганча кычырдым…» деген эрмек ол ӧйлӧрдӧҥ келген эмей.

70-80-чи ле 90-чы јылдарда газет неделеде 5 катап чыгатан, номерге баратан муҥдар строк бичимелдерди кажы ла кӱн кычырып кӧр. Јымжада айтса, јеҥил эмес. Бичиичи Э.М. Палкин оныҥ учун: «Мени редактордыҥ ордынчызыныҥ јамызынаҥ јайымдагар, бичиичилердиҥ отогына ойто јанайын» — деп, редактор С.С. Тюхтеневке суракту бичик экелген эди.

Редактордыҥ ордынчылары болгон ло бӱгӱн эзен-амыр јӱрген «чолмончылар» керегинде эки эрмек.

А. А. Сельбиков – «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» кызу чоктый чокым школын ӧткӧн журналисттердиҥ бирӱзи, оныҥ бичигени де, эткени де кӧп. Александр Альчинович редакцияныҥ ижин пландап-башкарарында билдирлӱ јаҥыртулар эткен.

База бир ордынчы А. М. Адаров – тили бай, бичигенинеҥ јик табылбас, јана баспас, ченемелдӱ журналист.

Эҥ ле «кара-кату» ишти ордынчы-заместительдер бӱдӱрет деген шӱӱлте бар. Оныла колбой газеттиҥ башкараачызыныҥ бӱгӱнги ордынчызы Артур Александрович Сулуковтыҥ адын оморкодулу адаар керек. Бӱгӱн ол, ас ла болзо, тӧрт иш бӱдӱрет – редактордыҥ ордынчызыныҥ, каруулу качыныҥ, корреспонденттиҥ ле кӧчӱреечиниҥ. Артур Сулуков ижин колдыҥ сыртыла, анаар-мынаар эмес – профессионал кеминде ле акту кӱӱнинеҥ бӱдӱрет.

Москвада, Иркутскта алтайлап бичиирине ӱредет пе?…

«Кайкамчылу сурак, је јарт» — деп, газетти јажына кычырып келген Јымжай Арбакович Лыков каруу берер эди.

Москвада, Томскто, Иркутскта, Новосибирскте… агрономго, инженерге, зоотехникке, ветеринарга ла о. ӧ ӱредер аргалу.

Је олордогы вузтарда алтайлап бичиирине ӱретпей јат, ӱредер аргазы да јок. Не дезе, алтайлап бичигедий де, куучындагадый да преподавательдер олордогы вузтарда јок. Орус эмес студенттерге бу вузтар јӱк ле теориялык билимдер берер аргалу.

Бойыныҥ тилиле профессионал кеминде бичиирине – алтай болзын, авар, абхаз болзын – тӧрӧлинде ӱренет. Тӧрӧл тилиле чыгып турган газет-журналдарда.

Ады јарлу алтай бичиичилер баштапкы алтамдарын «Алтайдыҥ Чолмонынаҥ» баштаган — Л. Кокышев, А. Адаров, Б. Бедюров, Б. Укачин, Э. Палкин, Ш. Шатинов, К. Тӧлӧсов, ӧскӧлӧри де. Олор бичийтен узын алтай газедис ажыра бийиктеткен. Олордыҥ бичимелдериле албаты баштап ла «Алтайдыҥ Чолмоны» ажыра танышкан.

Алтай тилле профессионал кеминде бичиирине ӱредетен организациялардаҥ бӱгӱн республикада сок јаҥыс «Алтайдыҥ Чолмоны» артты.

Бойыныҥ ӧйинде «Чолмонныҥ» таскадузын алган jииттерди эске алынайын. Редакцияда ла облрадиокомитетте узак иштеген Слава Куртов. «Алтайдыҥ Чолмонына» иштеп келерде, оны мениле, промышленность ло строительство аайынча бӧлӱктиҥ заведующийиле, кожо отургыскан. Шеф-таскадаачызы болзын деп. Славаныҥ тӱрген ле чыҥдый иштеп билерин кайкап кӧргӧн эдим. 45 јылдыҥ туркунына ондый «чолмончыны» кӧрбӧдим. Иштеҥкей, ару санаалу ла болужар, jӧмӧжӧр кӱӱндӱ бу эр ак-jарыктаҥ эрте jӱре берген.

Артур Сыевле, Василий Ойношевле, Алтай Кубашевле, Эрмен Тӧлӧсовло, Аҥчы Самуновло, Люба Абышевала, Семен ло Ратмир Танытпасовторло, Петя Попошевле, Вася Ядагаевле, Сергей Темеевле, Айгуль Маймановала, Алеша Алмадаковло, Нина Садаловала, Ира Бочкинала, Саша Урбановло, Володя Абраимовло, Света Бадаковала, Кымыс Тырысовала, Лариса Тойлошевала, Амыр Тябаевле, Лора Чапыевала, Айана Ясаковала, Алтайчы Санашкинле, Хамида Тадинала, ӧскӧ дӧ корреспонденттерле иштеген ӧйлӧр учына јетире ундылбас.

70-чи, 80-чи jылдарда иштеген «чолмончылардыҥ» ады-jолын алдынаҥ башка адаайын: Танытпас Акулова, Гӱзел Елемова, Борис Кортин, Валера Тюхтенев, Володя Кыдыев, Света Сартакова, Jергелей Маскина, Токшын Торбоков, Байрам Кудирмеков ло ӧскӧлӧри де.

Эҥ јаан јашту журналисттер Валентина Николаевна Боконокова, Михаил Папашевич Тарпаков, ӧскӧлӧри де тӧрӧл ӧмӧлигин эмдиге јетире ундыбай, редакцияга улай ла келип барат. Олор «Чолмондогы» ару-агару ӧйин ундыбаска албаданат.

«Мӱӱзим чыкса, энем де керек јок»

Уулак айткан эмтир: «Мӱӱзим чыкса, энем де керек јок».

Уулак болбойлы – улус бололы, озогы чолмончылар. Энебис – «Алтайдыҥ Чолмоны», балдары – бис.

Бойыныҥ ӧйинде «Чолмонныҥ» алаканына отурала иштегенисти, «мӱӱзис чыгарда», ӧрӧ ӧскӧнисти, башка-башка јамыларда иштеп турганысты ундыбай јӱрели.

Байрамла слерди, «чолмончылар» ла чындык кычыраачылар!

Тениш ТОХНИН

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина